Zdalne lekcje

Niniejszy poradnik powstał właśnie z myślą o pomocy i wsparciu dla  dyrektorów placówek oświatowych w realizacji nowych zadań. Zawiera podpowiedzi, przydatne strategie i  praktyczne pomysły nieocenione w nowej, dynamicznej sytuacji zmiany. Prowadzi przez ważne aspekty budowania zrównoważonego modelu zdalnego kształcenia, biorąc pod uwagę takie aspekty, jak: zadania dyrektora, zasady i higiena pracy online, komunikacja, szczegółowa organizacja procesu edukacyjnego (z uwzględnieniem oceniania i monitorowania pracy), współpraca z kadrą pedagogiczną oraz rodzicami. Poruszy także temat edukacji offline – sytuacji, gdy uczeń nie ma dostępu do sieci. 

Nowe Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 precyzyjnie określa zadania dyrektora szkoły. 

Rozporządzenie nie określa szczegółowo sposobu realizacji zadań, daje przestrzeń do zaplanowania procesów w sposób odpowiadający potrzebom i możliwościom danego środowiska. Kluczowe w ich wdrażaniu wydają się:

• współpraca – dyrektora z nauczycielami i rodzicami, współpraca grona pedagogicznego, a także nauczycieli z rodzicami,
• uważność w definiowaniu możliwości i ewentualnych barier,
• monitorowanie i redefiniowanie modelu pracy. 

Każdy dyrektor stoi zatem wobec jasno określonego zadania: zbudowania modelu kształcenia zdalnego. Warto jednak pamiętać, że empatia, uważność oraz troska o uczniów i nauczycieli (ich dobrostan w szczególnie trudnej sytuacji epidemii) to nadrzędne wartości. 

Warto więc zacząć od:

• Diagnozy sytuacji uczniów i nauczycieli – sprawdzenia poziomu kompetencji cyfrowych,  dostępności do Internetu, narzędzi, legalnych programów – to kluczowe na dobry początek.
• Inwentaryzacji zasobów – wyłonienia nauczycieli-liderów, którzy mogą wesprzeć kompetencyjnie grono pedagogiczne w doskonaleniu umiejętności cyfrowych, pozyskania rodziców i uczniów (szczególnie starszych), którzy doradzą, przeszkolą, wspomogą organizację procesów edukacyjnych. 
• Współpracy na różnych poziomach, w różnych zespołach – na przykład nauczycieli uczących w danej klasie lub uczących tego samego przedmiotu, by wspólnie opracować strategię działania na kolejne tygodnie. Warto utworzyć  zespół doradczy ds. edukacji zdalnej dla dyrektora placówki, a także zorganizować wideokonferencję dyrekcji szkoły z radą rodziców, by zaplanować wspólne działania, szczególnie w obszarze pozyskiwania informacji zwrotnej na temat modelu pracy zdalnej, by móc go ulepszać.
• Szkoleń – pomoc koleżeńska, przeprowadzenie szkolenia online dla kadry pedagogicznej to ważne kroki w budowaniu modelu zdalnej pracy. Wzmocnienie  kompetencji zespołu, stworzenie koleżeńskiego pogotowia cyfrowego pozwoli spokojniej i efektywniej działać z uczniami. 
• Zakupów – rzetelnie przeprowadzona inwentaryzacja, a także rozeznanie na rynku darmowych programów i narzędzi pozwoli zabezpieczyć potrzeby grona. Może okazać się, że w obecnej sytuacji zakupy nie będą konieczne, gdyż wiele firm oferuje oprogramowanie za darmo na czas epidemii. Istotne jest jednak to, by nauczyciele nie musieli organizować swojego warsztatu bez wsparcia szkoły. 
   

Problem braku dostępu uczniów do sieci to obszar, nad którym trzeba się pochylić. Żadne dziecko nie powinno znaleźć się poza systemem, który wypracowujemy razem z gronem pedagogicznym. 

Jedną z możliwości jest wykorzystanie tradycyjnego listu do ucznia dostarczanego przez pocztę, który zawiera materiały edukacyjne. Taki model działa obecnie w wielu szkołach, gdzie nie było możliwości nawiązania kontaktu z uczniami przez Internet lub telefon.  
Druga możliwość, to kontakt telefoniczny z rodzicami i przekazywanie zadań poprzez esemesy. Nie jest to zapewne najlepsze rozwiązanie, ale lepsze takie niż pozostawienie dzieci bez dostępu do edukacji. 

Uczniowie, którzy nie posiadają sprzętu pozwalającego im na uczestniczenie w edukacji zdalnej, mogą go otrzymać dzięki specjalnemu funduszowi uruchomionemu ze środków Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Na ten cel przeznaczono 180 mln zł. O wsparcie – w uproszczony sposób – mogą występować gminy. Więcej informacji na stronie CPPC.

Trzeba pamiętać, że model edukacji zdalnej dopiero jest budowany i testowany, zatem warto planować działania w perspektywie krótkiej (tygodnia, dwóch tygodni), by dzięki pozyskiwanej informacji zwrotnej od uczniów, rodziców i nauczycieli móc ulepszać system kształcenia zdalnego. 
Kluczowe w tworzeniu takiego modelu są także: elastyczność (nie każdy uczeń może być dostępny o danej godzinie w sieci), celowość działań (sens zadań i miniprojektów), rozsądna liczba przesyłanych zadań i treści, jasno sprecyzowane definiowanie celów i wymagań – najlepiej w języku zrozumiałym dla ucznia.
Istotne jest, by szkoła zapewniła nauczycielom narzędzia i programy do zdalnej pracy z uczniami.

Model pracy zdalnej z uczniami
 

Praca zdalna z uczniami obejmuje nie tylko proces edukacyjny, ale też wsparcie uczniów. Warto zatem zaplanować przestrzeń do kontaktu wychowawcy z klasą, a także z psychologiem i pedagogiem szkolnym.  Należy również pomyśleć o systemowych rozwiązaniach – pracy w chmurze, która właściwie wdrożona daje wiele możliwości, zapewnia bezpieczeństwo. Jeśli nie ma możliwości wdrożenia rozwiązań chmurowych, warto wykorzystać to, co jest w zasięgu możliwości. 

Oto pomysły na pracę zdalną: 

• Wykorzystanie gotowych materiałów z sieci – www.gov.pl/zdalnelekcje, epodreczniki.pl lub www.lekcjewsieci.pl, www.otwartezasoby.pl, zasobów z blogów nauczycielskich i grup edukacyjnych  na Facebooku (od grup przedszkolnych po szkołę średnią). 
• Praca w chmurze  – to rozwiązanie bardziej systemowe pozwalające tworzyć klasy w chmurze, gromadzić materiały w jednym miejscu, pozyskiwać i dawać informację zwrotną, prowadzić videokonferencje (Office 365 oraz Google GSuite to przykładowe możliwości). Rozwiązanie systemowe, przy dobrym wsparciu eksperta, można wdrożyć w trzy dni. Jest ono najbardziej optymalne i bezpieczne. Daje najwięcej możliwości nie tylko w kontekście edukacyjnym, ale także administracyjnym. 
• Wykorzystanie dziennika elektronicznego i poczty elektronicznej do informowania oraz przesyłania zadań. Ważne, by nie była to jedyna forma współpracy z dzieckiem. Trzeba pamiętać o rozsądnej ilości przesyłanych treści.
• Wideokonferencje z uczniami do kontaktu, rozmów, wsparcia, a także prowadzenia lekcji (można wykorzystać między innymi Teams, Webex, GoogleMeet). Dobra praktyka to spotkanie przynajmniej raz w tygodniu. 
• Webinar – lekcja na żywo lub nagrana dla uczniów. Pozwala na spotkanie w rzeczywistym czasie lub na wielokrotne odtwarzanie materiału przez uczniów. To interaktywna forma, dzięki której uczeń nie zostaje sam z zadaniami, a ma za przewodnika swojego nauczyciela, który nagrał swoją wypowiedź (można wykorzystać na przykład Clickmeeting).
• Tworzenie podcastów – lekcji dla uczniów – to propozycja dla nauczycieli, którzy nie czują się swobodnie w pracy z kamerą. Dzięki programom do nagrywania podcastów można przygotować całą lekcję, zadania, a nawet słowa wsparcia dla uczniów. Co ważne, podcast można odsłuchać wielokrotnie, w dowolnym czasie (można wykorzystać na przykład Audacity lub Free Audio Editor). 
• Wykorzystanie komunikatorów lub grup w mediach społecznościowych – do kontaktu i współpracy. 
• Tworzenie bloga – do gromadzenia własnych treści edukacyjnych: postów, zadań, podcastów, nagrań lekcji (można wykorzystać na przykład wordpress.com lub blogspot.com).
• Wykorzystanie tablic interaktywnych – do gromadzenia treści edukacyjnych nauczyciela oraz uczniów (można skorzystać z Trello lub Padleta). 
• Dyżur dla uczniów – do rozmów i konsultacji, a także odpowiadania na wiadomości. Warto określić konkretny czas (kiedy nauczyciel jest dostępny dla swoich uczniów), a także kanały komunikacji. 

Dokumentowanie pracy
 

Szkoła może samodzielnie wypracować model dokumentowania swojej pracy, uwzględniając oczywiście  współpracę z organem prowadzącym. Dobrą praktyką jest przygotowywanie zbiorczego – tygodniowego raportu przez nauczycieli, obejmującego krótki opis podejmowanych działań. Przydatne mogą być narzędzia online  typu Forms (Office 365) lub ankieta Google. 

Monitorowanie działań i informacja zwrotna
 

Wdrażanie modelu pracy zdalnej odbywa się w trybie przyśpieszonym, zatem trzeba poddawać go bieżącej ewaluacji i ulepszać. Dobrą praktyką jest elektroniczna ankieta skierowana do uczniów i  rodziców, z przykładowymi pytaniami: „Co jest największym problemem w obecnym modelu pracy zdalnej?”, „Co szkoła może zrobić, by wesprzeć ucznia w edukacji zdalnej?”.  Jej wyniki powinny posłużyć do dyskusji w gronie i podjęcia próby ulepszenia procesów. Warto podobną ankietę przeprowadzić w gronie pedagogicznym – zapytać o największe trudności w pracy, a także o potrzeby kadry w obszarze wsparcia i lepszej organizacji pracy. 

Jakość zdalnego modelu kształcenia zależy w dużej mierze od dobrej współpracy dyrektora szkoły z nauczycielami, co oznacza zarówno wspieranie grona, jak również otrzymanie wsparcia od nauczycieli. Warto zaplanować spotkania online w mniejszych i większych zespołach, przynajmniej raz w tygodniu. Ważna jest dbałość o relacje (przestrzeń do rozmowy), a także współpraca, która oznacza: wspólne planowanie, monitorowanie działań, ulepszanie procesów, uczenie się od siebie nawzajem. Nowa sytuacja generuje także potrzebę dbałości o kulturę i higienę pracy zdalnej. 

Do dobrych praktyk należy:

• Spotkanie online dyrektora z całym zespołem (lub zespołami) przynajmniej raz w tygodniu – zaplanowanie agendy i czasu trwania. 
• Zminimalizowanie liczby przesyłanych e-maili, by uniknąć przeciążenia i chaosu informacyjnego (jeden dłuższy  e-mail, z dobrze opisanym tematem, zamiast kilku krótszych; wyznaczenie godziny, do której należy sprawdzać pocztę elektroniczną).
• Ograniczenie biurokracji do koniecznego minimum, wykorzystanie narzędzi cyfrowych, na przykład i współdzielonych dokumentów ankiet do pozyskiwania i gromadzenia informacji.
• Precyzyjność i przejrzystość zadań dostosowanych do możliwości grona.
• Troska o wsparcie pracowników. 

O tym, jak ważna jest współpraca szkoły z rodzicami, wiemy wszyscy. Obecna kryzysowa sytuacja tym bardziej wymaga od dyrektora szkoły włączenia rady rodziców do współdziałania i zadbania o relację wychowawców z rodzicami dzieci. 

Do dobrych praktyk w obecnej sytuacji należy:

• Spotkanie online dyrektora szkoły z przedstawicielami rady rodziców, przynajmniej raz w tygodniu, po to aby diagnozować problemy, definiować możliwości wsparcia, wspólnie wypracowywać rozwiązania i monitorować sytuację.
• Komunikowanie najważniejszych informacji rodzicom na bieżąco – poprzez stronę szkoły, e-dziennik lub e-mail (w zależności od możliwości).
• Zorganizowanie zdalnego dyżuru pedagoga lub psychologa dla rodziców.
• Pozyskiwanie informacji zwrotnej od rodziców na temat obecnego modelu edukacji zdalnej na przykład poprzez ankietę lub kontakt telefoniczny wychowawców klas.