Urząd do Spraw Cudzoziemców

Z obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii związanych z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 wiąał się szereg przepisów prawa ustanawiających szczególne zasady związane z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski. Celem ich wprowadzenia było przede wszystkim przeciwdziałanie negatywnym skutkom obostrzeń w wielu aspektach życia społecznego (trudności w przemieszczaniu się przez granice czy załatwianiu spraw urzędowych), uzasadnionych koniecznością przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2.

Specjalne rozwiązania dotyczyły przedłużeń: uprawnień pobytowych cudzoziemców, ważności dokumentów związanych z tymi uprawnieniami oraz terminów na realizację określonych czynności przewidzianych w przepisach prawa. Przepisy w zdecydowanej większości stanowiły część tzw. ustawy COVID-19[i] i obejmowały:

1. podstawę do uznania pobytu cudzoziemców na terytorium Polski za legalny z mocy prawa, w sytuacji gdy w dniu 14 marca 2020 r. przebywali w kraju na podstawie krótkoterminowych tytułów pobytowych:

1. w ramach ruchu bezwizowego,
2. na podstawie wiz Schengen wydanych przez organy polskie,
3. wiz Schengen lub wiz długoterminowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,
4. dokumentów pobytowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,
5. wiz długoterminowych lub dokumentów pobytowych wydanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, które nie są państwami obszaru Schengen (gdy zgodnie z prawem Unii Europejskiej takie wizy lub dokumenty uprawniają do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 15z¹ ust. 1);

2. przedłużenie z mocy prawa:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych w przypadkach, gdy ostatni dzień okresu pobytu na podstawie takich wiz przypadałby w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii (art. 15zd ust. 1);
• upływających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy (art. 15zd ust. 3);

3. przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii:

• terminów opuszczenia terytorium Polski, wynikających z art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach[ii] (art.15zzza);
• terminów dobrowolnego powrotu określonych w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (art. 15zzzb);
• terminów na złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, o przedłużenie wizy lub o przedłużenie pobytu w ramach ruchu bezwizowego (art. 15z);
• okresów ważności kart pobytu (art. 15z² ust. 1);
• okresów ważności tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca, wydawanych cudzoziemcom na czas trwania postępowań w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej (art. 15z³ ust. 1);
• okresów ważności dokumentów wydawanych na czas określony obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin, którzy z nimi przebywają lub do nich dołączają: dokumentów potwierdzających prawo stałego pobytu, kart pobytu członka rodziny obywatela UE oraz kart stałego pobytu członka rodziny obywatela UE (art. 15z⁶ ust. 1);
• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca (art. 15z⁶ ust. 3);
• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” (art. 15z⁶ ust. 5).

Wszystkie wymienione powyżej przedłużenia oraz podstawy uznania pobytu cudzoziemca na terytorium Polski za legalny (ustanowione w art. 15z¹ ust. 1 ustawy COVID-19) ograniczone były w czasie do upływu 30. dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.

Oprócz zasad związanych ściśle z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski, ustawa COVID-19 zawierała również przepisy ustanawiające inne szczególne rozwiązania, które pośrednio miały znaczenie dla obszaru legalności pobytu i są związane z wykonywaniem pracy przez cudzoziemców. Szczególne zasady w tym zakresie to:

• przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pracę i przedłużeń zezwoleń na pracę (art. 15zzq ust. 1);
• przedłużenie z mocy prawa okresu dopuszczalnej pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego przez powiatowy urząd pracy do ewidencji oświadczeń (art. 15zzq ust. 3);
• podstawa prawna do wykonywania przez cudzoziemca pracy na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, zezwoleniu na pracę sezonową, oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy, wpisanemu do ewidencji oświadczeń, lub w jednym z zezwoleń na pobyt czasowy, które określają warunki wykonywania pracy, jeżeli jest to skutek skorzystania przez pracodawcę z możliwości modyfikacji treści stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy z uwagi ograniczenia w życiu społecznym spowodowane rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (np. art. 15g ust. 8 – obniżenie wymiaru czasu pracy w warunkach przestoju ekonomicznego)(art. 15z⁵);
• szczególny dostęp cudzoziemca do pracy sezonowej[iv] w okresie trwania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii oraz okresu 30-dniowego następującego po odwołaniu ostatniego z tych stanów, bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę sezonową, jeżeli w tym okresie cudzoziemiec posiadał zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, przedłużenie zezwolenia na pracę lub przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową, lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisane do ewidencji oświadczeń (które ważne było po dniu 13 marca 2020 r. lub po tym dniu uprawniało do wykonywania pracy)(art. 15z⁷).

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r. spowodowało, że określone powyżej okresy przedłużeń oraz okresy istnienia określonych szczególnych uprawnień w zakresie dostępu do rynku pracy, zakończyły się również z końcem dnia 31 lipca 2023 r.

Ponadto, przepisy[v] przewidywały także przedłużenie z mocy prawa:

• okresów ważności Kart Polaka przypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii;
• terminów na złożenie wniosku o przedłużenie Karty Polaka.

W przypadku jednak tych rozwiązań, stosowne przedłużenia następują do upływu 3 miesięcy po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. W konsekwencji odwołania stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r., przedłużenia te obowiązywały do dnia 2 października 2023 r.

Szczególna sytuacja prawna obywateli Ukrainy

W związku agresją rosyjską na terytorium Ukrainy i wywołanym nią masowym napływem obywateli ukraińskich, przepisami tzw. ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy[vi] (dalej: „ustawa specjalna”) w sposób szczególny uregulowano sytuację prawną obywateli Ukrainy w kontekście zasad ich pobytu na terytorium Polski.

Oprócz ustanowienia ogólnej podstawy pobytu uznawanego za legalny do 4 marca 2024 r. i zapewnienia wiążących się z nią instytucji pomocowych adresowanych do obywateli Ukrainy przybywających od 24 lutego 2022 r. z terytorium państwa swojego pochodzenia w związku z toczącymi się na nim działaniami wojennymi, ustawa specjalna ustanawia również szereg rozwiązań wspierających proces legalizacji pobytu wszystkich przebywających w Polsce obywateli tego państwa. Część z nich stanowi odpowiedniki omówionych powyżej rozwiązań przewidzianych w przepisach ustawy COVID-19.

Należy w tym kontekście wymienić następujące rozwiązania dotyczące przedłużenia:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych wydanych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 3a ustawy specjalnej) - odpowiednik przedłużenia okresów pobytu i okresów ważności wiz krajowych przewidzianego w art. 15zd ust. 1 ustawy COVID-19;
• okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy udzielonych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 5a ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy przewidzianego w art. 15zd ust. 3 ustawy COVID-19;
• terminów na realizację obowiązku opuszczenia przez obywateli Ukrainy terytorium Polski, wynikającego z art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 6 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia terminów na realizację obowiązku opuszczenia terytorium Polski przewidzianego w art. 15zzza ustawy COVID-19;
• terminów dobrowolnego powrotu określonych (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), określonych na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wydanych wobec obywateli Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 7 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia terminów dobrowolnego powrotu (terminów dobrowolnego wyjazdu) przewidzianego w art. 15zzzb ustawy COVID-19;
• okresów ważności kart pobytu wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 1 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności kart pobytu przewidzianego w art. 15z² ust. 1 ustawy COVID-19;
• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 2 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności polskich dokumentów tożsamości przewidzianego w art. 15z⁶ ust. 3 ustawy COVID-19;
• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 3 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” przewidzianego w art. 15z⁶ ust. 5 ustawy COVID-19.

Ustawa specjalna (art. 42 ust. 11) przewiduje podstawę prawną dla pobytu obywateli Ukrainy na terytorium Polski uznawanego za legalny w okresie do dnia 4 marca 2024 r., jeżeli w okresie od 24 lutego 2022 r. przypadał dopuszczalny okres pobytu na tym terytorium wynikający z posiadania wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego. To rozwiązanie nie ma swojego odpowiednika w przepisach ustawy COVID-19. Nie jest takim odpowiednikiem przepis art. 15z¹ ust. 1 ustawy COVID-19, który odwołuje się do pobytu na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. W konsekwencji, aby przepis art. 42 ust. 11 ustawy specjalnej miał zastosowanie, dopuszczalny okres pobytu wynikającego z wizy Schengen, obcego dokumentu pobytowego lub ruchu bezwizowego, powinien kończyć się najwcześniej w dniu 24 lutego 2022 r.

W okresie następującym po 31 lipca 2023 r. z rozwiązań szczególnych przewidzianych w art. 42 ustawy specjalnej nie będą mogli skorzystać obywatele Ukrainy, których pobyt jest aktualnie uznawany za legalny w związku z przebywaniem na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. w ramach dopuszczalnych pobytów krótkoterminowych np. w ramach ruchu bezwizowego (art. 15z¹ ust. 1 ustawy COVID-19).

Podobnie, jeżeli do obywatela Ukrainy nie mają zastosowania przepisy ustawy COVID-19, za wyjątkiem przepisu art. 15z tej ustawy, który przedłuża terminy na składanie wniosków o udzielenie zezwoleń pobytowych, zaś do końca dnia 31 lipca 2023 r. nie złoży do wojewody stosownego wniosku w przedłużonym na podstawie tego przepisu terminie, nie będzie on mógł już dalej powoływać się na możliwość złożenia takiego wniosku z jego zachowaniem i wypływające z tego konsekwencje dla legalności pobytu w trakcie trwania postępowania.

Należy przypomnieć, że art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej przewiduje szczególną, subsydiarną podstawę udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy na okres 1 roku, stosowaną do 4 marca 2024 r. W przypadku, gdyby zachodziła podstawa do odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy wynikająca z tego, że w odpowiednim terminie nie złożył on wniosku o jego udzielenie (zgodnie z art. 100 ust. 1 pkt 9 ustawy o cudzoziemcach), to zawsze będzie jeszcze istniała możliwość udzielenia tego zezwolenia na okres 1 roku na podstawie art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej.