Poznaj historię służby cywilnej
II Rzeczpospolita
Druga Rzeczpospolita odrodziła się w 1918 r. po ponad 120 latach niewoli, w nowych granicach, innych niż historyczne z końca XVIII w. Proces odbudowy państwa poprzedziła walka o jego kształt terytorialny. Obejmowała ona zarówno działania militarne, jak i dyplomatyczne.
W 1919 r. państwo polskie zostało też uznane na arenie międzynarodowej, m. in. dzięki staraniom premiera i światowej sławy pianisty Ignacego Jana Paderewskiego. 16 stycznia 1919 r. – w porozumieniu z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim – objął on przewodnictwo ponadpartyjnego rządu jedności narodowej. Gabinet ten przeprowadził pierwsze wybory do sejmu ustawodawczego oraz zajął się budową nowej administracji państwowej.
Dużym wyzwaniem było zbudowanie jednolitej administracji państwowej i scalenie ziem polskich w jeden, sprawnie zarządzany organizm. Władze II RP zaczęły odbudowywać państwo, przygotowywać odpowiednie kadry oraz budować nową administrację. W tym celu podjęto prace nad ustawą o państwowej służbie cywilnej, którą uchwalono 17 lutego 1922 r. Była to pierwsza kompleksowa regulacja dotyczącą służby cywilnej w Polsce. Ustawa określała najważniejsze grupy zawodowe tworzące służbę cywilną oraz najważniejsze obowiązki i uprawnienia urzędników w II RP.
Jej przepisy obejmowały pracowników Kancelarii Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz innych urzędów państwowych, w tym: ministrów, podsekretarzy stanu, wojewodów, ambasadorów, urzędników kontroli państwowej, sądów i prokuratury.
Ustawa z 1922 r. łączyła doświadczenia państw Europy Zachodniej z polską tradycją. Funkcjonariusze państwowi dzielili się na urzędników i niższych funkcjonariuszy. Ustawa nie różnicowała formalnie urzędników ze względu na płeć.
Ważną grupą byli pracownicy archiwów państwowych. Sieć archiwalna odrodziła się na podstawie dekretu Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, z 7 lutego 1919 r. Do 1939 r. zgromadzono ponad 90 km akt mających fundamentalne znaczenie dla historii państwa i narodu.
U schyłku II RP (w 1938 r.) zatrudnionych było łącznie 450 000 funkcjonariuszy publicznych, którzy wraz z rodzinami stanowili 5,6% ogółu ludności.
Czas II wojny światowej
W 1939 r. państwo polskie stało się obiektem agresji Niemiec i Związku Radzieckiego, a następnie zostało podzielone na dwie strefy okupacyjne.
Ewenementem na skalę europejską było zorganizowanie Polskiego Państwa Podziemnego, które miało utrzymać konstytucyjną ciągłość organów państwa.
W konspiracji odbudowywano struktury państwowe, które wykonywały normalne funkcje państwa. Odtworzono siły zbrojne oraz administrację państwową i samorządową. Na jego czele stał Delegat Rządu RP na Kraj w randze wiceprezesa Rady Ministrów (prezydent i premier urzędowali poza krajem). W jego działaniach wspierała go podziemna Krajowa Rada Ministrów.
Okres powojenny
Polska straciła co najmniej 7,5 mln osób, z czego ponad 6 mln stanowiły ofiary działań wojennych, terroru i eksterminacji hitlerowskiej.
Zniszczenia dotknęły wiele budynków użyteczności publicznej w całej Polsce. W Warszawie, zagładzie uległy prawie wszystkie siedziby przedwojennych urzędów administracji publicznej, w tym Zamek Królewski – siedziba Prezydenta RP, gmach Sejmu przy ul. Wiejskiej, siedziby ministerstw i innych urzędów centralnych.
Nieodwracalne były także straty w dobrach kultury. Okupant niemiecki zrabował w Polsce ok. 516 tys. pojedynczych dzieł sztuki. Niemal w całości zniszczono Warszawę i inne miasta, m.in. Gdańsk, Szczecin, Wrocław, Kołobrzeg.
Powojenna Polska, mimo formalnego znalezienia się w zwycięskiej koalicji nad hitlerowskimi Niemcami, nie była państwem suwerennym, lecz poddanym politycznej kontroli ZSRR.
Głównym zadaniem w pierwszych latach po wojnie stała się odbudowa kraju po ogromnych zniszczeniach i stratach. Jednym z priorytetowych działań było zorganizowanie aparatu administracji państwowej na ziemiach przejętych na zachodzie i północy kraju od Niemiec.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Najtrudniejszy okres stalinowskich represji przypadł na lata 1948-1953 (do śmierci Stalina). 22 lipca 1952 roku uchwalono konstytucję, która zmieniła nazwę państwa na Polska Rzeczpospolita Ludowa.
W tym czasie ustawa z 1922 r. formalnie obowiązywała, jednak poddano ją gruntownym zmianom lub całkowicie omijano uregulowania w niej zawarte. Ustawa ta przestała obowiązywać po wejściu w życie kodeksu pracy z 1974 r., który uchylił jej przepisy.
Odrodzenie się służby cywilnej po 1989 r.
Działalność związku zawodowego „Solidarność”, przełom polityczny w Polsce w 1989 r. oraz upadek systemu komunistycznego otworzyły drogę do przemian ustrojowych w państwie. Po wyborach w czerwcu 1989 r. Tadeusz Mazowiecki przystąpił do formowania pierwszego od ponad 40 lat niekomunistycznego rządu w Polsce.
Zmiany polityczne umożliwiły także odrodzenie się służby cywilnej.
Głównym celem nowej ustawy o służbie cywilnej było zagwarantowanie państwu stabilnej i profesjonalnie przygotowanej kadry urzędniczej, która byłaby neutralna politycznie w swojej działalności i stanowiła element ciągłości działania najważniejszych organów w państwie.
Pierwsza w powojennej Polsce ustawa o służbie cywilnej została uchwalona 5 lipca 1996 r. i była wzorowana na systemie francuskiej służby publicznej. Jako cel istnienia służby cywilnej wskazywano w niej zapewnienie zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Te zasady zawarte są również w obowiązującej do dziś ustawie z 21 listopada 2008 r.
