Jak skutecznie wspierać imigrantów w mieście?
18.07.2022
„Nie mamy problemów, doskonale sobie radzimy” – jeszcze kilka lat temu podobne stwierdzenia były jednymi z najczęstszych, jakie padały podczas rozmów z przedstawicielami polskich instytucji pracujących na co dzień z migrantami. Wskazanie trudności, dylematów, braku kompetencji – na przykład językowych – oraz środków finansowych stanowiło poważne wyzwanie, utożsamiano je z „przyznaniem się” do tego, co niedoskonałe. Doświadczenie zarówno Gdańska, jak i wielu innych polskich oraz europejskich samorządów pokazuje, że to właśnie diagnoza deficytów i potrzeb instytucji, organizacji oraz całych społeczności jest pierwszym, najważniejszym krokiem w kierunku zmiany i rozwoju.
Niniejszy tekst można by też zatytułować: „mówmy o tym, czego nie potrafimy”. Zachęcamy do tego przedstawiając zarys praktyk wspierających imigrantów w kilku kluczowych obszarach, takich jak komunikacja w języku obcym, wsparcie edukacyjne migrujących uczniów oraz pomoc w poszukiwaniu pracy i mieszkania.
Komunikacja w urzędzie – tłumacze poszukiwani
Migracje do Polski na przestrzeni ostatnich lat zwiększyły zapotrzebowanie miejskich instytucji na pracowników posługujących się językami obcymi, m.in. rosyjskim, ukraińskim i angielskim.
Przyjazd wielu obywateli Ukrainy w celu podjęcia pracy oraz kolejno zwiększona migracja z Białorusi w wyniku kryzysu rozpoczętego w 2020 r., ewakuacje obywateli Afganistanu i migracja spowodowana wojną na terenie Ukrainy ostatecznie wskazały ścieżkę rozwoju instytucji w kierunku wielojęzycznych zespołów.
Wiele samorządów regularnie staje przed wyzwaniem sfinansowania bieżących tłumaczeń wzorów dokumentów, przewodników i instrukcji, ale też obsługi klienta w języku innym niż polski. W odpowiedzi na nie pojawia się zazwyczaj myśl o zaangażowaniu wolontariuszy. Z pewnością zlecenie im tłumaczenia bywa dobrym rozwiązaniem incydentalnym, „akcyjnym”, niesie jednak za sobą ryzyka.
Pierwsze z nich to uzależnienie jakości usług instytucji bądź organizacji od tzw. dobrej woli osób zobowiązujących się do nieodpłatnej pracy. Kolejne – ponoszenie odpowiedzialności za ewentualne błędy tłumaczy, które zdarzają się nierzadko w procesie przekładu np. tekstów używających skomplikowanej terminologii związanej prawem migracyjnym.
Wyodrębnienie w budżecie środków na eksperckie tłumaczenia (choćby przygotowanie standardów dokumentów takich jak wnioski czy formularze w wielu językach) oraz możliwość zatrudnienia osób posługujących się w stopniu co najmniej komunikatywnym niezbędnymi w pracy danego podmiotu językami to standard, do którego warto dążyć.
W obliczu masowej migracji z Ukrainy po 24 lutego 2022 r. warte uwagi rozwiązanie znalazł Gdański Urząd Pracy, który obsługuje migrantów nie tylko przy rejestracji bezrobotnych, ale też w punkcie informacji dla cudzoziemców prowadzonym przez Urząd. Polskich pracowników urzędu codziennie wspiera tłumaczeniem około 10 osób z doświadczeniem w tematyce migracyjnej, dla których język ukraiński czy rosyjski jest językiem ojczystym. Osoby te zostały zatrudnione przez jedną z organizacji, która jako podmiot pozarządowy może w zgodzie z procedurami zatrudnić cudzoziemców. Ich obecność podniosła jakość usług oferowanych przez urząd i jednocześnie włączyła w istotne zadania miejskie migrantów, co stanowi niezwykle istotny walor integracyjny.
Wsparcie edukacyjne migrujących uczniów
Ogromnym wyzwaniem – wartym opisania szerzej w osobnym artykule – jest praca w uczniami z doświadczeniem migracyjnym. Szkoła, zarówno podstawowa, jak i średnia, odgrywa kluczową rolę w adaptacji w nowym kraju. Trudno sobie obecnie wyobrazić dobrą, skuteczną, otwartą szkołę bez osoby pracującej w roli asystenta kulturowego lub nauczyciela wspomagającego obeznanego z metodyką pracy w zróżnicowanych kulturowo, w tym językowo, grupach.
Rolę asystenta możemy określić wąsko, opisując go jako osobę wspierającą uczniów nierozumiejących języka polskiego w stopniu pozwalającym na uczestniczenie w zajęciach oraz wykonywanie zadań. Asystent o szerszym zakresie kompetencji prowadzi również dialog między szkołą i poszczególnymi nauczycielami a uczniem i jego opiekunami.
Jedna z gdańskich szkół, w której od kilku lat uczą się dzieci ze społeczności romskiej, zatrudniła osobę wspierającą tę grupę, ale i samych nauczycieli w procesie diagnozy potrzeb, rozwiązywaniu problemów czy weryfikacji frekwencji. Ponadto szkoła ta podjęła współpracę z osobą z organizacji pozarządowej (Centrum Wsparcia Imigrantów i Imigrantek) – asystentką edukacyjną dzieci romskich, która cieszy się zaufaniem w środowisku rodziców tej grupy uczniów, co motywuje ich do wspierania procesu edukacji swoich dzieci czy ujawniania problemów związanych z nauką i funkcjonowaniem w społeczności szkolnej.
Obecnie coraz więcej polskich szkół angażuje asystentów uczniów ukraińskich – oczywiście w odpowiedzi na wzrost liczby dzieci z tego kraju w polskich placówkach edukacyjnych od marca 2022 r.
Narzędziem, które niezależnie od trudności w pierwszych dniach komunikacji z uczniem pozwoli mu na oswojenie się z nową szkołą i jej zasadami, jest powitalna książka wydana w języku ojczystym uczniów. Pakiet powitalny w takiej formie rozdaje coraz więcej placówek – wśród nich są m.in. białostockie szkoły podstawowe. Korzystają one z publikacji stworzonej dla nowo przybyłych uczniów z Ukrainy (pakiet zatytułowany „Na dobry początek” dostępny jest do pobrania na stronie internetowej Unii Metropolii Polskich).
Wsparcie w poszukiwaniu pracy i mieszkania
Podczas pracy z migrantami większa część konsultacji pośrednio lub bezpośrednio niezmiennie dotyczy kwestii mieszkania i zatrudnienia. Obecnie w obliczu ponad dwumilionowej migracji (przy uwzględnieniu powrotów do Ukrainy od końca kwietnia 2022 r.) stoimy przed bardzo poważnym wyzwaniem włączenia w rynek pracy kobiet będących matkami oraz osób starszych, które próbują wyjść z sytuacji zależności od innych mimo braku wystarczającego zabezpieczenia w ukraińskim systemie emerytalnym.
Punkty pośrednictwa pracy stanowią bardzo ważny, stabilny ośrodek wsparcia dla migrantów, który powinien oferować usługi co najmniej w języku ukraińskim i rosyjskim. W województwie pomorskim takie punkty powstały zarówno w Wojewódzkim Urzędzie Pracy, jak i na poziomie powiatu – we wspomnianym już Gdańskim Urzędzie Pracy. Szukający pracy imigranci mogą w nich otrzymać informacje o aktualnych ofertach, ale też np. o obowiązujących przepisach.
Bardzo ważne jest, aby punkty pośrednictwa skupiały oferty pracy niepełnoetatowej, w pierwszej kolejności dla matek małych dzieci. Warto zwrócić uwagę, że punkty pośrednictwa dla imigrantów mogą pełnić nie tylko informacyjną, ale też treningową i wspierającą rolę w procesie podejmowania pracy.
I tak niemieckie miejskie centra poradnictwa zawodowego oferują pomoc w przygotowaniu CV, dystrybuują zredagowane w kilku językach materiały informujące o lokalnym rynku pracy, a także umożliwiają bezpłatne skorzystanie z Internetu w celu np. poszukiwania ofert lub wysłania podania. Warto pamiętać, że duża część migrantów, w tym uchodźców wojennych z Ukrainy, nie ma ze sobą komputera i posługuje się wyłącznie smartfonem, co utrudnia redagowanie dokumentów.
Niewystarczająca liczba mieszkań oraz wysokie ceny najmu stanowią obecnie największe bariery integracyjne w wielu miastach na całym świecie. Planując ofertę pomocową w obszarze mieszkaniowym, warto wziąć pod uwagę scenariusz krótko- i długoterminowy.
Część migrantów przebywa bowiem w mieście aktualnego pobytu tylko tymczasowo. Dla tej grupy, ale też dla osób, które potrzebują około kilkunastu dni na samodzielne znalezienie miejsca zamieszkania, Centrum Wsparcia Imigrantów i Imigrantek w Gdańsku dzięki programowi Fundacji Biedronki oferuje opłacenie noclegów w hotelu lub pensjonacie na terenie wybranego miasta. Program przeznaczony jest przede wszystkim dla zagrożonych bezdomnością lub zależnością od osób niebudzących zaufania. Noclegi rezerwowane są początkowo na maksymalnie 10 dni, z możliwością przedłużenia w szczególnych przypadkach, jednak na czas nie dłuższy niż 30 dni.
Trudno myśleć o wsparciu mieszkaniowym w poszczególnych gminach bez oddolnego społecznego zaangażowania. Interesującym projektem jest działający od 2015 r. „Refugees Welcome Polska”, koordynowany przez warszawską Fundację Ocalenie. Polega on na łączeniu za pomocą platformy on-line uchodźców poszukujących miejsca zamieszkania z osobami, które oferują mieszkanie lub pokój do wynajęcia. Pomysł zrodził się w Niemczech, praktykowany jest obecnie w wielu krajach świata, w tym w Kanadzie, Portugalii, Hiszpanii i Grecji. Co ważne, zespół pracujący przy projekcie wspiera obie strony najmu zarówno językowo, jak i merytorycznie – m.in. przy redagowaniu umowy.
Zaprezentowane przykłady stanowią najlepszy dowód na to, że za integrację imigrantów odpowiedzialne jest całe społeczeństwo. Przenikanie się siły samorządu z wiedzą i doświadczeniem wielu organizacji, a także z dobrą wolą, energią i działaniem mieszkańców, daje potężne możliwości zmiany miasta na lepsze, otwarcia go na nowych sąsiadów i zaproszenia ich do wspólnego, choć na początku nie zawsze łatwego życia.
Autor: Klaudia Iwicka
Artykuł powstał we współpracy z Instytutem Rozwoju Miast i Regionów.