Zapewnić dach nad głową. Polityka mieszkaniowa w rozwiązywaniu problemu bezdomności
01.06.2022
Bezdomność jest kryzysem dotykającym osoby i rodziny, stwarzającym niebezpieczeństwo dla zdrowia, często upokarzającym, prowadzącym do wykluczenia i osamotnienia. Definicje bezdomności budzą kontrowersje. W zamożnych krajach panuje jednak zgoda co do tego, że bezdomność to problem szerszy niż „braku dachu nad głową” – dotyczy on także kwestii niedostępności mieszkania odpowiedniego do potrzeb, takiego, w którym człowiek czuje się bezpiecznie, może realizować swoje potrzeby i ma zapewnioną prywatność.
Różne przyczyny, różne potrzeby
Ubóstwo i niedostateczna dostępność mieszkań to strukturalne przyczyny bezdomności. Na nie nakładać się mogą konkretne zdarzenia i sytuacje, takie jak utrata pracy, choroba czy przemoc ze strony innych domowników, które przy braku dostępu do odpowiedniego wsparcia mogą prowadzić do kryzysu.
Historie bezdomności są bardzo różnorodne, są one także splotem wielu okoliczności, na przykład doświadczeń przemocy lub nieuregulowanego statusu prawnego migrantów i migrantek. Inaczej wyglądają historie osób zmagających się z uzależnieniem, a inaczej młodzieży, która opuszcza pieczę zastępczą. Odmienne są potrzeby osób starszych, które popadły w długi z powodu choroby, młodych rodzin zmagających się z niepewną sytuacją na rynku pracy czy wreszcie osób z niepełnosprawnościami.
Choć każda historia jest wyjątkowa, badania różnych programów i modeli wsparcia dostarczają rzetelnych danych, które mogą pomóc w budowaniu skutecznych systemów zapobiegania bezdomności i wsparcia osób w kryzysie.
Jak skutecznie zapobiegać bezdomności?
Systemy zapobiegania bezdomności muszą uwzględniać różnorodność i złożoność sytuacji, koordynować wiele dziedzin polityki społecznej, mieszkaniowej czy zdrowotnej oraz zapewniać współpracę organizacji pozarządowych, lokalnego samorządu i administracji centralnej. Miasta powinny tworzyć lokalne programy mające na celu rozwiązywanie problemu bezdomności.
Przede wszystkim należy zapewnić wszystkim realizację podstawowych praw człowieka. Karta Praw Osób doświadczających bezdomności mówi o swobodzie korzystania z przestrzeni publicznej, dostępie do urządzeń sanitarnych i tymczasowego schronienia, prawie wyborczym oraz prawie do wyjścia z bezdomności.
Do kluczowych polityk służących walce z tym problemem trzeba zaliczyć: zapobieganie zadłużaniu się lokatorów i eksmisjom, zwiększanie zasobu tanich mieszkań na wynajem oraz zapewnianie dostępu do nich osobom należącym do grup zagrożonych.
Zadaniem miasta jest koordynacja programów wsparcia, sieci placówek i streetworkingu, współpraca z organizacjami pozarządowymi i systemem ochrony zdrowia. Przepisy powinny regulować i monitorować standard placówek i dostarczanych przez nie usług, zapewniać osobom doświadczającym bezdomności dostęp do opieki zdrowotnej i post-hospitalizacyjnej, a także zabezpieczać ich prawa bez względu na miejsce zameldowania oraz gwarantować odpowiednie wynagrodzenie i warunki pracy pracownicom i pracownikom sektora pomocy społecznej.
Ponadto skalę i specyfikę bezdomności należy stale monitorować – chodzi także o rozpoznawanie potrzeb grup, które mogą pozostawać poza zasięgiem istniejących programów, na przykład ludzi młodych, osób opuszczających zakłady karne, migrantek i migrantów.
Czym jest metoda „Najpierw Mieszkanie”?
Badania wykazały, że najskuteczniejszym sposobem walki z bezdomnością jest zapobieganie jej poprzez szybkie znajdowanie trwałych rozwiązań mieszkaniowych. Wiemy też, że bezdomność uliczna powoduje największe koszty społeczne i finansowe – zarówno dla osób doświadczających długotrwałej bezdomności, jak i dla państwa.
Ludzie przebywający bez dachu nad głową często przypłacają to swoim zdrowiem i życiem, a wydatki na utrzymanie nieskutecznych programów oraz dodatkową pracę służb ratunkowych i porządkowych ponosi całe społeczeństwo.
Warunkiem koniecznym do tego, by osoby, które doświadczyły bezdomności, mogły dochodzić do zdrowia i rozpocząć pracę nad rozwiązywaniem swoich problemów, jest mieszkanie. Housing First, czyli metoda „Najpierw Mieszkanie”, od kilku dekad z powodzeniem stosowana w rosnącej liczbie państw i miast, jest już obecna także w Polsce. Dzięki oparciu systemu na rozwiązaniach mieszkaniowych można pomagać skuteczniej i dać możliwość decydowania o sobie ludziom potrzebującym wsparcia.
Mimo że w wyniku pandemii w wielu obszarach życia nierówności społeczne się pogłębiły, okazało się, że znalezienie dachu nad głową dla wszystkich jest możliwe. W wielu miastach na świecie samorządy przy współpracy z hotelami zapewniły pokoje osobom pozostającym na ulicy lub przebywającym w noclegowniach. Stało się bowiem jasne, że wieloosobowe sale i funkcjonujące jedynie w nocy noclegownie nie zapewniają bezpiecznych z punktu widzenia epidemiologicznego warunków.
Bezdomności prawdopodobnie nie da się wyeliminować całkowicie, ale można sprawić, by zdarzała się rzadko, by jej epizody były krótkie i się nie powtarzały, by każda osoba, która jest bezdomnością zagrożona lub jej doświadcza, otrzymała odpowiednie wsparcie z poszanowaniem swojej godności.
Autor: Magdalena Mostowska
Artykuł powstał we współpracy z Instytutem Rozwoju Miast i Regionów.