Apolityczność jest zasadą prawną i etyczną, która zobowiązuje osoby sprawujące określone funkcje publiczne lub wykonujące określony zawód do nieangażowania się w jakąkolwiek  działalność polityczną, niemanifestowania publicznie poglądów politycznych i niekierowania się przy wykonywaniu obowiązków służbowych własnymi przekonaniami politycznymi. W żadnej mierze nie może być utożsamiana z zakazem posiadania prywatnych poglądów politycznych ani z zakazem korzystania z konstytucyjnych wolności (takich jak wolność słowa) i praw politycznych.

W odniesieniu do podległej Ministrowi Sprawiedliwości Służby Więziennej zasada ta została wprost wyartykułowana w treści art. 1 ustawy o Służbie Więziennej (Dz.U. z 2023 r., poz. 1683 z późn. zm.), który stanowi, że „Służba Więzienna jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną.”.

Jednym z elementów struktury organizacyjnej Służby Więziennej jest uczelnia Służby Więziennej, którą w obecnym stanie prawnym jest Akademia Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie. Zgodnie z art. 7 pkt 4 oraz art. 8 ust. 1 pkt 3a ustawy o Służbie Więziennej uczelnia Służby Więziennej jest jednostką organizacyjną Służby Więziennej, a Rektor-Komendant takiej uczelni jest organem Służby Więziennej.

Nie ulega wątpliwości, że na władzach uczelni Służby Więziennej spoczywa prawny obowiązek zachowania apolityczności. W szczególności dotyczy on nauczyciela akademickiego pełniącego funkcję Rektora-Komendanta uczelni, któremu ustawodawca powierzył szczególną rolę podmiotu odpowiedzialnego za reprezentowanie uczelni (rektor jest umocowany do wyrażania stanowiska uczelni i uosabia jej majestat), zarządzanie uczelnią oraz zapewnianie w uczelni poszanowania wolności słowa, nauczania, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, a także debaty akademickiej organizowanej przez członków wspólnoty uczelni z zachowaniem zasad pluralizmu światopoglądowego i przepisów porządkowych uczelni.

Mając na uwadze przytoczone regulacje i obowiązujące w środowisku akademickim zasady etyczne oraz uznając, że obecny Rektor-Komendant Akademii Wymiaru Sprawiedliwości Pan dr Michał Sopiński sprzeniewierzył się zasadzie apolityczności, Minister Sprawiedliwości w dniu 20 maja 2024 r., w oparciu o przepis art. 457 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 742 z późn. zm.) polecił Rzecznikowi Dyscyplinarnemu przy Ministrze Nauki rozpoczęcie prowadzenia sprawy dyscyplinarnej w związku z aktywnością polityczną Rektora-Komendanta.

W wystosowanym wniosku Minister Sprawiedliwości domaga się przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego w zakresie czynu polegającego na tym, że w okresie od dnia 25 marca 2023 r. do dnia 24 kwietnia 2024 r., Pan dr Michał Sopiński pełniąc funkcję Rektora-Komendanta uczelni Służby Więziennej, posiadającej status uczelni służb państwowych, wbrew ustawowemu obowiązkowi zachowania apolityczności oraz z  naruszeniem standardów etycznych i dobrych obyczajów w funkcjonowaniu uczelni wyższej i społeczności akademickiej, w związku ze swoją aktywnością w  mediach społecznościowych i charakterem publikowanych w nich treści, w  sposób systematyczny i demonstracyjny angażował się w bieżącą walkę polityczną, manifestował wsparcie dla konkretnej partii politycznej i konkretnego obozu politycznego oraz wykorzystywał powierzoną mu wysoką funkcję kierowniczą w polskim szkolnictwie wyższym do politycznej autopromocji, budowania politycznej pozycji i  zdobywania społecznego poparcia dla celów politycznych, czym uchybił godności zawodu nauczyciela akademickiego.

Ponadto Minister Sprawiedliwości wnioskuje o przeprowadzenie postępowania dyscyplinarnego w zakresie czynu Rektora-Komendanta polegającego na tym, że w maju 2023 r., przekraczając granice swobody wypowiedzi i tolerancji akademickiej oraz naruszając elementarne normy etyczne obowiązujące w środowisku naukowym, zamieścił na prowadzonym przez siebie profilu w serwisie społecznościowym „X” (dawny Twitter) wpis nawołujący do upokarzania i  stosowania przemocy fizycznej („golenia głów”) oraz wyrządzenia krzywdy społecznej (pozbawienia obywatelstwa i tytułów naukowych) prof. Janowi Grabowskiemu (współzałożycielowi Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk) i prof. Barbarze Engelking (kierownikowi tego Centrum) w związku z ich wypowiedziami na temat wyników prowadzonych przez nich od lat badań naukowych nad Zagładą, czym uchybił godności zawodu nauczyciela akademickiego.

Zgodnie z obowiązującą procedurą rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania polecenia organu, który go powołał, lub powzięcia w inny sposób informacji o popełnieniu czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego.

Organem właściwym do orzekania w pierwszej instancji w przypadku nauczyciela akademickiego pełniącego funkcję rektora uczelni jest komisja dyscyplinarna przy Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a organem drugiej instancji – komisja dyscyplinarna przy Ministrze Nauki.

Komisje dyscyplinarne są niezawisłe w zakresie orzekania oraz niezależne od organów władzy publicznej i organów uczelni. Komisje dyscyplinarne samodzielnie ustalają stan faktyczny i rozstrzygają zagadnienia prawne i nie są związane rozstrzygnięciami innych organów stosujących prawo, z wyjątkiem prawomocnego skazującego wyroku sądu oraz opinii komisji do spraw etyki w nauce PAN.