Punktem wyjścia ekspozycji, którą można obejrzeć w galerii plenerowej przed siedzibą Ministerstwa Sprawiedliwości w Alejach Ujazdowskich 11 w Warszawie,  jest przełom XIII i XIV w. Piastowski orzeł stał się wtedy godłem państwa powstającego na jednoczących się polskich ziemiach.

Królewski orzeł

Oglądając kilka pierwszych plansz wystawy, śledzimy ewolucję wizerunku królewskiego orła, który za panowania Jagiellonów stał się bardziej smukły, a pod rządami kolejnych królów elekcyjnych na jego piersi pojawiało się godło rodowe danego monarchy. Rzeźby, drzeworyty, ryciny, arrasy oraz inne przedstawienia orła w koronie symbolicznie łączyły majestat poszczególnych władców z potęgą rozwijającego się państwa. Natomiast w XVIII w., kiedy nad Rzeczpospolitą Obojga Narodów powoli zbierały się czarne chmury, waleczny orzeł zdawał się nieść nadzieję na odwrócenie negatywnych tendencji i odrodzenie siły państwa polskiego. Tak można postrzegać orła białego widniejącego na ustanowionych w tym okresie orderach Orła Białego i Virtuti Militari.

Znak patriotów

Dalsza część wystawy unaocznia jak – z chwilą utraty niepodległości – godło pochłoniętej przez zaborczych sąsiadów Rzeczpospolitej, splotło się z poczuciem polskiej tożsamości narodowej: z jednej strony przypominało o chwalebnej przeszłości, z drugiej zaś mobilizowało do walki o wolność i budziło wiarę sukces. Orzeł biały stał się znakiem rozpoznawczym patriotycznych publikacji, plakatów i ulotek, znalazł się również na sztandarach wybuchających w XIX w. zrywów narodowych. Żołnierze polskich formacji, które w trakcie pierwszej wojny światowej weszły w skład różnych armii toczących boje na wielu frontach, dumnie nosili orzełka, który wyrażał ich niezłomne dążenie do odbudowy własnej państwowości.

Szczególnie interesująca jest ukazana na wystawie ikonografia godła i herbu, która pojawiła się kiedy trzeba było bronić dopiero co wywalczonej przez Polskę niepodległości. Tradycyjny wizerunek orła białego wykorzystywano wówczas, aby zachęcić rodaków do patriotycznego zaangażowania życia, sił i majątku w walkę o Ojczyznę,  a następnie w budowę odrodzonego państwa. Z kolei artyści i graficy działający w okresie dwudziestolecia międzywojennego podjęli liczne eksperymenty, poszukując nowej formy przedstawienia godła narodowego.

Przywrócenie korony

Wraz z wybuchem II wojny światowej polskie godło ponownie stało się symbolem walki o wolność z potężnymi wrogami Polski. Następujący później okres PRL-u był czasem orła pozbawionego korony. To okaleczone godło doskonale obrazowało sytuację w jakiej znalazła się państwo polskie, podporządkowane sowieckim interesom. Po odzyskaniu przez Polskę suwerenności Sejm RP przywrócił godłu królewski atrybut. Obecnie „godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony na czerwonym polu tarczy”.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości