Nie ma tu miejsca, by wymienić ich wszystkich. Ale warto wspomnieć o zasługach dla odradzającego się państwa, prof. Bohdana Winiarskiego (1884-1969), wybitnego znawcy prawa międzynarodowego, po II wojnie światowej sędziego i przewodniczącego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.

Od 1914 r. prof. Winiarski był sekretarzem Sekcji Prawnej Komitetu Narodowego Polskiego (KNP), ministerstwa spraw zagranicznych nieistniejącego jeszcze państwa polskiego. W 1919 r. pełnił funkcję radcy prawnego Komitetu na konferencji pokojowej w Paryżu. Konferencja paryska zdecydowała o granicach odrodzonego państwa. 28 czerwca 1919 r. Roman Dmowski, prezes KNP i Ignacy Jan Paderewski, premier i minister spraw zagranicznych podpisali w imieniu Polski pokojowy traktat wersalski, który przywracał nasz kraj na mapę Europy.

W II RP prof. Winiarski pełnił wiele ważnych funkcji, m.in. reprezentował Polskę w Lidze Narodów, był komisarzem ds. likwidacji własności niemieckiej na terenie byłego zaboru pruskiego. Prowadził wykłady, m.in. z prawa międzynarodowego publicznego na Uniwersytecie Poznańskim i w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze. Po napaści Niemiec na Polskę przedostał się na Zachód. We Francji, a następnie w Wielkiej Brytanii współpracował z gen. Władysławem Sikorskim, premierem rządu RP na Uchodźstwie i prezesował Bankowi Polskiemu. Wykładał prawo międzynarodowe na uniwersytecie w Oksfordzie.

Pierwszy Minister Sprawiedliwości

Za pierwszego Ministra Sprawiedliwości niepodległej Polski uznaje się adwokata, dr. Stanisława Bukowieckiego (1867-1944). Jeszcze przed odzyskaniem niepodległości ten zasłużony działacz społeczny prowadził prace zmierzające do budowy podstaw wymiaru sprawiedliwości. Wspominał, że polegały one na „sporządzaniu projektów ustaw i rozporządzeń, wchodzących w zakres danego działu, w szczególności zaś dotyczących jego funkcjonowania i organizacji, na przygotowywaniu schematów ustrojowych, budżetu i etatów osobowych, na tworzeniu i prowadzeniu kursów przygotowawczych dla różnego rodzaju i stopnia przyszłych funkcjonariuszów, na dobieraniu przyszłego personelu, wyszukiwaniu ludzi, kwalifikowaniu ich, wyznaczaniu im z góry stanowisk, na przygotowywaniu lokali”. Kierowane przez niego prace obejmowały opracowanie podstaw prawnych dla sądownictwa, rekrutację wykwalifikowanych prawników do obsady stanowisk oraz przeprowadzanie kursów dokształcających dla urzędników sądowych.

Wiosną 1919 r. Stanisław Bukowiecki został organizatorem i pierwszym oraz jedynym w II RP Prezesem Prokuratorii Generalnej, reprezentującej interesy Skarbu Państwa.

Około 1905 r. Bukowiecki zaczął tracić wzrok. Leczenie nie zatrzymało choroby. Zdając sobie sprawę z trudności, z jakimi spotykają się osoby niewidome, w 1910 r. wspólnie z Różą Czacką założył Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. Towarzystwo to prowadzi do dziś ośrodek dla niewidomych w podwarszawskich Laskach.

Sądownictwo i prokuratura w odrodzonym państwie

Niezwykle trudnym wyzwaniem była unifikacja systemów prawnych i stworzenie jednolitego wymiaru sprawiedliwości. Na ziemiach polskich pod zaborami obowiązywało pięć porządków prawnych: prawo niemieckie (pruskie), prawo austriackie (galicyjskie), prawo rosyjskie, prawo byłego Królestwa Polskiego oraz prawo węgierskie.

3 czerwca 1919 r. Sejm Ustawodawczy powołał ustawą Komisję Kodyfikacyjną, której zadaniem była unifikacja, a następne kodyfikacja polskiego prawa. Komisją, jako prezydent, kierował Franciszek Fierich (1860-1928), profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalista postępowania cywilnego. Wiceprezydentami byli Ludwik Zachariasz Cichowicz (1857-1940), Ernest Till (1846-1926) oraz wspomniany już Stanisław Bukowiecki, który przewodniczył Podkomisji Ustroju Sądownictwa. „Posiedzenia pod jego przewodnictwem rozpoczynały się z żelazną punktualnością, trwały z reguły po trzy i pół godziny i nie były ani na chwilę przerywane. Kiedyś prof. Fryderyk Zoll, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, wszedł w jakieś dwie minuty po rozpoczęciu posiedzenia. Zarumieniony, tłumaczył się jak student” – wspominał po latach adwokat Zygmunt Nagórski, członek tej podkomisji.

Komisja opracowała koncepcję własnych rozwiązań prawnych dotyczących funkcjonowania sądownictwa i prokuratury. Wymagało to czasu, więc, aby wymiar sprawiedliwości nie funkcjonował w legislacyjnej próżni, przygotowywane rozwiązania Komisja poprzedziła wprowadzeniem tymczasowych rozwiązań prawnych.

Takim rozwiązaniem był Dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 8 lutego 1919 r. w przedmiocie ustroju Sądu Najwyższego, który powierzył funkcję Prokuratora Naczelnego Ministrowi Sprawiedliwości. Akt prawny wprowadził stanowiska prokuratorów i podprokuratorów pełniących urząd przy Sądzie Najwyższym oraz stanowisko Pierwszego Prokuratora.

Rozporządzeniem Prezydenta RP z 6 lutego 1928 r. wprowadzono prawo o ustroju sądów powszechnych. Zunifikowano ustrój sądownictwa i prokuratury. Określono, że wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych sprawują sądy powszechne: grodzkie oraz sędziowie pokoju, okręgowe, apelacyjne i Sąd Najwyższy. Prokuraturę oparto na zasadzie centralizmu i hierarchicznego podporządkowania. Naczelnym Prokuratorem był Minister Sprawiedliwości. Przy Sądzie Najwyższym pełnili obowiązki służbowe: pierwszy prokurator, prokuratorzy i wiceprokuratorzy, przy sądach apelacyjnych: prokuratorzy i wiceprokuratorzy apelacyjni; przy sądach okręgowych: prokuratorzy, wiceprokuratorzy i podprokuratorzy okręgowi. Przy sądach grodzkich Minister Sprawiedliwości mógł ustanowić podprokuratorów okręgowych.

Więziennictwo

8 lutego 1919 r. wydany został Dekret Naczelnika Państwa w sprawie tymczasowych przepisów więziennych. Dekret dał początek więziennictwu w odrodzonej Polsce. Wprowadził podstawy prawne służące do dalszej budowy polskiego więziennictwa, administrowania więzieniami i funkcjonowania systemu penitencjarnego.

Dekret zawierał jedynie 12 artykułów, regulował wszystkie istotne kwestie dotyczące więziennictwa, m.in. strukturę organizacyjną, zakres władzy dyscyplinarnej naczelnika więzienia, zatrudnienia osadzonych, nauczania i swobody kultu religijnego.

Od 2011 r. dzień ogłoszenia Dekretu obchodzony jest jako Święto Służby Więziennej. Jest to okazja do wręczenia awansów i wyróżnień funkcjonariuszy i pracowników za szczególną postawą.