5G: sieci telekomunikacyjne nowej generacji

Podstawowym dokumentem stanowiącym zbiór przepisów prawa regulujących zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi w Polsce jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (POŚ).

Zgodnie z art. 121 POŚ dotrzymanie dopuszczalnych poziomów PEM w środowisku jest wymagane bezwzględnie. Sprawdzenie dotrzymania poziomów dopuszczalnych następuje poprzez wykonanie pomiarów poziomów PEM, a następnie porównanie otrzymanych wyników z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi. Inaczej mówiąc: pomiary PEM są wykonywane w celu sprawdzenia, czy dopuszczalne poziomy PEM w środowisku są dotrzymane. Prowadzący instalację radiokomunikacyjną ma ustawowy obowiązek wykonania pomiarów PEM przed uruchomieniem nowej instalacji oraz w przypadku rozbudowy instalacji, która już funkcjonuje (np. zainstalowanie nowego systemu łączności) lub zmiany parametrów (np. wymiana anten), a także w przypadku zmiany istniejącego stanu zagospodarowania i zabudowy nieruchomości skutkującej zmianami w występowaniu miejsc dostępnych dla ludności w otoczeniu instalacji.

Poziomy dopuszczalne zostały zdefiniowane w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2019 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku.

Natomiast metody wykonywania pomiarów PEM w środowisku opisano w Rozporządzeniu Ministra Klimatu z dnia 17 lutego 2020 r. w sprawie sposobów sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku.

Zgodnie z Załącznikiem do tego rozporządzenia, pomiary PEM wykonuje się na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz w miejscach dostępnych dla ludności w otoczeniu instalacji lub urządzeń objętych obowiązkiem wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku.

Pomiary PEM wykonuje się także w tzw. dodatkowych pionach pomiarowych, które ustala się m.in. w lokalach oraz na balkonach i tarasach, na których mogą przebywać ludzie. Z zasady należy się zatem spodziewać, że mogą to być miejsca prywatne, a nie publiczne.

Zasada wykonywania pomiarów PEM np. w prywatnych mieszkaniach wynika zatem wprost z przepisu prawa. Dysponent lokalu, balkonu lub tarasu powinien zostać poinformowany o planowanych pomiarach PEM z minimum 3-dniowym wyprzedzeniem. Jeśli jednak nie wyrazi zgody na takie pomiary, bądź nie udostępni swojego mieszkania, wówczas po prostu pomiary nie zostaną wykonane.

A gdzie dodatkowe pomiary PEM powinny zostać wykonane? Pomiary takie wykonuje się na balkonach i tarasach oraz wewnątrz lokali w płaszczyźnie wszystkich otworów okiennych, które znajdują się od strony źródła PEM, niezależnie od tego czy jest to okno w kuchni, salonie, czy w sypialni. Przy czym należy zachować minimalną odległość 0,3 m od krawędzi otworów i metalowych elementów konstrukcyjnych. Pomiary PEM na środku pomieszczeń nie są wymagane.

Pomiary PEM w środowisku są przeprowadzane głównie dla celów obszaru regulowanego prawnie. W związku z tym, aby mogły zostać uznane za wiarygodne, mogą być wykonywane wyłącznie przez laboratoria badawcze i to wyłącznie takie, które uzyskają specjalną akredytację. Pomiary PEM w środowisku wykonywane przez Laboratoria, które nie posiadają stosownej akredytacji, lub przez osoby prywatne, nie mogą być uznane administracyjnie / urzędowo.

Akredytacja jest udzielana przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA). Każda akredytacja udzielona przez PCA opatrzona jest unikalnym identyfikatorem. W przypadku laboratoriów badawczych identyfikator akredytacji składa się z liter "AB" oraz trzy- lub czterocyfrowej liczby, np. "AB 121" to akredytacja przypisana do Laboratorium Badań Urządzeń Telekomunikacyjnych Instytutu Łączności – PIB.

Ponadto na portalu prowadzonym przez PCA można uzyskać szczegółowe informacje o laboratorium, np. datę ważności akredytacji, dane kontaktowe, dziedziny badań, a także zakres akredytacji laboratorium. W tym celu, znany numer akredytacji należy wpisać w pustym polu po literach "AB".

Sprawdzenie informacji na portalu PCA, w tym zwłaszcza zakresu akredytacji wg podanego numeru akredytacji, jest najprostszą i najszybszą metodą kontroli wiarygodności laboratorium. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy poprosić osoby zamierzające wykonać pomiary PEM o podanie numery akredytacji oraz nazwy laboratorium. Następnie te informacje można zweryfikować na portalu PCA w opisany powyżej sposób.

Każde akredytowane laboratorium badawcze, w tym także laboratoria wykonujące pomiary PEM w środowisku, muszą spełniać wymagania międzynarodowej normy ISO/IEC 17025:2017 stanowiącej podstawę akredytacji. Norma ta ustanawia m.in. wymagania dotyczące procesu potwierdzenia ważności wyników, który wiąże się bezpośrednio ze sprawowaniem właściwego nadzoru metrologicznego nad posiadaną aparaturą pomiarową. Nie wdając się w zawiłe szczegóły, należy stwierdzić, że aparatura pomiarowa musi być właściwie dobrana (sprzęt gwarantujący odpowiednią jakość pomiarów, a nie "zabawkowy") i cyklicznie wzorcowana (w akredytowanym laboratorium wzorcującym). Tylko takie podejście gwarantuje uzyskanie miarodajnych i powtarzalnych, a więc ważnych w rozumieniu normy akredytacyjnej, wyników pomiarów oraz rzetelne oszacowanie budżetu niepewności pomiaru.

Ponadto laboratorium powinno w odpowiedni sposób oznakować aparaturę pomiarową, aby osoby wykonujące pomiary miały pewność, że jest ona sprawna, wzorcowana i może zostać wykorzystana. Spotyka się oznakowanie mierników np. w formie kodu odpowiednim kolorem (np. naklejka w kolorze zielonym oznacza, że przyrząd może zostać użyty, a w kolorze czerwonym – że nie) lub po prostu na przyrządzie podaje się okres, w którym przyrząd może zostać użyty. Przeważnie oznakowanie jest bezpośrednio związane z datą przeprowadzenia i datą ważności wzorcowania, którego potwierdzeniem jest uzyskanie świadectwa wzorcowania.

Profesjonalne mierniki umożliwiające wykonywanie rzetelnych pomiarów PEM są niestety drogie. Ich ceny mogą się kształtować na poziomie ok. 7 000 EUR w przypadku mierników szerokopasmowych lub nawet powyżej 20 000 EUR w przypadku mierników selektywnych, aczkolwiek ostateczna cena jest uzależniona od indywidualnej konfiguracji miernika. Można oczywiście znaleźć ofertę mierników znacznie tańszych, dostępnych już nawet za kilkaset złotych, ale nie jest to sprzęt do końca miarodajny, gdyż nie bywa wzorcowany i nie można jednoznacznie stwierdzić co i czy prawidłowo mierzy.

Autor: Rafał Pawlak - Instytut Łączności - Państwowy Instytut Badawczy