Zespół Szkół Muzycznych im. M. J. Żebrowskiego w Częstochowie

Marcin Józef Żebrowski to osiemnastowieczny kompozytor, skrzypek, wokalista i pedagog, ciągle znany jedynie wąskiemu gronu specjalistów dopiero od około pół wieku, kiedy na szerszą skalę rozpoczęto w Polsce badania nad muzyką dawnych wieków. O jego życiu niewiele możemy powiedzieć. Na podstawie badań wiadomo, że przez kilkanaście lat prowadził owocną działalność muzyczną w kapeli 00. Paulinów na jasnej Górze w Częstochowie. Poziom opanowania warsztatu kompozytorskiego pozwala domniemywać jego kontaktów i podróży zagranicznych. Zachowane na Jasnej Górze Ľródła dostarczają wielu informacji świadczących o wysokim uznaniu Żebrowskiego w środowisku klasztornym (otrzymywał jedną z wyższych, a w latach 1759-63 najwyższą pensję), jak również o jego niepospolitych umiejętnościach kompozytorskich, wykonawczych i pedagogicznych (tytułowano go m.in. Noster in Claro Monte Czestochoviensi Concertus maestro, Dominus Martinus Concert majste, czy Virtuosus Dominus Martinus Żebrowski).
Nazwisko Marcina Józefa Żebrowskiego wydobyte zostało z zapomnienia przez R. Heisinga w roku 1938, który dał opis utworów tego kompozytora, zachowanych w archiwum klasztoru paulinów w Częstochowie, oraz próbował odtworzyć jego biografię. W oparciu o przeprowadzone badania ustalił, iż Żebrowski był członkiem zakonu 00. Paulinów na Jasnej Górze i żył w latach 1702 –1770. Na tych stwierdzeniach opierają się w głównej mierze wiadomości o Żebrowskim, jakie zamieszcza Słownik muzyków polskich (pod red. M. Chomińskiego). (Podane tam dane biograficzne, oparte na pierwszych poszukiwaniach, muszą dziś ulec zasadniczej korekturze.) Na nie przebadanych przez poprzednika materiałach archiwalnych oparł się póĽniej P. Podejko, ogłaszając szereg danych o kompozytorze.
Ustalenie ścisłych faktów z biografii Marcina Żebrowskiego było sprawą trudną między innymi dlatego, te w II połowie XVIII wieku związanych było z klasztorem paulińskim kilka osób tego samego nazwiska: kompozytor podpisywany czasem aż pięcioma imionami: Marcin Melchior Ignacy Józef Karol, dyskantysta Jan – syn kompozytora, oraz dwaj zakonnicy: Erazm Ignacy i Benedykt Józef (dane biograficzne odnoszące się do tego ostatniego przypisał Heising kompozytorowi).
Badania P. Podejki pozwoliły stwierdzić, te Marcin Józef Żebrowski nie należał do zakonu, jak przypuszczano dotąd, lecz był płatnym członkiem kapeli klasztornej. Czynny był tam w latach 1748-1765 i 1780. Działał w kapeli jako „musicus de violino”, „concertus maestro” (takie określenia widnieją na okładkach jego kompozycji), a według stwierdzeń Podejki, niestety nie popartych pełnymi wyciągami z akt, był nie tylko skrzypkiem, ale również wokalistą-basem. W związku z jakimś nie znanym nam bliżej kryzysem w swej roli wokalisty opuścił kapelę z końcem roku 1765.Karty tytułowe jego dzieł podają pięć imion, którymi się posługiwał: Martino, Melchiore, Ignatio, Josepo, Carlo. Nazwisko autora też występuje w kilku wersjach: Żebrowski, Ziebrowski lub Żebro.
Utwory Żebrowskiego podpisywane są nieraz na okładkach skrótem „Auth. Żebro”, stąd przypuszczenie Podejki, że kompozytor mógł być identycznym z działającym w Warszawie muzykiem Żebro oraz z kapelistą jasnogórskim, działającym w tamtejszej kapeli przez kilka miesięcy w roku 1780, noszącym również to nazwisko. Może rzeczywiście mamy tu do czynienia z osobą jednego muzyka, jest jednak równie prawdopodobne, te około lat osiemdziesiątych napotykamy już ślady działalności syna Marcina Żebrowskiego – Jana.
Dodajmy, że Quellenlexikon der Musiker R. Eitnera wymienia trzech kompozytorów o nazwisku Żebro: nieznanego z. imion A. M. Żebro, M. G. (Martino Giuseppe?) Żebro działającego ok. 1750 r. i Jana Tomasza Żebro, którego zachowany autograf pochodzi z roku 1793.
Przy dzisiejszym stanie naszej wiedzy faktograficznej nie możemy bez dużej dowolności przyjąć żadnych dat, które by ujmowały ramowo życie Żebrowskiego; proponowane przez Podejkę ramy ok. 1710 – ok. 1780 aczkolwiek prawdopodobne, mogą jednak okazać się mylne.
Daty figurujące na zachowanych rękopisach z kompozycjami Marcina Żebrowskiego zawierają się w granicach 1752-1798. Są to dla nas daty orientacyjne w bardzo ogólnym sensie, ponieważ nie możemy pierwszej uznać za początkową datę twórczości kompozytora (mógł pisać już wcześniej), ani daty ostatniej włączyć w okres jego działalności (mamy do czynienia z datowaniem kopii, a nie autografów utworów).

W archiwum jasnogórskim zachowały się rękopisy 30 kompozycji, z których część to autografy. Reprezentują one dwa główne nurty muzyki XVIII w.:
– wokalno-instrumentalny(msze, nieszpory, magnifikat, arie, duety)
– instrumentalny (sonaty pro processione – określane również jako Andante lub Adagio pro processione).
Stanowią one unikalny zbiór utworów w tym gatunku nie posiadających odpowiedników w skali europejskiej.
Zachowane na manuskryptach inskrypcje potwierdzają żywotność dzieł omawianego twórcy jeszcze w XIXw. Utwory Żebrowskiego wykonywane były także poza Jasną Górą o czym świadczą rękopisy odnalezione w zbiorach muzycznych po kapelach w Szalowej i Gidiach.

Twórczość jego była też znana i drukowana poza granicami kraju. R. Eitner podaje, że M.G. Żebro jest autorem Symfonii Es, która ukazała się drukiem w 1766 r. w Amsterdamie. W świetle tych informacji Żebrowski jawi się jako pierwszy polski kompozytor drukujący swoje prace za granicą.
Szczegółowa analiza zachowanych ponad 30 kompozycji potwierdza jego ponadprzeciętny talent twórczy. Ilustruje dobre opanowanie warsztatu kompozytorskiego oraz bogatą i nieszablonową inwencję melodyczną, wykorzystującą wpływy polskiej muzyki ludowej. Jego utrzymany w stylistyce wczesnoklasycznej cykl 17 sonat pro processione stanowi unikalny, w skali europejskiej, zbiór utworów tego gatunku.
To pozwala postawić M.J. Żebrowskiego w rzędzie najciekawszych, a zarazem najwybitniejszych reprezentantów polskiej kultury muzycznej XVIII wieku.
Żebrowski należy do najwcześniejszych przedstawicieli kompozycji mszalnych wśród muzyków jasnogórskich. Znanych jest pięć przekazów rękopiśmiennych zawierających jego msze. Wykonywana dziś Missa ex D wykazuje oddziaływanie tradycji barokowej.
Na początku lat 80-tych nastąpiło ożywienie badań nad twórczością M. Żebrowskiego. Można więc żywić nadzieję, że wspomniany wzrost zainteresowania postacią i muzyką Żebrowskiego – zarówno na poziomie refleksji teoretycznej, jak i w życiu koncertowym- doprowadzi w efekcie do właściwego poznania, a zarazem uznania tego niesłusznie zapomnianego i wciąż nie w pełni docenianego twórcy, muzyka i kompozytora słynnej kapeli jasnogórskiej.

Uroczystość nadania imienia Marcina Józefa Żebrowskiego – pedagoga i najwybitniejszego kompozytora jasnogórskiego XVIII w. – Zespołowi Szkół Muzycznych w Częstochowie zgromadziła w piątek, 10 grudnia 2004 roku na Jasnej Górze grono pedagogiczne i uczniów tejże szkoły.

Mszy św. dziękczynnej przed Cudownym Obrazem Matki Bożej przewodniczył o. Józef Płatek. Koncelebrowali m. in. podprzeorzy jasnogórscy: o. Nikodem Kilnar, prezes Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska i o. Sebastian Matecki, sekretarz Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska oraz ks. Grzegorz Ułamek, duszpasterz środowisk twórczych w Częstochowie. Obecny był także dr Remigiusz Pośpiech, przewodniczący Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów oraz przewodniczący Podkomisji ds. Muzyki Kościelnej przy Episkopacie Polski. Ojcowie paulini przekazali dla Szkoły kopię Cudownego Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej.