Polska w USA

80 lat temu, w 1941 roku, w szwajcarskim Bernie polscy dyplomaci we współpracy ze środowiskami żydowskimi rozpoczęli tzw. akcję paszportową, której celem było ratowanie Żydów przed Holokaustem. Aleksander Ładoś, Konstanty Rokicki, Abraham Silberschein, Chaim Eiss, Stefan Ryniewicz oraz Juliusz Kühl, znani także jako Grupa Ładosia, wystawiali fałszywe paszporty i poświadczenia obywatelstwa krajów latynoamerykańskich na nazwiska Żydów zagrożonych Zagładą. Była to szansa na internowanie tych osób oraz ewentualną wymianę na niemieckich jeńców wojennych, nie zaś transport do obozów śmierci.

- Niedzielne wydarzenie w Holocaust Museum w Los Angeles jest powodem do podwójnej satysfakcji, po pierwsze dlatego, że w Roku Grupy Ładosia kolejny już raz prezentujemy przygotowaną w Instytucie Pileckiego wystawę o dokonaniach Ładosia i jego współpracowników publiczności poza granicami Polski – powiedział dr Wojciech Kozłowski, dyrektor Instytutu Pileckiego. - Po drugie, dlatego że miejsce, w którym to się dzieje, jest wyjątkowe. Holocaust Museum LA to jedna z trzech najważniejszych instytucji w USA związanych z historią Zagłady. Kierunek amerykański jest dla nas absolutnym priorytetem, to tam toczą się najważniejsze dyskusje dotyczące rozrachunków z przeszłością. Dlatego nawiązujemy partnerską współpracę z ważnymi amerykańskimi instytucjami zajmującymi się historią. Dotychczas naszymi partnerami w USA były m.in. Instytut Hoovera, National WWII Museum w Nowym Orleanie, a teraz, dzięki pomocy Konsulatu Generalnego RP w Los Angeles bardzo owocną współpracę nawiązaliśmy z Holocaust Museum w Los Angeles.

Instytut Pileckiego, we współpracy z partnerami w Polsce i za granicą, prowadzi od kilku lat badania naukowe i kwerendy archiwalne na temat działalności Grupy Ładosia. Zaowocowało to m.in wydaniem w 2019 roku opracowania naukowego Listy Ładosia z nazwiskami ponad trzech tysięcy osób, dla których zostały wystawione paszporty. Wysiłki badaczy nie tylko potwierdziły przebieg akcji paszportowej, lecz także dowiodły, że mamy do czynienia z jedną z największych operacji ratunkowych przeprowadzonych przez dyplomatów w obliczu Zagłady.

Publikacja Listy Ładosia pozwoliła ponadto dostrzec jej wyjątkowość. Ustalono bowiem, że ratowano nie tylko Żydów polskich, lecz także obywateli innych krajów, m.in. Niemiec, Austrii, Holandii czy Czechosłowacji. Tak wielki zasięg operacji nie byłby możliwy, gdyby nie ścisła współpraca polskich dyplomatów i środowisk żydowskich. To ostatnie zdecydowanie wyróżnia historię Grupy Ładosia na tle innych akcji pomocowych prowadzonych przez dyplomatów różnych państw w czasie Holokaustu.

Po publikacji Listy Ładosia w języku polskim ukazała się jej angielska wersja językowa, która została wydana we współpracy ze Światowym Kongresem Żydów. Jej premiera odbyła się w lutym 2020 roku w The Wiener Holocaust Library w Londynie. Publikacja była następnie prezentowana i omawiana w Hebrew Union College w Nowym Jorku, Mandell JCC Innovation Center w Connecticut i w Instytucie Pileckiego w Berlinie.

– Historia Grupy Ładosia zasługuje na to, by być opowiadana i rozpowszechniana. Dlatego cieszymy się, że wystawa Paszporty Życia będzie pokazana w założonym przez Ocalałych z Zagłady i najstarszym muzeum Holokaustu w Stanach Zjednoczonych – powiedział Jarosław Łasiński, konsul generalny RP w Los Angeles.

Za sprawą publikacji Listy Ładosia akcja ratunkowa polskich dyplomatów w Szwajcarii stała się przedmiotem międzynarodowej dyskusji, w którą angażują się ocaleni z Zagłady i ich potomkowie, rodziny dyplomatów zaangażowanych w operację, a także uczeni, dziennikarze i ludzie kultury. Rodziny ocalonych z całego świata, które po raz pierwszy odkrywają losy swych bliskich, zgłaszają się do Instytutu Pileckiego oraz dzielą swoimi historiami, zdjęciami i dokumentami. Pozwala to kontynuować badania i stale uzupełniać listę o kolejne nazwiska.

Od 2021 roku Lista Ładosia jest dostępna w Internecie wraz z funkcją pełnotekstowego przeszukiwania. Portal www.paszportyzycia.pl (http://passportsforlife.pl/, http://reisepassedeslebens.pl/) jest prowadzony równolegle w trzech językach: polskim, angielskim i niemieckim. To miejsce, w którym prezentowany jest aktualny stan wiedzy na temat akcji paszportowej polskich dyplomatów i środowisk żydowskich w Szwajcarii.

Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej rok 2021 został ustanowiony Rokiem Grupy Ładosia. Ekspozycja w Holocaust Museum Los Angeles stanowi swoiste zamknięcie zagranicznego tournée wystawy Paszporty Życia, która w 2021 r. gościła m.in. na Litwie, Łotwie czy w Czechach.

- Jesteśmy zachwyceni, że wspólnie z Konsulatem Generalnym RP w Los Angeles możemy gościć - po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych - wystawę "Paszporty życia" w Muzeum Holokaustu Los Angeles. W obliczu rosnącego antysemityzmu, światowych kryzysów humanitarnych i uchodźczych oraz rosnącej nietolerancji między społecznościami na całym świecie, opowiadanie historii tych, którzy swoją postawą ratowali istnienia ludzkie, staje się ważniejsze niż kiedykolwiek – powiedziała Beth Kean, dyrektor zarządzająca (CEO) Muzeum Holocaustu Los Angeles.

- Przed oficjalnym otwarciem wystawy zobaczy ją osiemdziesięcioosobowa grupa uczniów z jednej ze szkół średnich z Los Angeles. Otwarcie wystawy 10 października będzie poprzedzone koncertem muzyki polsko-żydowskiej artystów z Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kameralistów. Wystawa jest eksponowana w tej części muzeum, gdzie prezentowane są sylwetki i postacie Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata: Ireny Sendlerowej czy Sempo Sugihary. Paszporty Życia wydane przez polskich dyplomatów otoczone są artefaktami podarowanymi przez Ocalałych, którzy założyli muzeum w Los Angeles. To niezwykłe połączenie historii Zagłady i nadziei – wyjaśnił Jarosław Łasiński, konsul generalny RP w Los Angeles.