Ekspozycja przedstawia dramatyczne okoliczności utworzenia WiN. Przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego mieli wątpliwości, jaką postawę przyjąć wobec Sowietów po przegranej Hitlera. Wówczas można było jeszcze żywić nadzieję, że Stalin będzie respektował postanowienia konferencji w Jałcie, które – choć niekorzystne dla Polski – były formą kompromisu ZSRR z mocarstwami zachodnimi. Ten pogląd zdawało się potwierdzać utworzenie w czerwcu 1945 r. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, do którego wszedł były premier polskiego rządu na uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk.

Głównym zadaniem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej było przeprowadzenie wolnych wyborów na ziemiach, które miały wejść w skład państwa polskiego na mocy porozumienia między Stalinem a zachodnimi przywódcami.

Działacze Polskiego Państwa Podziemnego zdawali sobie sprawę, że sowiecka machina propagandowa wesprze w  wyborach komunistów, obawiali się też manipulacji wynikami. Dlatego powołali do życia nową organizację, która wyrażała dążenie Polaków do niezawisłości, chciała dostarczać społeczeństwu wiarygodnych informacje i starała się zapobiec wyborczemu fałszerstwu.

Ze względu na represje, których ze strony Sowietów i komunistów już doznawali polscy patrioci zrzeszenie nie mogło działać jawnie. Starano się jednak uniknąć przemocy i dalszego rozlewu krwi. Dlatego organizacja stawiała sobie cele polityczne – obok wolnych wyborów przede wszystkim przywrócenie polskiej granicy na wschodzie na drodze renegocjacji. Ten zamysł oddaje pierwotna nazwa zrzeszenia: „Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji Wolność i Niepodległość”.

Wystawa opowiada też o klęsce tych nadziei - komuniści najpierw sfałszowali referendum w 1946 r.,  a potem wybory do Sejmu w 1947 r. Kolejni Prezesi Zarządów WiN - Jan Rzepecki, Jan Szczurek-Cergowski, Franciszek Niepokólczycki, Wincenty Kwieciński i Łukasz Ciepliński – zostali aresztowani przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa, a potem skazani w sfingowanych procesach. Wielu działaczy WiN za walkę o wolność Polski zapłaciło najwyższą cenę.

Autorem koncepcji ekspozycji, jej realizacji oraz tekstu komentarza jest Paweł Sztama z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej. Większość zdjęć i reprodukowanych dokumentów pochodzi z Archiwum IPN.

Warto pamiętać o patriotach niezłomnych w dążeniu do odbudowy wolnej Polski. Nie powinniśmy też zapominać, kim byli ich prześladowcy.

 

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości