Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Gorzowie Wielkopolskim

Podstawa prawna.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2005r. Nr 81, poz. 716 ze zm.).

Czym są szkodliwe czynniki biologiczne?

Mikro- i makroorganizmy oraz wytarzane przez nie substancje, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia. Obejmują:

• drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie;
• jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie;
• hodowle komórkowe;
• pasożyty wewnętrzne człowieka.

Dzieli się je na:

• czynniki wywołujące choroby zakaźne i inwazyjne: priony, wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki, robaki, pasożytnicze stawonogi,
• alergeny biologiczne: bakterie, grzyby, cząstki roślinne i zwierzęce,
• toksyny biologiczne, w tym czynniki immunotoksyczne: endotoksyna bakteryjna, mikotoksyny, glukany grzybicze, lotne związki organiczne, toksyny roślinne, jady zwierzęce.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych.

Grupa 1 zagrożenia - czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Grupa 2 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 3 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 4 zagrożenia - czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Wykaz szkodliwych czynników biologicznych.

Wykaz szkodliwych czynników biologicznych zawarty jest w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia.

Wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych.

1. Praca w zakładach produkujących żywność.
2. Praca w rolnictwie.
3. Praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego.
4. Praca w jednostkach ochrony zdrowia, w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne.
5. Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych.
6. Praca w zakładach gospodarki odpadami.
7. Praca przy oczyszczaniu ścieków.
8. Praca inna od wymienionej w lp. 1-7, w przypadku której wynik oceny ryzyka, wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy.

Ocena ryzyka zawodowego na szkodliwe czynniki biologiczne.  

Przed wyborem środka zapobiegawczego pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:

1. klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,
2. rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
3. informację na temat:
   1. potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,
   2. choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,
   3. stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą,
4. wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.

W zakładach opieki zdrowotnej i zakładach leczniczych dla zwierząt pracodawca uwzględnia ponadto:

1. informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale i próbkach od nich pobranych,
2. zagrożenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta lub u zwierzęcia oraz w materiałach i próbkach od nich pobranych,
3. ryzyko wynikające z rodzaju pracy.

Obowiązki pracodawcy w celu zapewnienia ochrony pracowników przed działaniem szkodliwych czynników biologicznych.

Pracodawca ma obowiązek zapewnić techniczne, organizacyjne i indywidualne środki ochrony pracowników, a w szczególności obowiązany jest m.in. do:

1. unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika,
2. ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
3. stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym oraz innych znaków ostrzegawczych (wzór określony w załączniku nr 3 do ww. rozporządzenia),
4. projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy,
5. stosowania procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
6. zapewnienia pracownikom właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeżeli to konieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych,
7. zapewnienia pracownikom w pierwszej kolejności odpowiednich środków ochrony zbiorowej (m.in. wentylacja, ograniczenie dostępu do niektórych pomieszczeń). W przypadku, gdy nie są one wystarczające wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej oraz ich przechowywanie w wyraźnie oznaczonym miejscu,
8. zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności, niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym,
9. zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach,
10. zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia z zakresu problematyki zawodowego narażenia na czynniki biologiczne,
11. dostarczenia pracownikom aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym, w tym również instrukcji dotyczących postępowania w razie awarii lub wypadku związanych z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego oraz niezwłoczne poinformowanie wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku o tym zdarzeniu,
12. podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku,
13. zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego,
14. sporządzenia planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia.

Rejestry.

W przypadku prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do 3 lub 4 grupy zagrożenia, pracodawca zobowiązany jest do prowadzenia rejestru prac oraz rejestru pracowników.

Rejestr prac prowadzony w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględnia w szczególności informacje dotyczące:

• liczby pracowników wykonujących te prace,
• wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych,
• imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Rejestr pracowników prowadzony jest w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględnia w szczególności informacje dotyczące:

• rodzaju wykonywanej pracy,
• stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,
• awarii i wypadków związanych z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
• wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia,
• liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
• imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników.

Użycie szkodliwego czynnika biologicznego w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych.

Informację dotyczącą użycia szkodliwego czynnika biologicznego w ww. celach pracodawca przekazuje właściwemu inspektorowi sanitarnemu:

• co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia,
• w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy,
• w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład,
• niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia.

W informacji należy uwzględnić (wzór w załączniku):

• nazwę i adres przedsiębiorstwa lub zakładu oraz rodzaj prowadzonej działalności,
• komórkę organizacyjną lub stanowisko pracy, w którym występuje narażenie objęte zgłoszeniem,
• imię, nazwisko, stanowisko służbowe oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników,
• wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia, rodzaju wykonywanej pracy i czasu narażenia,
• przewidywane środki zapobiegawcze,
• liczbę narażonych pracowników.

Środki hermetyczności.

W przypadku:

• laboratoriów, w tym diagnostycznych,
• pomieszczeń dla zwierząt laboratoryjnych, które zostały celowo zainfekowane szkodliwymi czynnikami biologicznymi zakwalifikowanymi do grupy 2-4 zagrożenia lub które są podejrzane o zainfekowanie takimi czynnikami, do celów badawczych, rozwoju, edukacji lub diagnostyki,
• pomieszczeń izolacyjnych, w których przebywają ludzie lub zwierzęta zakażeni lub podejrzani o zakażenie szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia,
• procesów przemysłowych, w trakcie których stosowane są szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2-4 zagrożenia,

po przeprowadzeniu oceny narażenia oraz ustaleniu stopnia hermetyczności wymaganego dla poszczególnych szkodliwych czynników biologicznych, przyjmuje się odpowiednie środki hermetyczności określone w załącznikach nr 4 i nr 5 ww. rozporządzenia.