Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku

Poważna awaria - rozumie się przez nią zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Tak definiuje pojęcie poważnej awarii ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska. Jest to podstawowy akt prawny, w którym  w ustawodawstwie polskim wdrożone zostały dyrektywy unijne. W pierwszej kolejności przepisy Dyrektywy Rady Unii Europejskiej 96/82/WE z dnia 27 września 1996 roku w sprawie kontroli zagrożeń niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, a w późniejszym okresie przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego  i Rady Unii 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi.

Potocznie pierwsza z ww. Dyrektyw określona została pod nazwą SEVESO II, natomiast druga znana jest jako SEVESO III. Nazwa pochodzi od włoskiej miejscowości, gdzie w 1976 roku zginęło kilkaset osób wskutek niekontrolowanego uwolnienia wysoce niebezpiecznych dioksyn z chemicznej fabryki produkującej związki fenoli. Dyrektywę SEVESO III opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej pod pozycją L 197 w dniu 24 lipca 2012 roku. W 2015 roku i w latach późniejszych przeprowadzono prace legislacyjne związane z wdrożeniem zapisów ww. Dyrektywy do prawa polskiego. Znalazło to odzwierciedlenie między innymi w ustawie Prawo ochrony środowiska (Poś) o czym mowa była już powyżej, w rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy oraz  dodatkowo w kilku innych ustawach takich jak: ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko czy też ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska.

W przypadku, gdy poważna awaria ma miejsce na terenie zakładu, nazywana jest poważną awarią przemysłową.

Nie wszystkie awarie i wypadki z udziałem substancji niebezpiecznych kwalifikuje się jako poważne awarie. Do oceny, czy określone zdarzenie spełnia kryteria poważnej awarii, pomocne jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 roku w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W rozporządzeniu tym określone zostały warunki odnoszące się zarówno do wielkości emisji i związanego z nią potencjalnego zagrożenia, jak również skutków, które zdarzenie wywołuje w stosunku do człowieka lub środowiska. Spełnienie tych warunków decyduje o zaliczeniu danego zdarzenia do kategorii poważnej awarii objętej obowiązkiem zgłoszenia.

W latach 2012-2020  na terenie województwa pomorskiego notowano rocznie od kilku do kilkunastu kwalifikowanych zdarzeń z udziałem substancji niebezpiecznych. Tylko nieliczne z nich spełniały kryteria wyżej cytowanego rozporządzenia.  Odnotowane awarie miały miejsce zarówno w zakładach przemysłowych jak i poza nimi, czyli głównie w transporcie drogowym lub rurociągowym. W minionym okresie dochodziło również do zanieczyszczenia cieków wodnych substancjami ropopochodnymi. Większość z nich były to zdarzenia o średnim i niskim potencjale negatywnego oddziaływania na środowisko, w szczególności na zdrowie i życie ludzi.

W tym miejscu warto podkreślić, że w większości odnotowanych przypadków szybko podejmowane przez operatorów działania zapobiegawcze oraz działania ratownicze realizowane przez jednostki Państwowej Straży Pożarnej  pozwoliły na ograniczenie możliwych negatywnych skutków awarii w środowisku.

Najczęściej w przypadkach zdarzeń z udziałem substancji niebezpiecznych inspektorzy WIOŚ w Gdańsku przeprowadzają kontrole interwencyjne celem ustalenia dokładnych przyczyn zaistniałych sytuacji. W przypadkach, gdy udaje się je ustalić,  podmioty prowadzące instalacje zobowiązywane są do podejmowania działań naprawczych, tak aby nie dopuścić do możliwości powtórzenia się podobnych wypadków w przyszłości.

Zgodnie z przepisem art. 31 ust. 2  ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska właściwy rejestr poważnych awarii prowadzony jest przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Jest on dostępny pod następującym adresem: https://www.gov.pl/web/gios/di-zaklady-stwarzajace-zagrozenie-wystapienia-powaznej-awarii-przemyslowej.

Wspomniana już wcześniej ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska definiuje wybrane podmioty jako zakłady o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej kwalifikowane są do jednej z powyższych kategorii w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie. Przy dokonywaniu kwalifikacji zakładu podstawę prawną stanowi obecnie Rozporządzenie  Ministra Rozwoju z dnia  29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych, decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym lub dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Na obszarze województwa pomorskiego na koniec 2020 roku zakładów kwalifikowanych było w sumie 25, z czego 13 podmiotów to zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (tzw. ZDR) oraz 12 to zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (tzw. ZZR). W stosunku do stanu z 2010 roku odnotowano relatywnie niewielki wzrost ogólnej liczby zakładów. Wśród zakładów mogących stanowić zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii nadal największy odsetek stanowią bazy paliw płynnych, zwłaszcza te, w których magazynuje się ciekłe gazy skroplone LPG. Wynika to ze stosunkowo niskiej wartości progowej, której przekroczenie powoduje już zaliczenie zakładu do kategorii ZZR.
 

Oczywiście zakładami dużego ryzyka w województwie pomorskim są nadal największe zakłady przemysłowe. W zakładach tych znajdują się tak niebezpieczne substancje, jak między innymi: siarkowodór, dwutlenek chloru czy chlor ciekły.
 

Obowiązujące przepisy prawne zawarte głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska obligują właścicieli ww. podmiotów gospodarczych do zapewnienia, aby ich zakłady (kwalifikowane jako ZDR i ZZR) były projektowane, wykonywane, prowadzone, jak też likwidowane, w sposób zapobiegający awariom przemysłowym i ograniczający ich skutki dla ludzi i środowiska. Prowadzący te zakłady zobowiązani są w szczególności do opracowywania szeregu dokumentów i procedur mających na celu tworzenie systemu bezpieczeństwa gwarantującego ochronę ludzi i środowiska. System taki stanowić powinien element ogólnego systemu zarządzania zakładem.
 

Istniejący porządek prawny obliguje określone jednostki administracji publicznej do kontroli takich zakładów i sprawdzania, czy wszystkie wymagane przepisami zabezpieczenia techniczne, organizacyjne i proceduralne zostały wdrożone. W tym miejscu należy podkreślić, że jeżeli w tego typu zakładach dochodzi jeszcze do naruszeń obowiązujących przepisów są to przypadki incydentalne.
 

Ważnym elementem systemu prewencji są szkolenia oraz okresowe ćwiczenia scenariuszy awaryjnych. Dochodzi wówczas do spotkania przedstawicieli instytucji zewnętrznych odpowiedzialnych za nadzór nad systemem zapobiegania poważnym awariom z prowadzącymi zakład. Często takie ćwiczenia mają bardzo szeroki zakres tematyczny i uczestniczy w nich wiele podmiotów administracji publicznej, służb ratowniczych i porządkowych oraz innych jednostek działających w sferze publicznej. Dobrym przykładem takich działań są zorganizowane okresowo przez Komendę Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej w Gdańsku, ćwiczenia zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych w zakładach ZDR.