Polska na Białorusi

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Republika Białorusi jest średniej wielkości państwem leżącym w Europie Środkowo-Wschodniej (28–32° długości wschodniej, 51–55° szerokości północnej). Całkowita długość granicy lądowej wynosi ok. 2940 km. Od zachodu graniczy z Polską - 416 km, od północy z Litwą - 502 km i Łotwą - 141 km, od wschodu z Rosją - 990 km i od południa z Ukrainą – 891 km. Nie ma dostępu do morza. Białoruś jest krajem nizinnym ze znacznym udziałem bagien i torfowisk (ok. 20 proc. powierzchni z czego cześć została osuszona). Z 207,6 tys. km² powierzchni państwa, 43 proc. stanowią tereny rolnicze, 39 proc. obszar pokryte jest lasami, a 2 proc. stanowią jeziora i rzeki. Białoruś jest krajem zasobnym w wodę. Sieć rzeczna liczy ponad 3 tysiące cieków o łącznej długości ponad 51 tys. km.. Na Białorusi jest ponad 4 tys. jezior. Najwyższy punkt – Góra Dzierżyńska (Święta Góra) – leży na wysokości 346 m n.p.m. najniższy punkt o wysokości 90 m n.p.m. to rzeka Niemen przy granicy z Litwą. Według spisu narodowego z 2009 r. w Republice Białorusi mieszka 9 503 807 mln ludzi. Stolicą i największym miastem w kraju jest centralne położony – Mińsk, liczy 1 877 604 mieszkańców. Najważniejsze miasta Białorusi to: Homel (489 392 mieszkańców), Mohylew (361 779), Witebsk (354 563), Grodno (339 406), Brześć (318 709), Bobrujsk (215 694), Baranowicze (169 777), Borysów (148 360),  Pińsk (131 708), Orsza (117 553), Mozyrz (110 299), Soligorsk (103 950). Białoruś ma dwa oficjalne języki urzędowe – białoruski i rosyjski. W powszechnym użyciu jest język rosyjski. Z ok. 9,5 mln populacji Białorusi 2,2 mln mówi w domu po białorusku, natomiast po rosyjsku trzy razy więcej – 6,7 mln.

Warunki klimatyczne

Białoruś leży w strefie klimatu umiarkowanego, przejściowego między klimatem morskim, a kontynentalnym. Na Białorusi jest względnie ciepło w porównaniu z pozostałymi obszarami Niziny Wschodnioeuropejskiego. Charakterystycznymi cechami są niezbyt mroźne zimy, niezbyt upalne, ale dość wilgotne lata, deszczowe jesienie i wiosny o zmiennej pogodzie. Większość roku przeważają masy powietrza atlantyckiego, jednak zimą masy powietrza arktycznego mogą wywołać spadki temperatur nawet do −44 °C, a latem masy powietrza zwrotnikowego przynoszą suszę i upały. Średnie temperatury roczne wahają się od 4,4 °C na wschodzie do 7,4 °C na zachodzie. Amplitudy roczne rosną z zachodu na wschód – od 23 °C do 26 °C. Przyjmuje się, że najcieplejszym miastem Białorusi jest Brześć. Okres wegetacyjny trwa od 178 do 208 dni, zima zwykle trwa od 106 do 144 dni. Przeciętne rocznie opady wynoszą od 550 do 750 mm, na wysoczyznach mogą osiągać poziom od  650 do 750 mm rocznie. W latach suchych suma opadów spada do 300 mm, a w latach szczególnie wilgotnych sięga 1000 mm.

Główne bogactwa naturalne

Na Białorusi odkryto i udokumentowano ok. 5 tys. złóż surowców mineralnych. Tylko nieliczne z 30 różnego rodzaju kopalin użytecznych są w skali europejskiej uznawane za znaczące. Białoruś posiada bogate i eksplataowane złoża: soli potasowych - złoże Starobinskoje (Soligorsk, obwód miński), złoże Petrikowskoje (obwód homelski), soli kamiennej - Mozyrskoje  (obwód homelski), Starobińskoje (obwód mński), torfu  - na terenie całego kraju, łatwo topliwych glin - obwód witebski, trudno topliwych glin – rejony łunineckij, łojewskij, stolinskij (na południu Białorusi), piasków - 73 złoża, granitu - Mikaszewiczi (obwód brzeski), dolomitu - złoże Ruba (obwód witebski), oraz kredy ( w obwodzie mohylewskimi i grodzieńskim).

System walutowy, kurs i wymiana

Kurs wymiany rubla białoruskiego (BYN) na waluty obce jest ustalany zgodnie z rozporządzeniem Zarządu Narodowego Banku Republiki Białorusi (NBRB) z 20 sierpnia 2001 r. Nr 208 „W sprawie procedury ustalania oficjalnego kursu wymiany rubla białoruskiego na waluty obce”. Oficjalny kurs BYN wobec dolara amerykańskiego (USD), euro (EUR) i rubla rosyjskiego (RUR) jest ustalany w oparciu o dane z handlu giełdowego w trybie fixingu lub jako średni kurs ważony transakcji w obrocie giełdowym w ciągłej podwójnej aukcji przeprowadzanej przez otwartą spółkę akcyjną Białoruska Giełda Kapitałowo-Walutowa (BGKW) w odniesieniu trzech ww. walut. Od 1 sierpnia 2015 roku handel ww. walutami na BGKW realizowany jest w systemie ciągłej podwójnego aukcji, co oznacza, że wnioski o zakup i sprzedaż waluty są składane przez banki do systemu handlowego przez cały czas sesji handlowej. Realizacja transakcji odbywa się na zasadzie kolejnych dopasowań kolejnych wniosków sprzedaży i kupna, zgodnych kursowo. Stąd podczas sesji w jednej walucie zawieranych jest wiele transakcji po różnych kursach. Ukształtowany w rezultacie tych wielu transakcji średni ważony kurs dolara amerykańskiego, euro i rubla rosyjskiego jest następnie stosowany przez NBRB jako oficjalny kurs rubla białoruskiego na ww. waluty – na dzień następny od dnia aukcji. Kursy innych walut określane są na podstawie informacji przekazywanych do NBRB przez banki centralne innych państw lub informacji od agencji Reuters lub Bloomberg. Tak określony kurs wchodzi w życie od następnego dnia kalendarzowego i obowiązuje do wejścia w życie następnego określonego kursu BYN do danej waluty zagranicznej. Po przeprowadzeniu w 2016 roku ostatniej denominacji krajowego pieniądza – trzeciej już w historii niepodległej Białorusi – kurs BYN wobec głównych walut zagranicznych pozostawał relatywnie stabilny aż do końca 2019 roku, słabnąc w tym czasie wobec o 7,41% wobec dolara (z 1,96 do  2,10 BYN za 1 USD) oraz o 15,03% wobec euro (z 2,05  do 2,35 BYN za 1 EUR). W 2020 roku w związku z kryzysem w relacjach z Rosją i wstrzymaniem przez nią dostaw ropy na Białoruś, a następnie krachem na międzynarodowych rynkach ropy i produktów naftowych związanym m.in. z rozwojem epidemii koronawirusa COVID-19 białoruska gospodarka wpadła w recesję, a kurs białoruskiej waluty załamał się po raz pierwszy od lat (słabnąc wobec USD aż 20,53%, do poziomu 2,54 BYN za 1 USD oraz 16,94% wobec EUR, do 2,764 BYN za 1 EUR).

Religia

Białoruś historycznie jest krajem prawosławnym, ale ze względu na przeszłość sowiecką  wiele osób nie praktykuje bądź reprezentuje postawę bierną religijnie. Struktura religijna kraju, w zależności od ośrodka przeprowadzającego badania, wykazuje duże rozbieżności. Na poziomie deklaratywnym od 71,5 do 94,5 proc. badanych określa się jako wierzący. Prawosławni stanowią od 50,3 do 83 proc. katolicy od 5,9 do 10 proc. inne wyznania (przede wszystkim protestanci)  – 1,5 proc,  pozostali chrześcijanie (w tym unici) – 0,4 proc, muzułmanie – 0,3%.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

Oficjalne dni świąteczne wolne od pracy w 2020 r.:

1. 1 stycznia – Nowy Rok,
2. 7 stycznia – Boże Narodzenie według kalendarza obrządku prawosławnego,
3. 8 marca – Dzień Kobiet,
4. 12 kwietnia – Wielkanoc według kalendarza obrządku katolickiego,
5. 19 kwietnia – Wielkanoc według kalendarza obrządku prawosławnego,
6. 1 maja – Święto Pracy,  
7. 7 maja – Radunica święto według kalendarza obrządku prawosławnego,
8. 9 maja – Dzień Zwycięstwa,
9. 3 lipca – Dzień Niepodległości Republiki Białorusi (Dzień Republiki),
10. 7 listopada - Dzień Rewolucji Październikowej,
11. 25 grudnia – Boże Narodzenie według kalendarza obrządku katolickiego.

Oficjalne dni świąteczne pracujące w 2020 r.:

1. 23 luty – Dzień Obrońców Ojczyzny i Sił Zbrojnych Białorusi,
2. 15 marca – Dzień Konstytucji Republiki Białorusi,
3. 2 kwietnia – Dzień jedności narodów Białorusi i Rosji,
4. 10 maja (obchodzony w drugą niedzielę maja) – Dzień Herbu i Flagi Państwowej Republiki Białorusi,
5. 2 listopada – dzień pamięci o zmarłych (Dziady).

Infrastruktura transportowa

Ze względu na położenie przez terytorium Białorusi biegną ważne korytarze transportowe, łączące  Zachód (Europa Zachodnia i Środkowa) ze Wschodem (Rosja, Azja) oraz europejską Północ (kraje basenu Morza Bałtyckiego) z Południem wraz z krajami basenu Morza Czarnego. Corocznie przez Białoruś transportowanych jest ponad 100 mln ton ładunków europejskich, z tego około 90% – w transporcie między Unią Europejską a Federacją Rosyjską. Jednym z kluczowych ogniw transportu między Azją a Europą jest białoruska kolej. Długość linii kolejowych na terenie Białorusi wynosi 5,5 tys. km. Państwowe Białoruskie Koleje (BK) zapewniają pasażerski transport krajowy (połączenia z ok. 2100 stacji) i międzynarodowy (połączenia m.in. z Berlinem, Paryżem, Pragą, Warszawą, Wiedniem, stolicami i centrami administracyjnymi Rosji, Ukrainy, Litwy, Łotwy, Kazachstanu). Główna linia kolejowa biegnie na trasie Brześć-Mińsk-Orsza i stanowi fragment europejskiej magistrali Berlin-Warszawa-Moskwa. Szczególnie ważną dla transportu kolejowego dziedziną są kolejowe przewozy towarowe, które mają około 1/3 udziału  w ogólnej wielkości przewozów towarowych realizowanych na- /via terytorium Białorusi. Białoruś dysponuje rozwiniętą i relatywnie dobrej jakości siecią dróg, zwłaszcza na tle sąsiednich państw – byłych republik byłego ZSRS. Łącznie sieć dróg publicznych na Białorusi obejmuje ok. 87 tys. km, z czego 15929 km to drogi o znaczeniu tzw. republikańskim (krajowym), a 71038 km to drogi lokalne. Na Białorusi jest 13 dróg tzw. magistralnych (głównych); to m.in. łączące stolicę kraju ze stolicami obwodów (województw): niemal na całej trasie dwupasmowe i mające standard pomiędzy polskimi dwupasmowymi drogami krajowymi a ekspresowymi. Przez terytorium kraju przebiegają dwa paneuropejskie korytarze transportowe, oznaczone zgodnie z międzynarodową klasyfikacją pod numerem II (Zachód - Wschód) – fragment trasy z Berlina przez Warszawę do Moskwy (na Białorusi to droga M1 biegnąca z Brześcia przez Mińsk, na Orszę i do granicy z Rosją) oraz numer IX (Północ - Południe) – biegnącej z Rosji, przez Psków do granicy i dalej, przez Białoruś (wzdłuż granicy BY z RU), jako droga M8 łącząca m.in. Witebsk, Mohylew i Homel z Ukrainą (Czernihów). Nasycenie sieci dróg publicznych należy do najwyższych w regionie; wedle danych białoruskich: nawet na świecie (15 miejsce.), a pod względem długości sieci drogowej przypadającej na 1 mieszkańca: 12. Miejsce. Transportem drogowym przewożonych jest 58% całości ruchu pasażerskiego oraz ok. 40% - towarowego. Najważniejsze (magistralne) drogi budowane i eksploatowane są jako drogi płatne, w oparciu o system Beltoll (wykaz płatnych dróg: http://beltoll.by/index.php/beltoll-system/toll-roads/map-of-toll-roads ). Białoruś posiada lotniska przy stolicach wszystkich swoich obwodów (Mińsk, Brześć, Grodno, Homel, Mohylew i Witebsk), ale, w praktyce, w ruchu międzynarodowym liczy się dotąd tylko lotnisko w Mińsku. Mimo dynamicznego rozwoju w ostatnich kilku latach, liczba obsłużonych w 2019 roku na stołecznym lotnisku pasażerów (ponad 5 mln osób; wzrost o ponad 730% od 2005 roku) jest wciąż porównywalna z liczbą obsłużonych klientów na największych polskich lotniskach regionalnych. Przewozy pasażerskie zdominowane są przez państwowego, narodowego przewoźnika Belavia, a przewozy cargo: także państwowa spółka Transaviaeksport, realizująca  dostawy towarów do krajów Europy, Ameryki Południowej, Azji Południowo-Wschodniej i na Biski Wschód. Białoruś dysponuje licznymi żeglownymi rzekami (Dniepr, Prypeć, Niemen, Dźwina Zachodnia); w kraju tym powstało około 10. portów rzecznych. Przełomem w ich rozwoju może być realizacja projektu uruchomienia międzynarodowego śródlądowego szlaku transportu wodnego E40, którego ogniwem jest kanał Dniepr-Bug. Strona białoruska prowadzi intensywne rozmowy w sprawie rozwoju transportu rzecznego przede wszystkim z Ukrainą, także z Polską. Ważną częścią infrastruktury transportowej Białorusi są miejscowe systemy międzynarodowych magistral gazo- oraz naftowych, biegnących przez terytorium Białorusi i stanowiących dotąd jeden z głównych szlaków transportu rosyjskich węglowodorów do Europy. Cały system przesyłowy gazu Białorusi liczy 7,9 tys. km długości i obejmuje m.in. 13 stacji kompresorowych, 3 podziemne magazyny gazu oraz 225 stacji rozdzielczych i 7. – pomiarowych. Magistralę tranzytową gazu, czyli  białoruski, 575-km odcinek gazociągu „Jamał-Europa”, z 5. stacjami kompresorowymi, eksploatuje należąca do Gazpromu spółka OAO Gazprom tranzgas Belarus (powstała na bazie sprywatyzowanego przez Rosjan przedsiębiorstwa Beltransgaz), dostarczając paliwo na Ukrainę, Litwę, do Polski oraz rosyjskiej eksklawy: Obwodu Kaliningradzkiego. Przesył ropy naftowej, realizowany przez państwowe białoruskie koncerny, obejmuje tranzyt rosyjskiego surowca do Europy, odbywający się białoruskim fragmentem systemu transportu Drużba (Przyjaźń) oraz niemniej istotny: transport ropy na dwie duże białoruskie rafinerie, zlokalizowane w Nowopołocku na północnym-wchodzie kraju, przy granicy z Rosją oraz w Mozyrzu na południowym-wschodzie, przy granicy z Ukrainą i Rosją. W celu wykorzystania potencjału tranzytowego państwa władze Białorusi mocno inwestują w ostatnich latach w rozwój infrastruktury logistycznej: w połowie 2019 roku na terenie Białorusi funkcjonowało już 55 centrów logistycznych różnego ukierunkowania. W roku tym, w miejscowości Bolbasowo pod Orszą – gdzie krzyżują się paneuropejskie korytarze transportowe II. oraz IX. biegnące przez Białoruś (Wschód-Zachód i Północ-Południe) – oddane zostało ponadto do użytku wielkie centrum przemysłowo-logistyczne firmy Bremino-Orsza (z planowanym lotniskiem cargo), które w intencji strony białoruskiej stanowić ma ważne ogniwo w procesie optymalizacji strumieni towarowych, przetwórstwa i transportu towarów na rynkach Unii Europejskiej oraz Euro-Azjatyckiej Unii Gospodarczej.

Obowiązek wizowy

Wjazd na terytorium Białorusi może odbyć się w ramach ruchu bezwizowego – przyjazd i wyjazd wyłącznie przez Port Lotniczy w Mińsku.  Na podstawie wiz oraz ważnych dokumentów podróży wjazd jest możliwy przez pozostałe przejścia graniczne. Osoby korzystające z wjazdu bezwizowego przez lotnisko w Mińsku mogą przebywać bez wizy na terenie Republiki Białorusi przez okres 30 dni Aby skorzystać z trybu bezwizowego, należy posiadać ważny paszport, gotówkę (na każdy dzień pobytu sumę w walucie obcej lub rublach białoruskich, równoważną - ok. 22 euro) oraz ważne na terenie Republiki Białorusi ubezpieczenie medyczne na kwotę nie mniej niż 10 tys. euro. Osoby przylatujące z Federacji Rosyjskiej, nie mogą skorzystać z ruchu bezwizowego. .  Bez konieczności posiadania wizy wyłącznie w celu turystycznym przebywać można na terytorium bezwizowej strefy turystyczno-rekreacyjnej „Brześć - Grodno”. Wjazd i wyjazd z terytorium bezwizowej strefy turystyczno-rekreacyjnej „Brześć - Grodno” na warunkach ruchu bezwizowego odbywa się poprzez następujące przejścia graniczne: Bobrowniki-Berestowica; Kuźnica Białostocka-Bruzgi; Terespol-Brześć; Sławatycze-Domaczewo; Połowce-Pieszczatka; Białowieża-Piererow (wyłącznie ruch pieszy i rowerowy); Švendubrė-Privalka (przejście graniczne z Litwą); Raigardas-Privalka (przejście graniczne z Litwą); Soleczniki-Bieniakonie (przejście graniczne z Litwą); Rudawka – Lesnaja (ruch wodny, pieszy, rowerowy), kolejowe przejścia graniczne Kuźnica Białostocka-Bruzgi i Terespol-Brześć, oraz porty lotnicze w Grodnie i w Brześciu.  Maksymalny okres pobytu w celu turystycznym na terytorium bezwizowej strefy turystyczno-rekreacyjnej „Brześć - Grodno” wynosi 15 dni kalendarzowych. Istnieje możliwość przedłużenia pobytu poprzez wykupienie dodatkowych usług turystycznych u certyfikowanego operatora, pod warunkiem, iż ogólna długość pobytu nie przekroczy 15 dni kalendarzowych. 

Osoby korzystające z wjazdu w ruchu wizowym mogą uzyskać wizę w urzędach konsularnych Białorusi w Warszawie, Białymstoku i Białej Podlaskiej. Nie ma możliwości uzyskania wizy na granicy. Przedsiębiorcom wydawane są wizy krótkoterminowe (jednokrotne, dwukrotne i wielokrotne) oraz długoterminowe (wielokrotne) uprawniające do pobytu w okresie określony w wizie, lecz nie dłuższym niż 90 dni w ciągu półrocza licząc od daty pierwszego wjazdu. Aby otrzymać wizę należy przedłożyć następujące dokumenty: wniosek wizowy, jedno zdjęcie, ważny dokument podróży, dokumenty potwierdzające cel podróży - zaproszenie od białoruskiego partnera biznesowego oraz dokument potwierdzający zatrudnienie w polskiej firmie. Prosimy jednak każdorazowo potwierdzać przed złożeniem wniosku wizowego, jakich dokumentów wymaga w konkretnym przypadku białoruska placówka konsularna. Osoby przebywające na terytorium Republiki Białorusi powyżej 5 dni muszą dokonać meldunku czasowego. Można tego dokonać za pośrednictwem wspólnego portalu usług elektronicznych portal.gov.by. Procedura jest bezpłatna. W celu dokonania rejestracji należy założyć na ww. portalu konto. Osobom korzystającym z usług hotelowych obowiązku meldunkowego dopełnia hotel. Polacy udający się na Białoruś powinny pamiętać o zakazie przekraczania granicy białorusko-rosyjskiej (w obydwu kierunkach) przez obywateli państw trzecich. Zakaz obejmuje przejścia drogowe i kolejowe. Przejścia graniczne, przeznaczone do międzynarodowego ruchu osobowego i towarowego, z których mogą korzystać obywatele państw trzecich, w tym obywatele polscy, podróżujący drogą lądową do Rosji, znajdują się na granicy Rosji z ŁOTWĄ (BURACZKI, ŁUDONKA, UBYLINKA), ESTONIĄ (KUNICZYNA GORA, SZUMIŁKINO) i UKRAINĄ (NOWYJE JURKOWICZI, POGAR, TROJEBORTNOJE). Szczegóły dotyczące polityki wizowej Białorusi w tym również turystycznych przygranicznych obszarów bezwizowych Obwodu Grodzieńskiego i Brzeskiego znajdą Państwa w dziale Informacje Konsularne.

Ustrój polityczny

Białoruś jest krajem o ustroju prezydenckim, co reguluje to konstytucja z 1994 roku, znowelizowana w 1996 roku. Krajem rządzi nieprzerwanie od 1994 r. prezydent Aleksander Łukaszenko. Krytyczne wobec władzy prezydenta pozostają organizacje opozycyjne, które nie są reprezentowane w parlamencie, a niektóre z nich nie są zarejestrowane.

Władza ustawodawcza

Białoruski parlament składa się z dwóch izb. Izba Reprezentantów jest wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (ostanie wybory miały miejsce w 2019 r.). Składa się ona ze 110 przedstawicieli wybieranych w okręgach jednomandatowych poprzez ordynację większościową, w wyborach powszechnych, wolnych, równych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prawo wystawienia kandydatów na deputowanych mają organizacje społeczne, kolektywy pracownicze i inni obywatele. Deputowanym może zostać obywatel Republiki Białorusi, który ukończył 21 lat. Obecnie większość w Izbie Reprezentantów stanowią bezpartyjni deputowani, wspierający działania rządu. Wolność wyborów parlamentarnych na Białorusi jest kwestionowana przez OBWE. Drugą izbę – Radę Republiki – stanowi 64 członków z różnych części administracyjnych Republiki Białorusi. 8 członków Rady Republiki wybiera prezydent, następnie po 8 członków jest wybieranych z każdego obwodu Białorusi oraz osobno z Mińska. Do Rady Republiki mogą kandydować wszyscy obywatele Białorusi, którzy ukończyli 30 lat i zamieszkiwali dany obwód lub miasto Mińsk przez 5 lat.

Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent wybierany na 5-letnią kadencję oraz w ograniczonym zakresie rząd. Prezydent posiada niemal nieograniczone uprawnienia w stosunku do całego aparatu państwowego poprzez nadrzędność dekretów nad ustawami oraz wyłączną możliwość rozpisywania referendum. Rolą białoruskiego rządu jest wnoszenie do parlamentu projektów ustaw i kierowanie bieżącą polityką wewnętrzną i zagraniczną, a także w ograniczonym zakresie określanie kierunków gospodarczo-społecznego rozwoju kraju (te kompetencję posiada też prezydent).

Struktura administracji gospodarczej

Nominalnie, polityką ekonomiczną państwa kieruje premier; w białoruskiej Radzie Ministrów (rządzie) jest ponadto kilku wicepremierów, odpowiedzialnych za nadzór nad wybranymi sektorami gospodarki i często kilkoma ministerstwami. Niżej w hierarchii gospodarczej znajdują się szefowie ministerstw i organów centralnych, którzy odpowiadają za realizację polityk w tych konkretnych obszarach działania przypisanych do danego ministerstwa. De facto jednak organem nadrzędnym dla wszystkich pozostałych na Białorusi, w tym tych konstytucyjnie i ustawowo odpowiadających za realizację polityki gospodarczej, jest od ponad dwóch dekad: prezydent. Sprawuje on nadzór nad całokształtem polityki, w tym ekonomicznej, w państwie i regionach. W każdym z sześciu białoruskich obwodów (województw) prezydent ma swego przedstawiciela, nadzorującego realizację polityki przez obwodowe administracje państwowe (– z reguły jest to wysoki urzędnik, ze stanowiskiem w administracji centralnej lub w parlamencie. Prezydent decyduje o obsadzie stanowisk kierowniczych w administracji, a przede wszystkim: wyznacza główne kierunki strategii  gospodarczej, w tym podejmuje najważniejsze decyzje w zakresie (nie tylko) polityki gospodarczej (jak np. decyzję ws. droższego od tradycyjnych zakupu np. ropy naftowej), etc.​​​​​

Sądownictwo gospodarcze

System sądownictwa w Republice Białorusi (RB) składa się z Sądu Konstytucyjnego oraz sądów powszechnych, kilku szczebli: Sąd Najwyższy RB, dalej: sądy obwodowe (wojewódzkie) plus Miński Sąd Miejski a na najniższym szczeblu: sądy rejonowe (powiatowe) i miejskie. Sądownictwo gospodarcze zostało na Białorusi wydzielone z powszechnego. W praktyce, sądy w sprawach gospodarczych prowadzone są maksymalnie w dwóch instancjach: pierwsza na poziomie obwodowych (wojewódzkich) sądów gospodarczych – które działają w każdym z sześciu białoruskich obwodów – a także Mińskiego Miejskiego Sądu Gospodarczego. (Naj)wyższą instancją dla rozpatrywania spraw gospodarczych jest Sąd Najwyższy, w którym działa specjalne kolegium sądowe ds. gospodarczych (obok trzech innych – ds. cywilnych, karnych oraz ds. dotyczących własności intelektualnej).

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Po dwuletnim spadku produktu krajowego brutto (2015-2016) wydawało się, iż Białoruś powróci na ścieżkę trwałego wzrostu gospodarczego, jednak ożywienie okazało się słabe (wzrost PKB w kolejnych latach wyniósł odpowiednio o 2,5% oraz 3,1%) i nietrwałe. Splot negatywnych czynników, w tym przede wszystkim narastający kryzys w relacjach z Rosją – strategicznym partnerem ekonomicznym BY (udział wschodniego sąsiada w handlu towarowym Białorusi utrzymuje się od dekad na ok. 50%) – powodował gaśnięcie wzrostu w kolejnych miesiącach 2019 roku i stopniowe pogrążanie się miejscowej gospodarki w stagnacji, która na początku 2020 roku przeszła w stan recesji. Brak do końca 2019 roku uzgodnień ws. dostaw rosyjskiej ropy naftowej na Białoruś, co było formalną przyczyną wstrzymania przez Rosję tych dostaw w styczniu 2020 roku – pogłębił narastające w ciągu całego 2019 roku problemy białoruskiej gospodarki. Wstrzymanie, a po kilku tygodniach: mocno ograniczone dostawy ropy naftowej realizowane przez niewielkie rosyjskie spółki naftowe, wpłynęło na podjęcie przez Białoruś realnych kroków dla częściowej dywersyfikacji importu surowca, co nie uchroniło jednak od załamanie eksportu białoruskich produktów naftowych, wytwarzanych dotąd z rosyjskiego surowca. Narastający kryzys na rynkach międzynarodowych i dramatyczny spadek cen ropy – potęgowany przez rozprzestrzeniającą się w świecie pandemię koronawirusa COVID-19 – dodatkowo obniżył jeszcze opłacalność eksportu białoruskich produktów naftowych. Ze względu na duże znaczenie petrochemii dla gospodarki, jej kryzys przełożył się automatycznie na spadek produkcji przemysłowej, dochodów do budżetu i szeregu wskaźników makroekonomicznych. W rezultacie, zgodnie ze wstępnymi danymi, po 1,2% wzrostu gospodarczego w całym 2019 roku (przy pierwotnie planowanych przez władze w Mińsku 4% wzrostu), w pierwszych dwóch miesiącach 2020 roku białoruski PKB zmniejszył się o 0,6% (Białoruś, jak i niektóre inne kraje b. ZSRS, mierzy wciąż dynamikę PKB w trybie miesięcznym).

Główne sektory gospodarki

Struktura białoruskiego PKB według rodzajów działalności gospodarczej i wartości dodanej brutto opiera się na usługach, których udział w PKB w ostatnich latach (2015-2018) niemal nie zmienił się i stanowił 47,7%, wobec rosnącego udziału w PKB podatków netto (z 13,3% do 14,4%) i malejącego: sfery produkcyjnej (z 39% do 37,9% w ww. okresie). Ta ostatnia opiera się na przemyśle (26,2% udziału w PKB) – przede wszystkim przetwórstwie ropy naftowej, produkcji nawozów mineralnych i przemyśle maszynowym – oraz rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (6,4%) oraz budownictwie (5,4%). Usługi to przede wszystkim handel hurtowy i detaliczny (10% udziału w białoruskim PKB), transport, logistyka i usługi pocztowe (5,8%), informacja i łączność (5,5%). W 2019 roku ten ostatni dział miał już 6,2% udział w strukturze PKB kraju, co związane jest z dynamicznie rozwijającym się w ostatnich latach sektorem IT – jedynym znaczącym na Białorusi, rosnącym sektorem gospodarczym. Przetwórstwo ropy naftowej oraz produkcja i eksport nawozów potasowych oraz produktów naftowych zapewniają wciąż gros dochodów walutowych Białorusi, jednak sektory te wpadły na przełomie 2019 i 2020 roku w duże problemy związane z sytuacją na rynkach międzynarodowych, spadkiem cen i popytu, w przypadku przetwórstwa ropy: dodatkowo z problemem dostaw surowca. Wciąż istotną rolę, choć stopniowo malejącą, wraz ze spadkiem (możliwości) wsparcia przez państwo, odgrywa budownictwo.

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

* - obliczenia własne (Amb.);

** - zadłużenie państwa, na koniec roku (bez uwzględnienia zadłużenia banku centralnego);

*** - według Międzynarodowej Organizacji Pracy, dane na koniec III kwartału (odpowiednio:

2019 oraz 2018 roku); według danych białoruskich: 0,2% w 2019 i 0,3% w 2018 roku;

**** - towary i usługi;

***** - instrumenty udziału w kapitale i udziały/ akcje udziały funduszy inwestycyjnych

i instrumentów dłużnych; dane Narodowego Banku Republiki Białorusi (NBRB), zgodnie

z międzynarodową pozycją inwestycyjną Republiki Białorusi (na 1 stycznia następnego roku).

Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Republiki Białorusi https://www.belstat.gov.by/ NBRB http://www.nbrb.by, Ministerstwo Finansów RB http://www.minfin.gov.by, ПраймПресс.

Handel zagraniczny

W sierpniu 2016 roku rząd w Mińsku zatwierdził Narodowy Program Wspierania i Rozwoju Eksportu, mający na celu zdywersyfikowanie sprzedaży zagranicznej białoruskich towarów oraz oparcie jej na trzech kierunkach: rynkach Euro-Azjatyckiej Unii Gospodarczej (EAUG; oprócz Białorusi tworzą ją Rosja, Kazachstan, Kirgistan i Armenia), Unii Europejskiej oraz „pozostałych państw świata”, z mniej więcej równym ich udziałem w strukturze sprzedaży (po ok. 1/3 każdy), a także wzrost wartości eksportu o 25% do 2020 roku. Dywersyfikacja handlu zagranicznego jest od kilku miesięcy jednym z głównych tematów i podejmowanych przez Mińsk działań, również po stronie importu: przede wszystkim w zakresie sprowadzania na Białoruś ropy naftowej, mającej do 2019 roku największy udział w strukturze importu tego kraju. Mimo ww. działań, handel zagraniczny Białorusi pozostaje od trzech dekad zdominowany przez współpracę z Rosją. Na kraj ten niemal niezmiennie przypada niemal połowa wartości całej wymiany towarowej Białorusi z zagranicą: jeśli w 1995 roku udział ten wynosił 49,7%, to w 2019 roku: 49,2%. Przy tym o ile 25 lat temu Białoruś odnotowywała zrównoważoną wymianę handlową z Rosją (0,78 mld USD nadwyżki Rosji w wymianie towarowej z Białorusią w 1995 roku), o tyle w kolejnych latach systematycznie rósł deficyt w handlu ze wschodnim sąsiadem, który w 2019 roku przekroczył 8,4 mld USD (a w 2008 roku sięgał nawet 13 mld USD). Wiązało się to ze strukturalną zależnością Białorusi: od importu surowców energetycznych z Rosji oraz, z drugiej strony, od eksportu do tego kraju białoruskiej żywności i wyrobów przemysłu maszynowego. W 2018 roku sprowadzona z Rosji za niemal 7 mld USD ropa naftowa miała aż 17,7% udziału w strukturze całego importu towarowego Białorusi (wraz z importowanymi produktami naftowymi: ponad 20%, z gazem ziemnym: ponad ¼!) oraz ponad 30% udziału w strukturze importu z Rosji (z produktami naftowymi ponad 35%; z gazem ziemnym: niemal 47%). Udział ropy  naftowej  w białoruskim imporcie spadł  nieco w kolejnym roku i może znacząco  zmniejszyć się: w 2020 roku – ze względu na znaczące ograniczenie dostaw tego surowca w I kwartale  tego roku.  Po osiągnięciu rekordowych wyników w 2012 roku (obroty handlu towarowego na poziomie 92,5 mld USD, wraz z usługami: ponad 101 mld USD), w kolejnych latach wymiana handlowa hamowała, by załamać się w latach kryzysu 2015-2016 ( do, odpowiednio, 57 mld USD oraz 51 mld USD). W ostatnich latach miała miejsce częściowa odbudowa poziomu współpracy handlowej, do ok. 72 mld USD (sama wymiana towarowa, lata 2018-2019). W 2019 roku, wedle wstępnych danych, doszło do minimalnego spadku wartości obrotów towarowych z zagranicą – o 0,1%, do 72,28 mld USD – co było spowodowane spadkiem eksportu, o 2,9%, do 32,94 mld USD, przy wzroście wartości importu o 2,35%, do 39,34 mld USD. Odnotowywany od lat deficyt w handlu towarowym – generowany przede wszystkim przez strukturalny deficyt w handlu z Rosją (związany z importem surowców energetycznych) – do niedawna rokrocznie pokrywany był z nawiązką nadwyżką w handlu usługami. W 2019 roku Białoruś odnotowała jednak po raz pierwszy niewielki deficyt w handlu zagranicznym: ok. 300 mln USD. Nadwyżka w handlu usługami (3,8 mld USD) nie zdołała pokryć strukturalnego deficytu w obrotach towarowych (4,1 mld USD według metody bilansu płatniczego banku centralnego oraz aż 6,4 mld USD wedle metody urzędu statystycznego). Takie wyniki to rezultat słabnącej koniunktury zagranicznej: popytu i cen na główne towary eksportowe  z Białorusi w ostatnich miesiącach 2019 roku eksportu. Głównymi pozycjami w białoruskim eksporcie pozostają od lat produkty mineralne – to przede wszystkim produkty naftowe oraz nawozy potasowe (Białoruś jest potentatem na światowym rynku nawozów) – które miały w 2019 roku 21,5% udziału w strukturze eksportu, następnie: produkcja chemiczna (19,3%), maszyny, urządzenia i środki transportu (17,6%) oraz sprzedawane głównie do Rosji produkty rolno-spożywcze (16,5%). W 2019 roku największy udział w strukturze białoruskiego importu miały maszyny, urządzenia i środki transportu (26,2%), które „wyprzedziły” dominujące do niedawna w strukturze importu produkty mineralne (25,6%) – czyli sprowadzane dotąd głównie z Rosji węglowodory – a ponadto produkcja chemiczna (14,3%) oraz rolno-spożywcza (11,6%).

Białoruś prowadziła w 2019 roku wymianę handlową z ponad 170 krajami świata. W praktyce, za około ¾ obrotów odpowiada 5-7 krajów. Najważniejszym partnerem pozostaje Rosja, na którą w 2019 roku przypadło aż 41,2% białoruskiego eksportu towarowego oraz niemal 56% importu. Kolejnymi najważniejszymi partnerami handlowymi Białorusi są: Ukraina (w 2019 roku przypadło na nią, odpowiednio, 8,08% wartości całego białoruskiego obrotu towarowego z zagranicą, w tym  12,6% białoruskiego eksportu i 4,3% importu), Chiny (odpowiednio: 6,19%, ok. 2% i 9,7%), Niemcy (4,19%/ 4%/ 4,4.%), Polska (3,63%/ 3,9%/ 3,4%) i Wielka Brytania (3,6%/ 7%/  0,73%). Pozycja Polski wzrasta w ostatnich latach, może być nawet nieco wyższa niż wynikałoby to z białoruskich danych (ze względu na różnice w metodologii określania źródła pochodzenia towarów dane te są niższe niż dane GUS-u o ok. 0,5 mld USD). Wymieniona obok Rosji grupa pięciu państw to najważniejsi partnerzy handlowi Białorusi, z łącznym udziałem 23,85% w ogólnej wartości białoruskiej wymiany towarowej (2019, dane białoruskie), w tym aż 29,54% w eksporcie i 19,08% w imporcie. Jeśli turbulencje na rynkach, wywołane rozpowszechnianiem się wirusa COVID-19 i związane ze spadkiem cen ropy nie potrwają długo – co jednak trudno przesądzać – można spodziewać się w średniookresowej perspektywie dalszego wzrostu znaczenia Chin w białoruskim handlu – „kosztem” Wlk. Brytanii, co ma m.in. związek z rozwojem współpracy białorusko-chińskiej, w tym eksportu białoruskiego do Chin, a także nieco sztuczną, „sezonową” rolą Wlk. Brytanii jako rynku zbytu produkowanych na Białorusi produktów naftowych (głównego i mocno wolatylnego w ostatnich miesiącach towaru eksportowego z Białorusi).​​​​​

Inwestycje zagraniczne

Według danych Narodowego Banku Republiki Białorusi (NBRB) na 1 stycznia 2019 roku, wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym kraju (instrumenty udziału w kapitale i udziały/ akcje udziały funduszy inwestycyjnych, zgodnie z międzynarodową pozycją inwestycyjną Republiki Białorusi) wyniosła 13,06 mld USD. Największymi krajami inwestorami – źródłami pochodzenia kapitału zaangażowanego na Białorusi – według NBRB są Rosja (4042,5 mln USD pochodzących z tego kraju inwestycji na Białorusi), Cypr (2303,2 mln USD), Austria (1070,7 mln USD), Turcja (552,8 mln USD), Chiny (368,0 mln USD), Holandia (351,6 mln USD), Niemcy (331,3 mln USD), Wlk. Brytania (279,7 mln USD), Iran (257,4 mln USD), Litwa (229,8 mln USD), na jedenastym miejscu Polska (220,5 mln USD), Łotwa (184,4 mln USD), Estonia (175,9 mln USD), Szwajcaria (157,5 mln USD), ZEA (124,6 mln USD) oraz USA (123 mln USD). W samym 2019 roku, według wstępnych danych Państwowego Komitetu Statystyki Republiki  Białorusi, odnotowujących „inwestycje w realny sektor gospodarki” (bez banków), największy udział w strukturze inwestycji na Białorusi miała Rosja (45,1%), dalej Wlk. Brytania (18,0%), Cypr (7,6%) oraz Polska i Austria (po 4,4%). Gros tych inwestycji trafiało do sektora usług: handlu i serwisu motoryzacyjnego (32,4%), przemysłu (31,1%), sektora informacji i łączności (7%).

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Białoruś jest członkiem założycielem (jako ówczesna Białoruska Socjalistyczna Republika Sowiecka) Organizacji Narodów Zjednoczonych i uczestnikiem rozlicznych agend ONZ, realizujących poprzez swoje liczne programy m.in. współpracę gospodarczą; jest m.in. ważnym partnerem Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), cenionym m.in. za wdrażanie ustanowionych przez organizację Celi Zrównoważonego Rozwoju (SDGs – Sustainable Development Goals), Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO, od 1954), Światowa Organizacji Własności Intelektualnej (1967), Organizacji NZ ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO, 1985), Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO, 1993), Organizacji NZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO, od 2005). Jest też członkiem Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (1957), czterech organizacji z Grupy Banku Światowego (Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowej Korporacji Finansowej, Międzynarodowej Agencji Gwarantowania Inwestycji, Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych – wszystkich od 1992 roku), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (1992). Jest też m.in. członkiem Światowej Organizacja Celnej (WCO, 1993), Międzynarodowej Agencji ds. Standaryzacji (International Organization for Standardization; 1993), Organizacji Współpracy Kolei (1993), Międzynarodowej Organizacji ds. Cukru (ISO, 1993), Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (d. Międzynarodowy Urząd do spraw Epizootii – Office International des Epizooties, OIE; 1994), Międzynarodowej Agencji ds. Migracji (2005), Międzynarodowej Agencji. Coraz ważniejsze miejsce w zagranicznej polityce Mińska, nie tylko ekonomicznej, mają Chiny. Poza rozlicznymi dwustronnymi projektami stricte ekonomicznymi oba kraje współpracują m.in. w ramach Szanghajskiej Organizacji Współpracy (gdzie BY ma status obserwatora), a Białoruś w styczniu 2019 roku została członkiem kontrolowanego przez Pekin Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB, Asian Infrastructure Investment Bank). Z innych, regionalnych bądź sektorowych międzynarodowych organizacji i porozumień gospodarczych, członkiem lub sygnatariuszem których jest Białoruś, wymienić można m.in. (w nawiasach: daty przystąpienia przez BY): Europejska Karta Energetyczna (1991), Inicjatywa Środkowoeuropejska (1996), Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN, 2013). Sytuację bieżącą oraz perspektywy rozwoju Białorusi determinuje jej uczestnictwo w tworzonych na przestrzeni postsowieckiej organizacjach, mających w intencji Mińska zagwarantować maksimum integracji w wymiarze ekonomicznym, przy zachowaniu maksimum suwerenności – w wymiarze politycznym. Najważniejszą w tym kontekście organizacją jest Euro-Azjatycka Unia Gospodarcza (EAUG), która jest najnowszą formą integracji przestrzeni postsowieckiej, w przeciwieństwie do, nieco archaicznej już Wspólnoty Niepodległych Państw, łączącej większość byłych republik Związku Sowieckiego, poza krajami bałtyckimi (Białoruś pozostaje również jej członkiem, w Mińsku mieści się siedziba główna WNP). Białoruś najmocniej angażuje się w rozwój EAUG, który zapoczątkowany został utworzeniem i uruchomieniem (styczeń 2010) Unii Celnej między Białorusią, Rosją i Kazachstanem. Mińsk jest ponadto stroną umowy z 1999 roku o utworzeniu Państwa Związkowego Rosji i Białorusi (PZRB). Spór wokół implementacji zapisów ww. umowy i niezgoda Mińska na forsowane przez Moskwę od końca 2018 roku utworzenie ponadnarodowych organów w ramach PZRB, przy chęci strony białoruskiej realizacji większości zapisów o stricte ekonomicznej integracji obu państw – najlepiej jednak w ramach  EAUG – stal się przyczyną rosnących przez cały 2019 rok napięć w relacjach z Rosją. W ostatnich latach Białoruś zintensyfikowała zabiegi i działania na rzecz przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu, w której ma jedynie status obserwatora (od 1993 roku), a w której to organizacji uczestniczą już wszyscy pozostali głównie partnerzy gospodarczy i handlowi Mińska, w tym m.in. Rosja i pozostali członkowie EAUG. Zakończenie negocjacji członkowskich Mińsk planował zwieńczyć 11 czerwca  2020 roku podczas konferencji ministerialnej WTO w Nursułtanie, jednak w związku z pandemią koronawirusa przeprowadzenie tej konferencji stanęło pod znakiem zapytania.​​​​​

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Unia Europejska jest ważnym partnerem Białorusi, między innymi w kontekście ekonomicznym, najważniejszym obok Rosji i Euro-Azjatyckiej Unii Gospodarczej rynkiem zbytu białoruskich towarów oraz znaczącym, choć również ustępującym Rosji i EAUG źródłem inwestycji zagranicznych na Białorusi. Zwraca jednak w tym kontekście uwagę, iż dynamika unijno-białoruskiej współpracy gospodarczej i handlu ustępuje dynamice stosunków politycznych, obserwowanej w ostatnich kilku latach. Wpływ na to może mieć brak pełnowartościowej umowy o współpracy. W 1995 roku podpisana została wprawdzie w Brukseli Umowa o Partnerstwie i Współpracy, nie została ona jednak ratyfikowana w związku z negatywną oceną przez UE procesów politycznych na Białorusi; negatywna ocena została wzmocniona wprowadzeniem szeregu sankcji wobec białoruskich urzędników i firm. Do pozytywnej zmiany doszło po 2014 roku, po zaangażowaniu się przez Mińsk w proces rozwiązania konfliktu rosyjsko-ukraińskiego i zaoferowaniu stolicy Białorusi jako miejsca rozmów pokojowych. UE zniosła większość sankcji wobec Białorusi (2016), co przysłużyło się poprawie klimatu we wzajemnych stosunkach i ożywieniu dialogu politycznego, coraz częstszym kontaktom i dwustronnym rozmowom przedstawicieli rządów państw członkowskich UE z władzami w Mińsku. Ważną składową tych rozmów jest dialog na rzecz rozwoju współpracy gospodarczej, w tym min. w ramach unijnych programów, takich jak Partnerstwo Wschodnie, którego Białoruś stała się formalnie pełnoprawnym uczestnikiem jeszcze w 2009 roku. Wcześniej sceptyczne wobec PW, w ostatnich latach władze w Mińsku podejmują aktywniejszą współpracę w jego ramach, nadal kładąc jednak nacisk na realizację ekonomicznego wymiaru PW. W 2016 roku utworzona została Grupa Koordynacyjna BY-UE, która stała się głównym formatem kompleksowego dialogu nt. współpracy dwustronnej. Mińsk wznowił tego roku negocjacje z UE ws. członkostwa BY w WTO. Istotnym czynnikiem wspierającym rozwój współpracy z UE i krajami członkowskimi Wspólnoty (zwłaszcza  z Polską oraz Litwą i Łotwą) była dokonana w latach 2015-2019 przez władze Białorusi stopniowa, częściowa liberalizacja wizowa. Wsparciem z drugiej strony dla tego procesu i zarazem największym w ostatnim czasie wymiernym sukcesem we wzajemnej współpracy stało się podpisanie 8 stycznia 2020 roku w Brukseli umowy pomiędzy Białorusią i Unią Europejską o ułatwieniach wizowych dla obywateli białoruskich. Mińsk i UE próbują realizować wspólne Priorytety Partnerstwa (na lata 2017-2020), w czterech obszarach: 1) efektywne zarządzanie; 2) rozwój gospodarczy i możliwości rynkowe; 3) sieci transportowe, energetyka, ekologia i klimat oraz 4)  kontakty międzyludzkie. W 2016 roku dwukrotnie zwiększony został budżet unijnej pomocy technicznej dla BY (do 27 mln EUR), która przeznaczana jest m.in. na modernizacje infrastruktury granicznej i celnej, pilotażowe projekty w energetyce, ekologii, transporcie, rolnictwie ochronie środowiska, edukacji etc. Białoruś jest uczestnikiem unijnych programów współpracy transgranicznej „Polska-Białoruś-Ukraina” oraz Łotwa-Litwa-Białoruś”. W październiku 2016 roku Białoruś podpisała z UE i siedmioma unijnymi krajami (PL, BG, FI, HU, LT, LV, RO) Deklarację o Partnerstwie na rzecz Mobilności. Ważnym elementem i swego rodzaju „narzędziem” unijnej polityki gospodarczej wobec Białorusi oraz wsparcia reform ekonomicznych w tym kraju jest działalność Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, który przy wsparciu UE w 2016 roku zatwierdził nową Strategię dla Białorusi na lata 2016-2019, rozwijając współpracę z dominującym, lecz wymagającym zasadniczych reform państwowym sektorem gospodarki (wcześniej EBOR pracował na BY wyłącznie z sektorem prywatnym), a także Europejskiego Banku Inwestycyjnego (dzięki „zielonemu światłu” z Brukseli w 2017 roku weszło w życie ramowe porozumienie BY-EBI, umożliwiając zaangażowanie EBI na Białorusi. UE jest po Rosji największym rynkiem zbytu dla białoruskiego eksportu; po jedenastu miesiącach 2019 roku miał on niemal 26% udziału w sprzedaży zagranicznej białoruskich przedsiębiorstw. Jest też ważnym źródłem importu oraz istotnym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych na Białorusi, choć tutaj udział UE jest skromniejszy aniżeli w strukturze handlu. Spośród krajów unijnych największym źródłem inwestycji na Białorusi jest Cypr (ponad 2,3 mld USD), dalej Austria (niemal 1,1 mld USD), Niderlandy (351,6 mln USD), Wlk. Brytania (279,7 mln USD), Niemcy (331,3 mld mln USD), Litwa (229,8 mln USD) i Polska (220,5 mln USD). Porównywalne z łącznym poziomem inwestycji z ww. krajów było (stan: na początek 2019 roku) łączne zaangażowanie inwestycyjne Rosji i Chin (4401,5 mln USD).

Gospodarcze umowy dwustronne

GOSPODARKA, FINANSE

Umowa między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Białoruś o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji (24.04.1992),

Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Republiki Białoruś w sprawie utworzenia polsko-białoruskiego komercyjnego banku (podpisane 24.04.1992),

Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Białorusi o współpracy gospodarczej (30.04.2004),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (18.11.1992),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o współpracy i pomocy wzajemnej w sprawach celnych (27.11.1995).

ROLNICTWO, ZDROWIE

Umowa między Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Rolnictwa i Żywności Rep. Białorusi dotyczącej zwalczania wścieklizny na terytorium Rep. Białorusi w 2018 roku (6.11.2018),

Umowa między Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi RP a Ministerstwem Rolnictwa i Żywności Republiki Białorusi dotycząca zwalczania wścieklizny na terytorium Republiki Białorusi w latach 2019 – 2020 (30.09.2019).

PRACA, ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE, NAUKA I EDUKACJA

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o wzajemnym zatrudnianiu pracowników (27.09.1995),

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi o zabezpieczeniu społecznym (13.02.2019),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o współpracy w dziedzinie nauki i technologii (18.11.1992).

OCHRONA  ŚRODOWISKA I TURYSTYKA

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o współpracy w dziedzinie turystyki (27.11.1995),

Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Rep. Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska (12.09.2009).

TRANSPORT

Porozumienie między Rządem RP a Rządem Republiki Białoruś w sprawie organizacji przewozów (30.03.1992),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o komunikacji kolejowej przez granicę państwową (20.05.1992),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o międzynarodowych przewozach drogowych (20.05.1992),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o cywilnej komunikacji lotniczej (8.06.1993),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o transporcie wodnym śródlądowym (20.01.2012),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o utrzymaniu drogowych granicznych obiektów mostowych na polsko-białoruskiej granicy państwowej (27.06.2018),

Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Białorusi o utrzymaniu granicznych kolejowych obiektów mostowych na polsko-białoruskiej granicy państwowej (1.03.2019),

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o budowie nowego drogowego granicznego obiektu mostowego przez rzekę Bug w drogowym przejściu granicznym Sławatycze – Domaczewo na polsko-białoruskiej granicy państwowej (27.06.2019).

Dwustronna wymiana handlowa

Po załamaniu dwustronnego handlu w 2015 roku, kiedy to w związku z kryzysem gospodarczym na Białorusi wartość wzajemnej wymiany towarowej zmniejszyła się aż o 28% (do niespełna 2,2 mld USD, z ponad 3 mld USD w 2014 roku), w kolejnych czterech latach doszło do stopniowej odbudowy poziomu obrotów. Po ustabilizowaniu się poziomu wzajemnego handlu w 2016 roku (minimalny spadek wartości obrotów towarowych, o 0,7%, przy wzroście polskiego eksportu o 2%), w latach 2017-2019 doszło do kolejnych wzrostów obrotów. Według wstępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego, polsko-białoruska wymiana towarowa wzrosła w 2019 roku nieznacznie, o 3,5%, do rekordowego poziomu około 3,25 mld USD. Wzrost wartości obrotów byłby znacznie wyższy, gdyby nie problemy białoruskiego sektora naftowego, spowodowane dostawami zanieczyszczonej rosyjskiej ropy, które wpłynęły  na spadek przerobu ropy i tym samym eksportu produktów naftowych, tradycyjnie generującego największe wpływy Białorusi ze sprzedaży zagranicznej  w tym  stanowiącego jedną z głównych wartościowo pozycji w eksporcie do Polski. Wymuszone ograniczenie eksportu produktów naftowych przez władze w Mińsku – kierujące większość produkcji na rynek krajowy celem zaspokojenia wewnętrznego popytu na paliwa – przełożyło się na ca spadek importu Polski z Białorusi aż o 7,4%, do nieco ponad 1,33 mld USD).  Polski eksport na Białoruś wzrósł w 2019 roku o 12,8%, do ok. 1,92 mld USD. W eksporcie na Białoruś dominują maszyny i urządzenia mechaniczne, elektryczne oraz ich części, produkty rolno-spożywcze (jeszcze kilka lat temu największa grupa towarowa w polskim eksporcie), przede wszystkim pochodzenia roślinnego, a także: produkty przemysłu chemicznego. Po stronie białoruskiego eksportu do Polski: dominują produkty mineralne (w tym paliwa: w ostatnich latach głównie olej napędowy), drewno i wyroby z drewna oraz produkty przemysłu chemicznego. Polska jest jednym z największych i najważniejszych partnerów handlowych – dla Białorusi (w 2016 roku była nawet krótko na 3-m miejscu w rankingu krajów – partnerów Białorusi o największych dwustronnych obrotach handlowych, po Rosji i Ukrainie. Na mapie polskiego handlu zagranicznego Białoruś utrzymuje się natomiast na odległych pozycjach (w trzeciej dziesiątce partnerów pod względem wielkości udziałów  w polskim eksporcie ogółem i w czwartej dziesiątce pod względem udziału w polskim imporcie). Wynika to naturalnie z dysproporcji potencjałów ekonomicznych obu krajów i wielokrotnie wyższych od białoruskich: wartości polskich obrotów handlowych z zagranicą. Udział Białorusi w polskich obrotach towarowych ogółem mieścił się w ostatnich latach w przedziale zaledwie 0,4-0,7%. Łącznej wartości polskich obrotów towarowych z zagranicą.  Na podkreślenie zasługuje jednak fakt stabilnie rosnącego w latach 2016-2019 polskiego eksportu na Białoruś.

Wzajemne inwestycje

Polska należy do widocznych inwestorów zagranicznych na Białorusi, mimo iż wciąż są to inwestycje niewielkie: w wartościach bezwzględnych, a  ich poziom, w porównaniu z innymi krajami-źródłami inwestycji na Białorusi, pozostaje niski. Wedle danych Narodowej Agencji ds. Inwestycji i Prywatyzacji (NAIP), w 2018 roku Polska awansowała wprawdzie na trzecie miejsce pod względem wielkości inwestycji brutto i bezpośrednich inwestycji zagranicznych na Białorusi wśród krajów-inwestorów, po Wielkiej Brytanii i Cyprze, z udziałem w strukturze inwestycji zagranicznych na Białorusi na poziomie 4,1% – pod względem wartości inwestycji brutto oraz 5,1% według wartości inwestycji bezpośrednich. W kolejnym roku inwestycje te nie były już jednak tak duże i pozycji tej utrzymać się nie da. Tymczasem według danych Narodowego Banku Republiki Białorusi (NBRB) na styczeń 2019 roku, Polska z zainwestowanymi 220,5 mln USD zajmowała odległe, jedenaste miejsce na liście krajów – największych źródeł bezpośrednich inwestycji  zagranicznych (instrumenty udziału w kapitale i udziały/ akcje udziały funduszy inwestycyjnych, zgodnie z międzynarodową pozycją inwestycyjną Republiki Białorusi). Udział polskich inwestycji w ogólnej wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych na Białorusi, które 1 stycznia 2019 roku wynosiły, wedle NBRB, 13,06 mld USD, wynosił jedynie 1,7%. Według danych NAIP z początku 2019 roku, na Białorusi zarejestrowanych było 345 podmiotów z kapitałem pochodzącym z Polski. Według tejże instytucji, w okresie styczeń-wrzesień 2019 roku z Polski na Białoruś napłynęło 282,9 mln USD inwestycji brutto, w tym 270,5 mln USD – bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), z tego 25,3 mln USD – to BIZ netto.

Napływ inwestycji z Polski na Białoruś, mln USD

Źródło: Narodowa Agencja ds. Inwestycji i Prywatyzacji

Głównym kierunkiem inwestycji polskich firm na Białorusi stał się w ostatnich latach miejscowy przemysł drzewno-meblarski. Wśród znanych polskich firm, które zainwestowały w tym sektorze, wymienić można Black Red White, Grupa Kapitałowa VOX (Profile Voks), Com.40, Szynaka Meble oraz  Gabi; inwestycją z polskim kapitałem jest też zrealizowany bardzo duży projekt w Witebsku – fabryka Modern-Expo Group (spółka-matka zarejestrowana jest w Amsterdamie, ma ukraińskich i polskich udziałowców i główną siedzibę w Łucku). W branży rolno-spożywczej działa m.in. spółka Inko-Food, uruchomiona blisko 20 lat temu na terenie specjalnej strefy ekonomicznej w Brześciu spółka Inko-Food lubelskiego prawnika K. Stempela, która rozwinęła się do rozmiarów największego prywatnego producenta wędlin na Białorusi. W 2002 roku na terenie grodzieńskie strefy ekonomicznej uruchomiła spółkę i zakłady mięsne (SOOO Kvinfood) białostocka firma Mispol; pod koniec 2019 roku planowane były kolejne polskie inwestycje w tym sektorze białoruskiej gospodarki. W sektorach budownictwa i materiałów budowlanych wyróżnić można UNIBEP, TRASKO, Grupy Atlas, czy firm Śnieżka i Decora. W handlu detalicznym – retailer CDRL w 2018 roku kupił akcje największej na Białorusi sieci sklepów z odzieżą dziecięcą Buslik. Giełdowa spółka LPP w oparciu o franszyzę wprowadziła na miejscowy rynek szereg swych znanych marek: Reserved, Cropp, House, Mohito i Sinsay. W podobny sposób na miejscowym rynku pojawiła się marka Big Star należąca do właścicieli Com40, małżeństwa B. i E. Kaczmarków. W logistyce firma CTL Logistics utworzyła z białoruskim partnerem firmę BelPolLogistics zarządzająca terminalem towarowym Bakuny pod Grodnem, a OT Logistics – jeden z głównych przewoźników na polskich śródlądowych drogach wodnych, kontrolowany przez Private Equity Fund I Fundusz Mistral planował uruchomienie dużego europejskiego operatora specjalizującego się w obsłudze materiałów sypkich i wielkogabarytowych.

Na tle inwestycji polskich podmiotów na Białorusi, zaangażowanie kapitałowe białoruskiego biznesu w Polsce wygląda bardzo skromnie. Zgodnie z danymi białoruskiego banku centralnego, według stanu na początek 2019 roku wartość białoruskich inwestycji w Polsce (instrumenty udziału w kapitale i udziały/ akcje udziały funduszy inwestycyjnych) wynosiła zaledwie 6 mln USD, co stanowiło śladowe 0,42% inwestycji dokonanych za granicą przez białoruskie podmioty gospodarcze i przekraczających 1,44 mld USD. Bodaj najbardziej znanym na polskim rynku białoruskim podmiotem gospodarczym jest Beloil Polska Sp. z o.o. – zarejestrowana w 2010 roku w Warszawie spółka-córka państwowego koncernu Belorusnef’, zajmująca się handlem hurtowym i drobnym handlem hurtowym białoruskim produktami naftowymi i LPG na terenie Polski i innych krajów UE. Białoruski olej napędowy dystrybuowany jest z przygranicznych terminali Operatora Logistycznego Paliw Płynnych Sp. z o.o. w Małaszewiczach i Narewce oraz z terminali w Koluszkach, Woli Rędzińskiej (Woj. Małopolskie) i Emilianowie pod Warszawą. Białoruskie LPG dystrybuowane jest z terminalu w Małaszewiczach. Polska spółka-córka Belarusnefti wyrażała zainteresowanie rozszerzaniem swojej oferty sprzedażowej w PL oraz możliwością eksportu białoruskiego oleju napędowego poprzez terminale polskich portów morskich.

Współpraca regionalna

Polsko – białoruska współpraca regionalna odbywa się na zasadach partnerskich w celu wymiany kulturalnej, gospodarczej i informacyjnej. Do tej pory zawarto ponad 80 umów między miastami o partnerstwie i współpracy. Sprzyja to rozwijaniu kontaktów dobrosąsiedzkich i organizacji licznych przedsięwzięć (konferencji, forów, spotkań) o charakterze gospodarczym, inwestycyjnym, kulturalnym, edukacyjnym, sportowym i turystycznym. Jednym z kluczowym wydarzeń jest Polsko-Białoruskie Forum Gospodarczego „Dobrosąsiedztwo”, podczas którego prowadzona jest debata o m.in. stanie polsko-białoruskich relacji gospodarczych z perspektywy regionów. 

Kluczowa jest transgraniczna współpraca, która jest koordynowana na poziomie rządowym przez Polsko-Białoruską Międzyrządową Komisją Koordynacyjną ds. Współpracy Transgranicznej. Komisja koordynuje sprawy dotyczące przejść granicznych i infrastruktury, ratownictwa i ochrony ludności w warunkach nadzwyczajnych zagrożeń oraz współpracy przygranicznej i międzyregionalnej. Współpracy tej sprzyja realizacja Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina
i kontakty w ramach euroregionów działających na granicy polsko-białoruskiej (Euroregion Bug, Euroregion Puszcza Białowieska, Euroregion Niemen).

Współpracę zagraniczną na poziomie regionalnym wspiera realizacja projektów Polskiej pomocy finansowanej przez MSZ RP, która przyczynia się do rozwoju społeczno – ekonomicznego regionów sąsiedzkich po polskiej stronie województwa podlaskiego a po stronie białoruskiej obwodu grodzieńskiego i brzeskiego. Współpraca ta rozwija się szczególnie w obszarze rozwoju turystyki transgranicznej poprzez wzmacnianie potencjału turystycznego Kanału Augustowskiego i Puszczy Białowieskiej. Działania te koordynowane są na poziomie rządowych w ramach prac grupy roboczej ds. turystyki działającej przy Wspólnej Polsko-Białoruskiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Gospodarczej i na poziomie samorządowym w ramach prac polsko-białoruskiej grupy roboczej ds. rozwoju Kanału Augustowskiego.

Współpraca samorządów gospodarczych

W omawianym obszarze współpracy najważniejszym partnerem po białoruskiej stronie jest Białoruska Izba Przemysłowo-Handlowa (BIPH), najbardziej znacząca i wpływowa organizacja biznesowa na Białorusi, pełniąca m.in. de facto rolę organizacji quasi-rządowej, współpracującej z władzami m.in. przy organizacji wszelkich biznesowych forów towarzyszących oficjalnym wydarzeniom, typu wizyty w Mińsku zagranicznych liderów, czy wizyty prezydenta Białorusi za granicą. W ramach wieloletniej  współpracy z Polsko-Białoruską Izbą Przemysłowo-Handlową, BIPH organizuje m.in., regularnie, doroczne, Polsko-Białoruskie Forum Gospodarcze „Dobrosąsiedztwo” – największe cykliczne wydarzenie w stosunkach dwustronnych, organizowane naprzemiennie w Polsce i na Białorusi. Ostatnie, 22. już „Dobrosąsiedztwo”, z udziałem ponad pół tysiąca uczestników, w tym marszałka Senatu S. Karczewskiego i przewodniczącego Rady Republiki (izby wyższej białoruskiego Zgromadzenia Narodowego) M.Miasnikowicza miało miejsce w czerwcu 2019 roku w Mińsku. Ze względu na znaczenie i możliwości BIPH z izbą tą starają się współpracować najważniejsze polskie organizacje biznesowe, m.in. Krajowa Izba Gospodarcza, choć jej projekty na Białorusi nie nosiły w ostatnich latach znamion regularności. Do najważniejszych na Białorusi organizacji i instytucji, mających największy wkład w rozwój współpracy samorządów gospodarczych obu krajów, zaliczyć należy Zrzeszenie (Klub) Polskiego Biznesu, skupiające około 30 podmiotów, w tym niektórych ważnych inwestorów polskich na Białorusi (ale i białoruskie podmioty współpracujące z Polską), mającą rozległe kontakty z Polską – Republikańską Konfederację Przedsiębiorczości (wieloletni partner m.in. Instytutu Wschodniego i uczestnik Forum Ekonomicznego w Krynicy), a także Narodowe Centrum Marketingu i Koniunktury Cen.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

W minionych latach Białoruś awansowała w międzynarodowych rankingach analizujących warunki prowadzenia działalności gospodarczej. „Doing Business 2019” uplasował wprawdzie Białoruś na 37. Pozycji – na 190 badanych gospodarek świata – czyli takiej samej jak w 2017 roku. W podkategorii „handel zagraniczny” Białoruś awansowała jednak z 30. na 25. Obok utworzonych już wcześniej specjalnych stref ekonomicznych – w każdym z sześciu obwodów (województw) – z preferencyjnymi warunkami inwestowania (polskie podmioty należą do liderów pod względem liczby projektów zarejestrowanych w grodzieńskiej i brzeskiej SSE), Parku Wysokich Technologii (klaster dynamicznie rozwijającego się sektora IT), Chińsko-Białoruskiego Parku Przemysłowego „Wielki Kamień”, przyjęte zostały specjalne programy: rozwoju średnich i małych miast i terenów wiejskich; tzw. umów z inwestorem, a w marcu 2019 r. na mocy dekretu prezydenckiego utworzona została w obwodzie witebskim kolejna specjalna strefa ekonomiczna, „Bremino-Orsza”, która stać się ma drugim obok „Wielkiego Kamienia” tego typu uprzywilejowanym miejscem inwestowania na Białorusi.

Mimo ww. działań i pozytywnych zmian, w dostępie do białoruskiego rynku wciąż obecnych jest szereg przeszkód i barier. Do finansowych należą: dozwolona płatność za towar z importu dopiero po jego odprawie celnej; drogie kredyty w rublach  dla firm na finansowanie importu, wysokie cła na niektóre grupy towarów (wspólna taryfa celna EAUG), trudna sytuacja i bankructwa firm prywatnych (władze wspierają sektor państwowy), utrudniająca dochodzenie roszczeń finansowych, ograniczone zasoby dewizowe, co jest następstwem zubożenia i zadłużenia się firm, zmniejszającego się eksportu. Do administracyjnych barier zależą kontyngenty na import mięsa wołowego i wieprzowego (w 2016 r. nie miały zastosowania do produkcji z PL ze względu na całkowite wstrzymanie dostaw); naciski władz na zwiększanie udziału wyrobów rodzimej produkcji w sprzedaży detalicznej poprzez zalecenia Komitetu Kontroli Państwowej oraz stosowne zmiany ustawy o zamówieniach publicznych.; nakaz stosowania w niektórych dziedzinach gospodarki analogów wyłącznie produkcji rodzimej, mając świadomość ich niższej jakości, np. w budownictwie mieszkaniowym, wyłączne prawo państwa do importu niektórych grup towarów niestrategicznych, w drodze konkursu delegowane na pewną ilość podmiotów gospodarczych, funkcjonowanie programów antyimportowych, jako administracyjne ograniczenie importu, w celu poprawy bilansu płatniczego; wymogi dodatkowych certyfikatów przy imporcie produkcji zza granicy (cement, wyroby gipsowe); próby wprowadzenia dodatkowej krajowej certyfikacji (innej niż EAUG) m.in. na sprzęt elektroniczny i niektóre usługi; embarga na eksport (niektóre skóry, drewno i in.) i państwowy model zarzadzania gospodarką. Inne ważne bariery to niski poziom zamożności społeczeństwa (stanowi to ograniczenie dla eksportu towarów rynkowych); utrzymywane preferencje dla firm białoruskich i krajów EAUG startujących w przetargach;  niższy rating finansowy Białorusi i jej systemu bankowego; korupcja; sytuacja polityczna, negatywnie wpływająca na zachowania potencjalnych polskich inwestorów; uznaniowe działania służb (np. celnych) przy ustalaniu cen indykowanych.

Mimo szeregu ww. barier należy jednak podkreślić, że dostęp polskich towarów i usług do rynku białoruskiego zasadniczo nie rożni się od dostępu towarów i usług pochodzących z innych krajów unijnych. Różnice w dostępie do miejscowego rynku mają miejsce w odniesieniu do usług i towarów z krajów współtworzących Euro-Azjatycką Unię Gospodarczą (EAUG), jak też innych pozaunijnych krajów trzecich, z którymi Białoruś/ EAUG wiążą umowy o wolnym handlu.

Dostęp do rynku pracy

Rynek pracy na Białorusi jest przeregulowany i zdominowany przez państwo, które zarządza i kontroluje większością miejsc pracy poprzez państwowe przedsiębiorstwa (na przełomie 2019/2020 roku szacowano, iż co najmniej 60% zatrudnionych pracuje w takich przedsiębiorstwach) – a także poprzez w pełni lojalną wobec władz Federację Związków Zawodowych: oficjalny, powszechny związek zawodowy z de facto obowiązkowym uczestnictwem pracowników. Państwo (władze) decydują o utrzymywaniu nierentownych przedsiębiorstw, a sektor prywatny jest defaworyzowany. Wpływa to na niskie płace. Polityka państwa zniechęca jednocześnie do rejestrowania się bezrobotnych (bardzo niskie zasiłki, „podatek od bezrobocia”), co determinuje nadwyżkę podaży miejsc pracy przy zaniżonym oficjalnym wskaźniku bezrobocia (ok. 0,2%). Na początku 2020 roku w urzędach pracy zarejestrowanych było jako bezrobotne zaledwie 8,8 tys. osób, przy niemal 90 tys. wolnych stanowisk pracy w tym czasie ale też szacowanym na ok. 200 tys. osób realnym, faktycznym bezrobociu. Taka sytuacja wpływa na niskie wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 11 Ustawy Białorusi „O statusie prawnym obcokrajowców i osób bez obywatelstwa na terenie Republiki Białorusi”, obcokrajowcy mają prawo do pracy zarówno jeśli posiadają pobyt stały (Vid’ na zhitelstvo) – na prawach takich samych jak obywatele Białorusi, z pewnymi ograniczeniami – jak i w sytuacji kiedy przebywają na Białorusi czasowo (zgodnie z art. 2 ww. ustawy, możliwość pracy takich osób reguluje inna jeszcze ustawa: „O zagranicznej migracji pracowniczej” – wymaga ona uzyskanie specjalnych zezwoleń na pracę, o które występuje białoruski pracodawca. Jeśli jednak międzynarodową umową, której stroną jest Białoruś, ustanowiono inne zasady zatrudnienia obcokrajowca niż te, ustanowione ww. ustawami Białorusi, wówczas zastosowanie mają ww. zasady umowy międzynarodowej (np. Umowa o Euro-Azjatyckiej Unii Gospodarczej z 2014 roku przewiduje możliwość zatrudnienia przez pracodawcę i lub wykonawcę usługi, na terenie państw-członków EAUG, a więc i Białorusi, pracowników z innych państw-członków EAUG, bez uwzględnienia ograniczeń wynikających z ochrony krajowego rynku pracy. ​​​​​

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Nabywanie nieruchomości podlega pewnym ograniczeniom, zwłaszcza w przypadku obcokrajowców: tj. mogą oni kupować mieszkania i domy, ale w przypadku domów: bez prawa własności do działki na której znajduje się nieruchomość (może być dzierżawiona, maksymalnie: do 99 lat). Wyjątkiem jest uzyskanie przez obcokrajowca własności w drodze dziedziczenia. Nabywanie na własność domów wraz z działką jest możliwe tylko przez obywateli BY i osoby prawne. Nabywanie nieruchomości nie jest opodatkowane. Nie jest też opodatkowana pierwsza sprzedaż nieruchomości, w okresie do 5 lat (odnosi się to do pierwszej transakcji sprzedaży, osobno: mieszkania, domu, daczy i garażu). Jeśli sprzedającym jest obcokrajowiec który nie na był statusu rezydenta (tj. mieszkał na BY  krócej niż 183 dni), wówczas zobowiązany jest do opłaty podatku dochodowego w wys. 13% (od dochodu, tj. od różnicy pomiędzy ceną nabycia a sprzedaży nieruchomości). Wynajem nieruchomości nie podlega specjalnym ograniczeniom. Umowa najmu (podobnie jak jej rozwiązanie), gdzie wynajmującym jest osoba fizyczna, podlega obowiązkowej rejestracji w odpowiedniej, miejscowej administracji (rajonu – powiatu, miasta, dzielnicy miasta). Umowa musi spełnić kilka warunków: np. musi być zapis o płatnościach w białoruskich rublach. Za wynajem płacić przelewem lub gotówką. Wynajmująca osoba fizyczna płaci podatek – ryczałt – od całego czynszu najmu, w wysokości: 5% (w przypadku wynajmu osobie fizycznej) lub 13% (osobie prawnej). Nie wymagają rejestracji umowy zawarte między dwoma osobami prawnymi lub między osobą prawną a osobą prowadzącą działalność gospodarczą. Osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą przyjmować płatność w walucie zagranicznej, potrzebny jest jednak do tego odpowiedni rachunek walutowy w banku.

System zamówień publicznych

Sfera zamówień publicznych uważana jest za jedną z najmniej przejrzystych w białoruskiej gospodarce. W związku z powyższym, polityką cyfryzacji gospodarki oraz z planami akcesji do Światowej Organizacji Handlu, od czerwca 2020 roku planowane są zmiany w zakresie funkcjonowania systemu zamówień publicznych. Mają one na celu harmonizację ustawodawstwa Białorusi do wymogów międzynarodowych oraz wprowadzenie całkowicie zelektronizowanego systemu zamówień publicznych, z wdrożeniem zakupów na bazie standardu OCDS, czyli standardu jawnych danych kontraktowych. Opracowany i wdrożony zostać ma Państwowy System Informacyjno-Analityczny GIAS (Государственная информационно-аналитической система). Narodowe Centrum Marketingu i Koniunktury Cen jest operatorem  www.icetrade.by – oficjalnej strony, na której  rozmieszane są informacje o zamówieniach publicznych.

Na Białorusi w biznesie używa się języka rosyjskiego i coraz częściej angielskiego. Mieszkańcy tego kraju mają inny stosunek do pojęcia czasu niż Polacy. Dla nich czas „biegnie wolniej”.

Polscy przedsiębiorcy zazwyczaj niewiele wiedzą o Białorusi i jej gospodarce. Pierwszym wizytom towarzyszy zdziwienie i zaskoczenie, że drogi są dobre, panuje porządek i czystość, sklepy są pełne towarów, a ceny żywności często wyższe niż w Polsce. Wyroby przemysłu lekkiego są wysokiej jakości, a ich ceny niższe i potencjał gospodarczy kraju wcale nie jest taki mały, jak się powszechnie sądzi. Wbrew powszechnym opiniom społeczeństwo – o podobnej kulturze i mentalności – jest przyjazne Polakom.

Po miłym zaskoczeniu następuje jednak zderzenie z rzeczywistością: zły stan finansowy białoruskich przedsiębiorstw, nakazowo administracyjny, scentralizowany system zarządzania gospodarką, pogmatwane i często zmieniane prawo gospodarcze, regulujące prawie wszystko, co można uregulować oraz niski stopień prywatyzacji.

Inwestorzy popełniają wiele błędów głównie z powodu nieznajomości języka. Na ogół przeceniają swoją znajomość języka rosyjskiego, a o białoruskim sądzą, że jest podobny do polskiego. Mówiąc językiem potocznym – białoruskim lub rosyjskim – można porozumieć się w podstawowych sprawach, ale w biznesie niezbędna jest znajomość określeń handlowych, finansowych, prawnych i technicznych. Warto wiedzieć, że na Białorusi w biznesie używa się języka rosyjskiego i coraz częściej angielskiego.

Białorusini nie cenią tak czasu, a punktualność ma dla nich ma nieco inny wymiar. Niemniej do pierwszego kontaktu z firmą białoruską trzeba się dobrze przygotować. Postępować trzeba ostrożnie, mieć ograniczone zaufanie, ale okazywać szacunek partnerowi.

Planując wstępne koszty należy pamiętać o zatrudnieniu tłumacza przy oficjalnych czy finalnych rozmowach, jak również prawnika przy zawieraniu kontraktu, tworzeniu spółki, załatwianiu spraw w urzędzie celnym, podatkowym itp.

W eksporcie najważniejszą sprawą jest gwarancja płatności. Przedsiębiorstwa białoruskie mają na ogół kłopoty finansowe i jeśli nawet są rentowne, to odczuwają niedobór środków obrotowych, jakkolwiek ich morale płatnicze jest wysokie. Nawet jeśli dysponują środkami finansowymi w momencie podpisywania kontraktu, to – niekoniecznie ze swojej winy – mogą ich nie mieć w momencie płatności.

Prezydent Republiki Białorusi – http://www.president.gov.by/

Rada Ministrów (Rząd) Republiki Białorusi (RB) – http://www.government.by/

Izba Reprezentantów Zgromadzenia Narodowego RB – http://www.house.gov.by/

Rada Republiki (izba wyższa) Zgromadzenia Narodowego RB – http://www.sovrep.gov.by/

Narodowy Bank RB – https://www.nbrb.by/

Ministerstwo Finansów RB – http://www.minfin.gov.by/

Ministerstwo Gospodarki RB – http://economy.gov.by/

Ministerstwo Regulacji Antymonopolowych i Handlu RB – https://mart.gov.by

Ministerstwo Energetyki RB – http://minenergo.gov.by/

Ministerstwo Przemysłu RB – http://minprom.gov.by/

Ministerstwo Rolnictwa i Wyżywienia RB – https://www.mshp.gov.by/

Ministerstwo Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska RB – http://minpriroda.gov.by/

Ministerstwo Gospodarki Komunalnej RB – http://www.mjkx.gov.by/

Ministerstwo Transportu i Komunikacji RB – https://www.mintrans.gov.by/

Państwowy Komitet Graniczny (Straż Graniczna) RB – https://gpk.gov.by/gpk/

Organy Celne RB –  http://www.customs.gov.by/ru/

Narodowa Agencja Inwestycji i Prywatyzacji RB – https://www.investinbelarus.by/

Państwowy Komitet Statystyczny RB – https://www.belstat.gov.by/

Białoruskie Koleje – https://www.rw.by/

Białoruskie Linie Lotnicze Belavia – https://belavia.by/

Państwowy holding budowy i modernizacji infrastruktury drogowej – https://belavtodor.by/

Białoruski portal przewozów towarowych – https://www.transinfo.by/
Białoruskie Stowarzyszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych – http://bamap.org/

Białoruskie Stowarzyszenie Międzynarodowych Ekspedytorów i Logistyki - http://baifby.com/
System elektronicznego poboru opłat w transporcie drogowym – http://beltoll.by/index.php/

Chińsko-Białoruski Park Przemysłowy „Wielki Kamień” – https://industrialpark.by/

Park Wysokich Technologii – http://www.park.by/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Mińsk” – https://www.fezminsk.by/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Witebsk” – http://fez-vitebsk.by/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Mohylew” – https://fezmogilev.by/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Grodnoinwest” – https://grodnoinvest.by/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Brześć” – https://fezbrest.com/

Specjalna Strefa Ekonomiczna „Homel-Raton” – http://gomelraton.com/

Białoruska Izba Przemysłowo-Handlowa – https://www.cci.by/

Narodowe Centrum Marketingu i Koniunktury i Cen – https://ncmps.by/ 

Oficjalna strona Zamówień Publicznych – http://www.icetrade.by/

Białoruska Uniwersalna Giełda Towarowa – http://www.butb.by/ 

Białoruskie Ekonomiczne Centrum Badawczo-Rozwojowe – http://www.beroc.by/ 

Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych CASE Belarus – https://case-belarus.eu/

Szkoła Biznesu IPM – https://www.ipm.by/