Ochrona przeciwsłoneczna–bezpieczeństwo zdrowotne

Rodzaje promieniowania UV
Promieniowanie słoneczne składa się z promieniowania podczerwonego, światła widzialnego oraz promieniowania ultrafioletowego (UV). Największe oddziaływanie na skórę ludzką ma właśnie promieniowanie UV. Ze względu na skutki działania na organizmy żywe wyróżniamy promieniowanie:

UV-C – długość fali: 200–290 nm (niemal całkowicie zatrzymywana jest przez warstwę ozonową Ziemi);
UV-B – długość fali: 290–320 nm, 5% promieniowania UV (penetruje naskórek i skórę właściwą, wskutek jej działania i w zależności od fototypu skóry powstają: plamy, piegi, przebarwienia, rumień, poparzenia słoneczne i opalenizna). Najsilniejsze natężenie UVB
ma miejsce w okresie letnim, w godzinach od 11:00 do 15:00. Pozytywnym aspektem działania tego rodzaju promieniowania jest stymulacja syntezy witaminy D3.
Nie przechodzi przez szyby okienne, ale dociera do skóry przez wodę (ryzyko oparzeń słonecznych podczas kąpieli).
UV-A – długość fali: 320–400 nm, 95% promieniowania UV, stałe natężenie bez względu na pogodę i porę roku (dociera głębiej niż promieniowanie UVB, wnikając do tkanki podskórnej, powoduje powstawanie wolnych rodników. Uszkadza komórki bez objawów bólu, a wraz z UVB odpowiadają za fotostarzenie i nowotwory skóry. Nie powoduje powstawania rumienia i poparzeń, jednak powoduje pigmentację skóry (opalenizna)).
UVA przenika przez chmury, szyby okienne i samochodowe.

Filtry UV i ich działanie
Filtry przeciwsłoneczne to związki chemiczne wykorzystywane w produktach kosmetycznych, których głównym zadaniem jest pochłanianie lub rozpraszanie promieni słonecznych, tj. ochrona skóry przed szkodliwymi skutkami działania UVA i UVB.

Stosuje się dwa rodzaje filtrów: fizyczne (mineralne) oraz chemiczne. Najlepszą ochronę skórze daje użycie mieszanki filtrów chemicznych z mineralnymi.

Mineralne (fizyczne) – pigmenty działające jak lustra, nie przepuszczając i odbijając promieniowanie UVB i częściowo UVA. Najczęściej są nimi: dwutlenek tytanu (biel tytanowa) oraz tlenek cynku (biel cynkowa).
Chemiczne – wnikają w naskórek i pochłaniają promieniowanie UV. Najczęściej są nimi: butyl methoxydibenzoylmethane, ethylhexyl methoxycinamate, avobenzon lub filtry nowej generacji, chroniące zarówno przed UVB, jak i UVA, tj. silatrisol, oktokrylen, czy tinosorb M.

Pełny wykaz substancji promieniochronnych dozwolonych w produktach kosmetycznych określa załącznik VI Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30.11.2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych.
Substancje promieniochronne przeznaczone są głównie do ochrony skóry przed niektórymi rodzajami promieniowania ultrafioletowego przez pochłanianie, odbijanie lub rozpraszanie tego promieniowania. Mają przede wszystkich chronić naszą skórę, a nie wydłużać czas przebywania
na słońcu.

Co to jest SPF, PPD i IPD?
SPF (Sun Protection Factor) to współczynnik ochrony przeciwsłonecznej, który określa stopień ochrony przed promieniowaniem UVB. Wartość współczynnika SPF oznacza, ile razy dłużej można skórę chronioną danym preparatem poddać działaniu słońca w porównaniu ze skórą niechronioną bez ryzyka wywołania reakcji rumieniowej, np. bez zastosowania filtra rumień u danej osoby pojawia się zwykle po 10 minutach, wówczas po użyciu emulsji z filtrem SPF 15, czas ten wydłuży się do 15 x 10 minut, tj. po 2,5 godz. może pojawić się rumień. Analogicznie będzie w przypadku zastosowania kosmetyków z większymi filtrami SPF.

SPF 20 – ochrona przez 3,5 godziny
SPF 30 – ochrona przez 5 godzin
SPF 50 – ochrona przez 8,5 godziny
SPF 50 + – ochrona powyżej 8,5 godziny

Wyższe stężenie substancji promieniochronnych oznacza wyższą wartość współczynnika SPF.
Wartości SPF zmieniają się w zależności od ilości pochłanianego promieniowania.
Minimalny stopień ochrony przed UVB to 6 SPF. Produkt z SPF 15 blokuje promieniowanie w ok. 93 %, SPF 30 w ok. 96 %, SPF 50 w 98%.
Według Zaleceń Komisji Europejskiej z dnia 22.09.2006 r. w sprawie skuteczności produktów ochrony przeciwsłonecznej i odnoszących się do nich oświadczeń produkty kosmetyczne, których głównym przeznaczeniem jest ochrona przeciwsłoneczna powinny chronić zarówno przed promieniowaniem UVB, jak i UVA, a stopień ochrony przed UVA ma wynosić co najmniej 1/3 ochrony przed UVB.

Wskaźnik ochrony przed promieniowaniem UVA określa się skrótem IPD (Immediate Pigmentation Darkening) lub PPD (Persistant Pigmentation Darkening). IPD i PPD kosmetyku określa się za pomocą pomiaru opalenizny natychmiastowej IPD (wywołanej przez UVA) lub opalenizny trwałej PPD.

Wartość wskaźnika PPD informuje ile razy zmniejsza się dawka promieniowania UVA absorbowana przez skórę pod wpływem zastosowania preparatu z filtrem. Na przykład PPD = 9 oznacza, że do skóry wnika 9 razy mniej promieniowania UVA (przy najwyższym możliwym faktorze PPD który wynosi 30 PPD).
Wielkość wskaźnika IPD oznacza procent ochrony przed UVA, np. IPD = 40 oznacza 40% ochrony przed UVA (maksymalny możliwy stopień ochrony wynosi 90%).

Największą skuteczność mają produkty kosmetyczne zawierające mieszankę kilku różnych filtrów (np. jeden fizyczny oraz kilka różnych filtrów chemicznych), chroniących zarówno przed UVB, jak i UVA.

Ochrona przeciwsłoneczna a witamina D3 i serotonina
Pozytywnym efektem działania promieniowania UV na skórę jest stymulacja syntezy witaminy D3, która reguluje gospodarkę wapniowo – fosforową, wpływa na tworzenie i mineralizację kości oraz na zdrowie psychiczne (niedobór może powodować zaburzenia nastroju, czy depresję).
U dzieci zapobiega krzywicy, a u osób starszych - osteoporozie. Ponad 90% zapotrzebowania na witaminę D jest efektem ekspozycji skóry na działania promieniowania UV. Do wytworzenia odpowiedniej dawki tej aktywnej formy witaminy D3 wystarczy 15-30 minut przebywania na słońcu raz na kilka dni. Witaminę tą trudno uzupełnić dietą lub suplementami diety. Pod wpływem promieniowania UVB o długości fali 290 – 320 nm 7-dehydrocholesterol zmienia się w witaminę D3. Nadmiar tej witaminy jest magazynowany w tkance tłuszczowej w postaci kacydiolu, skąd może być uwalniany do dwóch miesięcy. Stosowane do ochrony skóry produkty promieniochronne mogą niestety zablokować lub znacznie obniżyć wytwarzanie witaminy D3 (oraz serotoniny – tzw. hormonu szczęścia), ograniczając wnikanie promieniowania UV do skóry. Dlatego należy pamiętać o właściwym doborze produktów kosmetycznych zawierających odpowiednie do danego fototypu skóry filtry SPF. Dotyczy to przede wszystkim filtrów fizycznych (mineralnych), tworzących na skórze warstwę ochronną odbijającą promienie UV.

Opracował: T. Kamiński.