Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Opolu

Rakotwórczość (kancerogenność) –  właściwość czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego, warunkująca wywołanie nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tą można ustalić jedynie na podstawie udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik, a wzrostem częstości występowania nowotworów u narażonych ludzi lub zwierząt. Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego narażenia. Okres tego opóźnienia jest nazwany okresem latencji.

Mutagenność – dotyczy wszystkich substancji, które powodują zmiany w materiale genetycznym (DNA) głównie w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu.

Reprotoksyczność – oznacza niekorzystny wpływ na funkcje rozrodcze i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet oraz na rozwój potomstwa w następstwie narażenia na substancję lub mieszaninę.

 

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2024 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy (Dz. U. z 2024 r., poz. 1126).

 

Pracodawca przekazuje właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, informację o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. Obowiązek wynikający z § 6 ust. 2 ww. rozporządzenia, należy spełnić niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia, na druku według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia.

 

Wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym stanowi:

1. substancje chemiczne lub mieszaniny spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze, mutagenne lub reprotoksyczne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353.1 z 31.12.2008, ze zm.), zwanego dalej ”rozporządzeniem nr 1272/2008”,
2. czynniki fizyczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – promieniowanie jonizujące (X, α, β, γ, neutrony),
3. procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym:

• produkcja auraminy,
• prace związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, obecne w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,
• prace związane z narażeniem na pyły, dymy i aerozole tworzące się podczas wypalania i elektrorafinowania surówek miedziowo-niklowych,
• produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,
• prace związane z narażeniem na pył drewna,
• prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,
• prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,
• prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

 

Klasa zagrożenia i kategoria wg CLP		Zwrot H
Rakotwórczość kategorii 1A	Carc. 1A	H350 Może powodować raka (…) lub H350i Wdychanie może powodować raka (…)
Rakotwórczość kategorii 1B	Carc. 1B
Działanie mutagenne na komórki rozrodcze kategoria 1A	Muta. 1A	H340 Może powodować wady genetyczne (…)
Działanie mutagenne na komórki rozrodcze kategoria 1B	Muta. 1B
Szkodliwe działanie na rozrodczość 1A	Repr. 1A	H360 – Może działać szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki (podać szczególny skutek, jeżeli jest znany; podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inne drogi narażenia nie stwarzają zagrożenia). H360F – Może działać szkodliwie na płodność. H360D – Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. H360FD – Może działać szkodliwie na płodność. Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. H360Fd – Może działać szkodliwie na płodność. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki. H360Df – Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność.
Szkodliwe działanie na rozrodczość 1B	Repr. 1B

 

Obowiązki pracodawcy i wymagane dokumenty:

1. 1. Przeprowadzanie badań i pomiarów, zgodnie z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznym, badania i pomiary wykonuje się:

• co najmniej raz na sześć miesięcy – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS;
• co najmniej raz na trzy miesiące – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym powyżej 0,5 wartości NDS.

Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i czynników o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

1. 2. Prowadzenie rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
   3. Prowadzenie rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym
   4. Prowadzenie kontroli zdrowia związaną z oceną indywidualną pracownika w celu określenia stanu jego zdrowia w związku z narażeniem na działanie określonych czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych podczas pracy.
   5. Przechowywania rejestru pracowników przez okres 40 lat po ustaniu narażenia dla substancji rakotwórczych i mutagennych oraz 5 lat po ustaniu narażenia dla substancji działających szkodliwie na rozrodczość. W przypadku likwidacji zakładu pracy rejestry należy przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.
   6. Informuje pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierających substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych.
   7. Zapewnia udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym lub ograniczających poziom tego narażenia; przeprowadzania okresowych szkoleń pracowników.
   8. Informuje na bieżąco pracowników lub ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a w przypadkach narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicznościach – przyczynach powstałego narażenia oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały podjęte lub będą podjęte w celu poprawy sytuacji.
   9. Przekazuje corocznie do dnia 15 stycznia oraz niezwłocznie po rozpoczęciu działalności informacje o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Obowiązek zgłoszenia dotyczy substancji, mieszanin o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym klasyfikowanych wg rozporządzenia 1272/2008 jako kategoria 1A i/lub 1B, promieniowania jonizującego oraz procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym i mutagennym.
   10. Prowadzenie na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, którego wzór jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wpisywanie na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów, której wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

 

UWAGA:

Od 28 lipca 2024 r. obowiązuje NOWY WZÓR FORMULARZA „Informacja o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym”.

 

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z materiałami z zakresu czynników rakotwórczych, mutagennych lub reprotoksycznych znajdujących się na stronach internetowych:

• Instytutu Medycyny Pracy imienia prof. dra Jerzego Nofera w Łodzi (IMP Łódź)

• Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB)