Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Bydgoszczy

Naszym priorytetem są przedsięwzięcia mające na celu zwiększenie retencji w istniejących zbiornikach wodnych, jeziorach i rzekach, polegające między innymi na remoncie urządzeń ograniczających odpływ wód.  Prowadzone przez PGW WP RZGW w Bydgoszczy działania na obszarach wykorzystywanych rolniczo, mają na celu zahamowanie odpływu wód ze zlewni cząstkowych, tj. jak najdłuższe utrzymanie wody w miejscach, gdzie występują jej zasoby, a także jej dystrybucję w okresach niedoborów. Czynności te polegają między innymi na budowie, czy remontach istniejących urządzeń piętrzących na odpływach ze zbiorników wodnych i jezior (retencja zbiornikowa) oraz na ciekach (retencja korytowa/glebowa).

Dla retencji liczy się każda kropla wody. Dlatego też, by ograniczyć erozję denną i boczną oraz umożliwić wykorzystanie energetyczne wód rzeki Łobżonki, w grudniu zeszłego roku podpisaliśmy umowę (NW w Nakle nad Notecią, ZZ w Inowroclawiu) na zadanie pn. „Remont jazu Klawek w formule zaprojektuj i wybuduj”.
W lutym tego roku ostatecznie odebrano opracowaną dokumentację projektową, przekazano teren i plac budowy. Konieczność przeprowadzenia remontu jazu Klawek wynikał z decyzji Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Poznaniu, który zobligował inwestora do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości stanu technicznego obiektu budowlanego poprzez:
- naprawę umocnień ponuru,
- naprawę zabezpieczenia przeciwfiltracyjnego jazu,
- naprawę płyty dennej, wymianę zasuw i mechanizmów sterowania zasuwami.
Prace te zostały wykonane zgodnie z harmonogramem. Stan techniczny zostaje zachowany na kolejne lata. Wreszcie dzięki niemu możemy zgromadzić w ramach retencji korytowej dodatkowy 1,1 tys. m³ wody.

W naszym regionie prace remontowe prowadzone są również na mniejszych ciekach i kanałach. Takim przykładem jest rzeka Kotunianka w gminie Szydłowo, w powiecie pilskim.

Dwie budowle piętrzące (zastawki) na rzece Kotunianka, to pierwsze budowle, zrealizowane przez Nadzór Wodny w Trzciance (ZZ w Pile) w ramach Programu Kształtowania Zasobów Wodnych.

Zastawki stanowią jedne z najmniejszych i najprostszych budowli hydrotechnicznych. Najczęściej usytuowane są na niewielkich ciekach i rowach melioracyjnych. Pełna sprawność tego typu budowli hydrotechnicznych pozwala nam na utrzymywanie poziomu wody niezbędnego do nawodnienia okolicznych pól i łąk oraz prowadzenia retencji korytowej.

Prace przywracające ten obiekt do pełnej funkcjonalności polegały m.in. na:

-  usunięciu uszkodzonych elementów betonowych przyczółków i skrzydełek zastawek,

-  umocnieniu skarp koszami siatkowo-kamiennymi oraz dna narzutem kamiennym,

-  wykonaniu nowych kładek,

-   wykonaniu barierek ochronnych i metalowych prowadnic.

Przed nami kolejne remonty m.in. zastawek: na kanale Lubczanka oraz na kanale Rosko Środkowy. O efektach prac będziemy informować na bieżąco.

---

Piętrzenia i zwiększanie zasobów wodnych

Nadzory Wodne zarówno w Zarządzie Zlewni w Pile, jak i Zarządzie Zlewni w Inowrocławiu każdego roku, od wiosny do później jesieni utrzymują piętrzenia wód na kanałach i ciekach za pomocą budowli piętrzących.

Na rzece Noteci piętrzenie utrzymywane jest na odcinku drogi wodnej Wisła - Odra od jazu Krzyż w km 176+200 do jazu Nowe w km 111+860 i w górę Noteci do Nakła. Oszacowano, iż na odcinku Noteci od jazu Krzyż do jazu Nowe wraz z cofką jazu Nowe przy normalnym poziomie piętrzenia retencja korytowa wynosi ok. 5 204 580 m3 wody i oddziałuje na ok. 2 464 ha gruntów leżących wzdłuż rzeki.

Piętrzenie utrzymywane jest w celu zapewnienia warunków żeglugowych na rzece, a jednocześnie na cele rolnicze, przemysłu, gospodarki komunalnej i energetyki wodnej. Retencja prowadzona w korycie rzeki na tym odcinku umożliwia podsiąkowe nawodnienie łąk nadnoteckich, utrzymanie wody w rowach melioracyjnych oraz zwiększenie, utrzymanie i stabilizację zasobów wód gruntowych w dolinie Noteci.

Dolina Noteci jest bardzo silnie zmeliorowana. Stosunkowo płaski teren pozwala na uzyskanie bardzo dobrych efektów retencyjnych przy utrzymywaniu piętrzenia rzędu kilkudziesięciu centymetrów wody za pomocą zastawek i jazów.
 

Oto przykładowe wielkości retencji na wybranych ciekach naszego regionu:

Nazwa cieku	Retencja korytowa przy normalnym poziomie piętrzenia
rzeka Trzcinica	15 100 m3
rzeka Gulczanka	11 694 m3
kanał Łomnicki	8 100 m3
kanał Molita	3 870 m3
rzeka Bukowa	3 360 m3

Efekt nawodnień podsiąkowych pomaga ograniczać skutki suszy na przyległych terenach użytkowanych rolniczo.

Część doliny Noteci leżąca między Drezdenkiem i Santokiem, rozciągająca się na północ od brzegu Noteci do krawędzi doliny, ma powierzchnię ok. 134,5 km2 czyli ok. 13 450 ha. Funkcjonuje tu cały system sieci melioracyjnych z licznymi budowlami piętrzącymi oraz 5 pompowni. Praca pompowni steruje poziomem wód w tym rejonie. W czasie wysokich stanów wód w rowach i kanałach, występujących po roztopach i intensywnych opadach, pompownie odprowadzają do Noteci nadmiar wód napływających z sieci melioracyjnych, odwodniając łąki nadnoteckie i inne użytki rolne umożliwiając ich użytkowanie. Obecnie w okresie bez opadów pompownie nie odprowadzają wody i utrzymują istniejący jej stan w sieci melioracyjnej. Retencja ta zapewnia podsiąkowe nawadnianie łąk i możliwość rolniczego ich użytkowania.

W roku 2020 Zespół ds. Wsparcia Technicznego w Pile zamontował nowe szandory na budowli hydrotechnicznej Kanału Chełstnica, w gminie Drezdenko, w woj. lubuskim. Wykonane prace pozwoliły na zretencjonowanie ok. 3600 m3 wód kanału. Dodatkowo, poprzez nawodnienia podsiąkowe, pomagają ograniczać skutki suszy na przyległych terenach użytkowanych rolniczo. Stosunkowo płaski teren pozwala na uzyskanie bardzo dobrych efektów już przy kilkudziesięciu centymetrach piętrzenia na naszej budowli bowiem województwo lubuskie znajduje się w czołówce najbardziej narażonych na skutki suszy rolniczej. Działania z zakresu retencji korytowej pomagają im przeciwdziałać.

                     Fot. Szandory na budowli hydrotechnicznej Kanału Chełstnica, w gminie Drezdenko, w woj. Lubuskim

 

Jednym z działań zrealizowanych w ramach Programu Kształtowania Zasobów Wodnych było zadanie „Odbudowa Kanału Małgosia” realizowane w dwóch etapach. W pierwszym etapie projektu kosztem ok. 2,6 mln zł odbudowano koryto Kanału Małgosia wraz z budowlami towarzyszącymi (naturalnego cieku o szczególnym znaczeniu dla rolnictwa) z zachowaniem jego pierwotnego charakteru zlokalizowanego na terenie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego uchodzącego do rzeki Bukówka w okolicy wsi Biernatowo, a biorącego swój początek we wsi Siedlisko. Pozwoliło to na zmagazynowanie 7 tys. m3 wody oraz wpłynęło pozytywnie na ekosystem obszarów położonych wzdłuż niego. W drugim zaś etapie projektu kosztem ok. 3,65 mln zł dzięki dalszej przebudowie Kanału zmagazynowano kolejne 2 000 m3 wody.

                                                                                                                                  Fot. Kanał Małgosia

Retencja korytowa umożliwia także zatrzymanie wody w górnych odcinkach zlewni rzecznych, ograniczając tym samym odpływ wody z terenów użytkowanych rolniczo. Piętrzenie wód na urządzeniach hydrotechnicznych poprawia również bilans wodny jezior. Takim przykładem jest jaz na rzece Pannie w miejscowości Żabno. Pomaga on w regulacji poziomu wód w Jeziorze Mogileńskim. Max. wysokość piętrzenia to 1,33 m. Dzięki retencji jeziorowej możemy zgromadzić dodatkowy 1 mln m3 wody! 

Funkcjonująca przepławka przy jazie pozwala zachować ciągłość rzeki i umożliwia migrację organizmów wodnych. Jaz piętrzący na rzece Pannie uruchomiono w roku 2018. Celem jego budowy była ochrona przed skutkami suszy oraz zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej regionu kujawsko-pomorskiego. Nowy jaz pozwolił na retencjonowanie wody w Jeziorze Mogileńskim i poprawił stan morfologiczny rzeki poprzez zastosowanie przepławki umożliwiającej migrację organizmów żywych.

Rzeka Panna jest dopływem V rzędu dorzecza Odry – lewobrzeżnym dopływem Małej Noteci (Noteci Zachodniej). Całkowita zlewnia cieku ma powierzchnię 383 km2. Dno ma szerokość od 0,8 do 3,0 m. Koryto na większości odcinków ma charakter naturalny. Rzeka odwadnia użytki rolne w postaci gruntów ornych, łąk i pastwisk oraz w mniejszym stopniu tereny leśne. Zadaniem jazu ruchomego zlokalizowanego na wypływie Panny z Jeziora Mogileńskiego (km rzeki 7+537 - zlewnia w tym przekroju ma powierzchnię 339,2 ha) jest stabilizacja poziomu zwierciadła wody w jeziorze. Ma to istotne znaczenie dla warunków życia mieszkańców Mogilna, ochrony środowiska naturalnego, ale również wpływa na ochronę przeciwpowodziową doliny Panny poniżej jazu. Istniejący przed wykonaniem inwestycji jaz został wybudowany w latach 60-tych ubiegłego wieku.

                                                        Fot. Jaz na rzece Pannie w miejscowości Żabno, woj. kujawsko-pomorskie

 

Na rzece Pannie Północnej w okolicach Mogilna w roku 2020 zbudowano nowe urządzenie piętrzące na wypływie z Jeziora Wiecanowskiego. Dawna zastawka uniemożliwiała regulację poziomów piętrzenia Jeziora Wiecanowskiego, dlatego też inwestycja ta obecnie zapewnia bezpieczeństwo terenów przyległych oraz osiągnęła parametry odpowiadające IV klasie budowli hydrotechnicznych. Dzięki przebudowie zabezpieczone zostały tereny przed powodzią, przywrócone zostały piętrzenia oraz w znaczący sposób została powstrzymana degradacja środowiska wodnego zbiornika, zaś retencja w jeziorze to dodatkowe 1,5 mln m3 wody. Piętrzenie wpływa także korzystnie na gospodarkę wędkarską i rybacką, poprawia także warunki rekreacyjno-wypoczynkowe kąpieliska w Wiecanowie. 

 

                                                                                       Fot. Zastawka na jeziorze Wiecanowskim - przed i po remoncie

Ponadto wdrażany w regionie wodnym Noteci przez PGW Wody Polskie RZGW w Bydgoszczy Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy wyznaczył nam najistotniejsze kierunki działań pomagających zapobiegać kryzysowi wodnemu w regionie o dość szczególnym położeniu i małej ilości opadów średniorocznych. Są to przedsięwzięcia, które zwiększają retencję w istniejących zbiornikach wodnych, jeziorach, rzekach, zwłaszcza na terenach wykorzystywanych rolniczo. Budujemy urządzenia piętrzące ograniczające odpływ wody tak, aby jak najdłużej utrzymać je w okresach niedoborów.

Przedmiotem inwestycji położonego w gminie Wyrzysk, w powiecie pilskim jeziora Falmierowskiego było wykonanie urządzeń hydrotechnicznych mających na celu zatrzymanie procesu wysychania zbiornika, a w perspektywie długofalowej, poprzez kontrole odpływu wody z jeziora przywrócenie pierwotnego poziomu zwierciadła wody.

„Kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego oraz układu poziomego Kanału Bachorza Duża od km 0+000 do km 14+000” to zadanie polegające na odbudowie 14-kilometrowego odcinka Kanału Bachorza Duża oraz budowie urządzeń piętrzących na Równinie Inowrocławskiej przebiegającego przez tereny łąkowe i rolnicze (uprawy kukurydzy, cebuli i innych warzyw). Jego zlewnia położona jest na obszarze o najniższych w Polsce opadach atmosferycznych rzędu 500 mm na rok. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są niskie odpływy jednostkowe wód średnich i niskich. Zadanie to realizowane było w dwóch etapach, a jego łączny koszt to niemal 12,1 mln zł. Bachorza jest ciekiem przebiegającym śladem najstarszego w Polsce (pierwsza wzmianka w 1297 r.) kanału żeglownego (Kanał Piastowski), który w średniowieczu umożliwiał przepłynięcie niewielkim statkom z Noteci i Gopła do Wisły (ok. 64 km).

Gospodarowanie wodą odbywa się poprzez usprawnienie przepływu wód podczas wzmożonych opadów, czy roztopów. Retencjonowanie wody w okresach wegetacji i jej niedoborów odbywa się poprzez wykonane przepusty z piętrzeniem, co umożliwia sterowanie odpływem wody ze zlewni w trakcie suszy hydrologicznej przez utrzymanie piętrzenia na odpowiednim poziomie.

 

---