Zgodnie z art. 343 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U z 2022 r. poz. 1700 ze zm.), Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, tworzy, znosi i przekształca okręgowy ośrodek wychowawczy, zakład poprawczy lub schronisko dla nieletnich.

Okręgowy ośrodek wychowawczy jest placówką, w której wykonuje się środek wychowawczy – umieszczenie nieletniego w okręgowym ośrodku wychowawczym. Ośrodek przeznaczony jest dla:

1. nieletnich w normie intelektualnej;
2. nieletnich z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu lekkim oraz w stopniu umiarkowanym).

Zakład Poprawczy to placówka, w której wykonuje się środek poprawczy – umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. Zakłady dzielą się na:

1. otwarte;
2. półotwarte;
3. zamknięte;
4. o wzmożonym nadzorze wychowawczym;
5. dla nieletnich, którzy ukończyli 21 lat.

Schronisko dla Nieletnich – to środek tymczasowy stosowany wobec nieletniego, jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie poprawczym i jednocześnie zachodzi uzasadniona obawa utrudniania postępowania, w tym w szczególności ucieczki, ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu karalnego, albo nie można ustalić tożsamości nieletniego.

W strukturze resortu sprawiedliwości funkcjonuje - według stanu na dzień 2 maja 2024 r. - 30 zakładów dla nieletnich:

• 11 okręgowych ośrodków wychowawczych – 661 miejsc,
• 11 zakładów poprawczych (samodzielnych) – 433 miejsca,
• 2 schroniska dla nieletnich (samodzielne) – 120 miejsc,
• 6 zakładów poprawczych połączonych ze schroniskiem dla nieletnich – 416 miejsc;

w tym 5 placówek dla dziewcząt to:

• Okręgowy Ośrodek Wychowawczy w: Koronowie, Koszalinie oraz w Warszawie Falenicy – razem 140 miejsc,
• Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Mrozach i w Zawierciu – łącznie 120 miejsc.

Zakłady dla nieletnich dysponują łącznie 1 629 miejscami, w tym 1 369 dla chłopców oraz 260 dla dziewcząt.

Limity miejsc w poszczególnych zakładach dla nieletnich zostały określone w następujących zarządzeniach Ministra Sprawiedliwości:

1. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 2023 r. w sprawie utworzenia zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz. Urz. Min. Sprawiedl., poz. 108 i poz. 156);
2. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 sierpnia 2022 r. w sprawie przekształcenia zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich w okręgowe ośrodki wychowawcze (Dz. Urz. Min. Sprawiedl., poz. 167);
3. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2023 r. w sprawie przekształcenia Zakładu Poprawczego w Koszalinie w Okręgowy Ośrodek Wychowawczy w Koszalinie (Dz. Urz. Min. Sprawiedl., poz. 155).

Minister Sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór nad okręgowymi ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi i schroniskami dla nieletnich poprzez:

1. wydawanie wytycznych, zaleceń, poleceń i decyzji;
2. przeprowadzanie kontroli na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej;
3. żądanie przekazania informacji lub sprawozdań z działalności ośrodka, zakładu lub schroniska;
4. przestrzeganie standardów metodologii sporządzania opinii;
5. rozpoznawanie skarg i wniosków.

Minister Sprawiedliwości sprawuje również nadzór pedagogiczny nad okręgowymi ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi i schroniskami dla nieletnich na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900 ze zm.).

Kierowanie do okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu poprawczego i schroniska dla nieletnich.

Komórka organizacyjna Ministerstwa Sprawiedliwości (Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich) wykonująca zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego Ministra Sprawiedliwości nad okręgowymi ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi i schroniskami dla nieletnich kieruje nieletniego do odpowiedniego ośrodka, zakładu lub schroniska na podstawie orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w ośrodku, zakładzie lub schronisku oraz kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego, z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych nieletniego, a w przypadku nieletniego posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – także z uwzględnieniem zaleceń zawartych w tym orzeczeniu.