Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku

Troska o nasze zasoby wodne to wspólne zadanie wszystkich użytkowników wód – nie tylko Wód Polskich, ale także samorządów, przedsiębiorców, rolników, leśników czy indywidualnych mieszkańców. Synergia działań i realizacja wielu zadań w skali mikro będzie miała przełożenie na skalę makro, przyczyniając się do zwiększenia krajowego wskaźnika retencji wód i lepszej adaptacji Polski do zmian klimatycznych. Zrównoważone gospodarowanie wodami, uwzględniające racjonalne korzystanie z zasobów wody i racjonalne zarządzanie nimi, pozwoli na zachowanie dla nas i przyszłych pokoleń bezcennego zasobu jakim jest woda. 

 Czy mamy suszę?

Według danych IMGW-PIB z 12 lipca na większości rzek w Polsce występują niskie i średnie stany wody. W strefie wody niskiej znajduje się 50% stacji hydrologicznych. Obecnie na obszarze administrowanym przez RZGW w Gdańsku występuje 95 % prawdopodobieństwo suszy hydrologicznej. Dotyczy ono obszaru: Drwęcy Warmińskiej (warmińsko-mazurskie), Drwęca od źródła do Welu (warmińsko-mazurskie), Drwęca od Welu do Rypienicy (warmińsko-mazurskie oraz kujawsko-pomorskie), Drwęca od Rypienicy do ujścia (kujawsko-pomorskie), Łeba od źródła do Lęborka (pomorskie), Tążyna (kujawsko-pomorskie).

Niska wilgotność gleby, wskazująca na możliwe deficyty wody w strefie korzeniowej roślin, występuje głównie na obszarze województwa łódzkiego i opolskiego oraz w zachodniej części województwa śląskiego i świętokrzyskiego oraz północnej części województwa lubelskiego i mazowieckiego. Ostrzeżenia dotyczące suszy hydrologicznej zostały wydane dla 24 zlewni zlokalizowanych głównie w województwie warmińsko-mazurskim, podlaskim, mazowieckim i łódzkim oraz miejscowo w województwie dolnośląskim, śląskim, małopolskim, lubelskim, kujawsko-pomorskim i pomorskim.

Zgodnie z danymi IUNG-PIB w okresie od maja do czerwca największe niedobory wody od -160 do -229 mm notowano na obszarze: Pojezierza Mazurskiego, Polesia, Wyżyny Lubelskiej, Niziny Mazowieckiej oraz Podlaskiej. Naukowcy IUNG stwierdzili wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski. 

Według GUS wody podziemne stanowią ponad 70% wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i dystrybuowanej siecią wodociągową. W związku z suszą, już 125 gmin w Polsce wprowadziło ograniczenia dotyczące poboru wody wodociągowej. Główną przyczyną niedoboru wody wodociągowej jest spadek ciśnienia w wodociągach spowodowany podlewaniem przydomowych trawników i ogródków. Zaopatrzenie ludności w wodę pitną jest priorytetem, dlatego szczególnie w okresie suszy korzystanie z wody powinno być odpowiedzialne i racjonalne, z uwzględnieniem potrzeb innych użytkowników.

 

Skąd susza?

Dlaczego w ostatnich latach zmagamy się z suszą? Przede wszystkim jest to efekt zmian klimatu, które skutkują wyższymi temperaturami i wpływają na zmianę struktury opadów. Mamy coraz cieplejsze zimy, więcej opadów deszczu kosztem śniegu, a pokrywa śnieżna utrzymuje się przez krótszy czas. W wyniku tego odbudowa zasobów wodnych wód płynących oraz podziemnych jest ograniczona. Z kolei wysokie temperatury latem powodują zwiększone parowanie, co ma wpływ na powstawanie niżówki hydrologicznej na rzekach i zbiornikach wodnych. Problem suszy potęguje tez zmiana struktury opadów. Mimo że roczna średnia opadów pozostaje na podobnym poziomie, ich rozkład jest nierównomierny – długie okresy bezopadowe przecinane są punktowymi opadami nawalnymi. Tym sposobem kolejnym problemem są błyskawiczne powodzie i podtopienia, zwłaszcza w zlewniach górskich i zurbanizowanych.

Drugim ważnym powodem suszy jest działalność człowieka. Intensywny rozwój przemysłu, rolnictwa i miast, który trwa od ponad 200 lat, doprowadził do stopniowej utraty wody z krajobrazu. By pozyskać miejsce pod rozbudowę osuszano obszary podmokłe, podobnie na wsi meliorację wykorzystywano głównie do odprowadzania wody. Doszedł do tego negatywny wpływ kopalni odkrywkowych na lokalne zasoby wody. Dawne mokradła zastąpiły nowe osiedla i fabryki oraz pola uprawne i pastwiska. Dziś, w wyniku dziesięcioleci działań odwadniających z przeszłości, mamy problem niedoborów wody w miastach i na wsi.

Kluczowym zadaniem dla przeciwdziałania suszy jest zwiększanie retencji wód – przez zachowanie i odtwarzanie mokradeł, renaturyzację rzek, przywrócenie funkcji nawadniającej systemom melioracyjnym, budowę zbiorników retencyjnych czy tworzenie błękitno-zielonej infrastruktury. Istotne jest również racjonalne korzystanie z dostępnych zasobów wody, do którego kluczem jest odpowiedzialność wszystkich podmiotów korzystających z wód oraz edukacja wodna w społeczeństwie.

 Wdrażamy dobre praktyki dla retencji na terenach wiejskich

Głównym celem zadań Wód Polskich na terenach rolnych jest przywracanie dwufunkcyjnej roli urządzeń melioracyjnych. Prawidłowo funkcjonująca melioracja zapewnia zarówno odprowadzanie wód z pól i użytków rolnych, jak i zatrzymywanie wody (spowalnianie odpływu), co przyczynia się do zwiększenia retencji wód. Do realizacji celu wykorzystywane są urządzenia piętrzące na rzekach i kanałach oraz systemach melioracyjnych. Działania mają na celu przywrócenie pierwotnej funkcji w zakresie retencji i regulacji przepływu wód z uwzględnieniem wymogów zachowania ciągłości biologicznej. Ich realizacja pozwala na efektywne wykorzystanie wody w rolnictwie i zmniejszenie nacisku na wykorzystywanie wód podziemnych do celów nawodnień. W latach 2020-2023 zakończono 338 działań obejmujących remonty 1030 urządzeń wodnych, dzięki czemu nastąpiło zwiększenie retencji o dodatkowe 9 mln m³ wody na obszarze oddziaływania ok. 45 tys. ha gruntów użytkowanych rolniczo.

Ważnym elementem działań na rzecz retencji wód jest też współpraca na miejscu. Wody Polskie organizują spotkania w sprawie kształtowania zasobów wodnych z udziałem przedstawicieli samorządu, spółek wodnych, urzędów marszałkowskich, urzędów wojewódzkich, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, parków narodowych, Lasów Państwowych, Krajowego Ośrodka Wspierania Rolnictwa, Izby Rolniczej, Ośrodków Doradztwa Rolniczego oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Tylko do końca 2023 roku zorganizowano ok. 1900 spotkań, zawarto 92 porozumienia finansowe na kwotę 10,3 mln zł oraz 70 porozumień rzeczowych. Przedstawiciele Wód Polskich uczestniczą też w spotkaniach Lokalnych Partnerstw ds. Wody, w celu wymiany doświadczeń z jednostkami samorządu terytorialnego, zmierzających do współpracy w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Przykładem dobrej współpracy Wód Polskich, samorządu i rolników dla rozwoju retencji jest zlewnia rzeki Stobrawy w powiecie kluczborskim. Dzięki wspólnym działaniom wyremontowano urządzenia piętrzące i przywrócono zdolność prowadzenia nawodnień na gruntach rolnych o powierzchni ok. 160 ha. Kontynuacja współpracy pozwoli na podwojenie efektu i poprawę bilansu wodnego na łącznym obszarze 330 ha w tym roku.

Warto zaznaczyć, że Wody Polskie planują i realizują zadania związane z utrzymaniem wód z uwzględnieniem dobrych praktyk. Zrównoważone podejście do gospodarki wodnej pozwala na poprawę stanu wód, przy jednoczesnym zwiększaniu ochrony przed powodzią i suszą.

 

Stosujemy rozwiązania oparte o naturę

Ważnym elementem działań Wód Polskich jest także zwiększanie naturalnej retencji. To zadania związane z odtwarzaniem mokradeł i renaturyzacją wód, w tym odtwarzaniem naturalnych terenów zalewowych.

Przykładem są działania renaturyzacyjne w dolinie Łupawy. Wody Polskie zrealizowały je wspólnie ze Słowińskim Parkiem Narodowym, przy udziale środków europejskich. W ramach projektu odsunięto stare wały przeciwpowodziowe od koryta rzeki. Dzięki temu nastąpiło przywrócenie naturalnych procesów rzeźbotwórczych w dolinie rzeki, odtworzenie starorzeczy oraz odzyskanie naturalnego zasilania wodami zalewowymi przez lasy łęgowe.  Efekty inwestycji były widoczne już podczas tegorocznych roztopów, gdy wróciły rozlewiska na obszarze łęgu. Zwiększenie naturalnej retencji poprawiło też poziom ochrony przeciwpowodziowej mieszkańców.

Kolejnym przykładem jest realizowany aktualnie, m.in. wspólnie z naukowcami, projekt LIFE Pilica. Wyróżnia go ekohydrologiczne podejście do zarządzania wodami, które zakłada że świadoma regulacja procesów biologicznych pozwala na wykorzystania ekosystemów jako narzędzi do poprawy ilości i jakości wód. Jednym z jego założeń jest postawienie na rozwiązania oparte na przyrodzie dla aktywnej ochrony lub odtwarzania ekosystemów, takich jak starorzecza i mokradła. Występują one w dolinie Pilicy i posiadają ogromny potencjał do gromadzenia wody oraz do jej oczyszczania. To także działania w celu przywracania w rzekach procesów ekologicznych i hydrologicznych przez odtwarzanie ich ciągłości, jak również właściwe prowadzenie prac utrzymaniowych. Projekt wpisuje się w aktualny światowy nurt polityki Komisji Europejskiej promującej rozwiązania oparte na przyrodzie, zwane NBS (ang. nature-based solutions).

 

Źródło: https://www.gov.pl/web/wody-polskie/susza-retencja-dzialania-wod-polskich-dla-zwiekszania-zasobow-wodnych