Polska w ChRL

Historia kontaktów polsko-chińskich sięga działalności siedemnastowiecznych polskich misjonarzy, z których najbardziej znanym był jezuita Michał Boym (1612-1659). O szerszej skali wzajemnych interakcji można jednak mówić dopiero w schyłkowym okresie cesarstwa chińskiego, kiedy w 1896 r. rządząca Chinami mandżurska dynastia Qing (1644-1912) udzieliła Rosji koncesji na budowę Kolei Wschodniochińskiej w Chinach Północno-Wschodnich (Mandżurii). Wśród przybyłych wówczas specjalistów znalazła się liczna grupa Polaków z zaboru rosyjskiego. Po rewolucji październikowej dołączyli do nich także rodacy uciekający przed chaosem rosyjskiej wojny domowej. Najważniejszym ośrodkiem zamieszkiwanym przez kilkutysięczną grupę Polaków było miasto Harbin, w którym przez kilkadziesiąt lat funkcjonowały polskie instytucje kulturalno-oświatowe i religijne, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości także przedstawicielstwo konsularne. Większość z Polaków mieszkających w Harbinie i innych miejscach w Chinach Północno-Wschodnich opuściła Chiny w okresie międzywojennym oraz po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) w 1949 r., choć ostatni przedstawiciel tej grupy wyjechał do Polski dopiero w 1993 r.

Relacje międzypaństwowe zostały nawiązane w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Odległość geograficzna, skupienie polityki zagranicznej obydwu państw na innych kierunkach, a także trudna sytuacja wewnętrzna w Chinach spowodowały, iż stosunki dwustronne w tym okresie nie rozwinęły się jednak w znaczący sposób. Republika Chińska uznała niepodległą Polskę dopiero 27 marca 1920 roku, normalizacja stosunków dyplomatycznych nastąpiła po podpisaniu 18 września 1929 traktatu przyjaźni, handlowego i nawigacyjnego (wszedł w życie w październiku 1931) z rządem mającym już siedzibę w nowej stolicy Nankinie (traktat przyjaźni i handlowy podpisany w 1928 r. z tzw. rządem północnym w Pekinie nie wszedł w życie). Jeszcze przed podpisaniem traktatu, funkcjonowały jednak na terenie Chin polskie przedstawicielstwa, w Szanghaju oraz Harbinie, mające na celu m.in. zabezpieczenie interesów mieszkających tam Polaków (formalnie strona chińska nie uznawała ich za przedstawicielstwa dyplomatyczno-konsularne choć faktycznie pełniły taką funkcję). W marcu 1929 roku utworzono poselstwo w Szanghaju przy rządzie Republiki Chińskiej w Nankinie, które po wybuchu wojny chińsko-japońskiej w 1937 r. przeniesione zostało razem z rządem chińskim do Chongqingu (Czunkingu). W czasie II wojny światowej przedstawicielstwo podniesiono do rangi ambasady, a w grudniu 1942 r. pierwszym polskim ambasadorem został Alfred Poniński sprawujący urząd do lipca 1945 r.

W dniu 5 lipca 1945 roku rząd Republiki Chińskiej wycofał uznanie dla polskiego rządu na emigracji i uznał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie. Likwidacja ambasady, znajdującej się wówczas w Chongqingu przebiegała nie bez trudności w związku krótkim terminem zamknięcia placówki i nakazem opuszczenia w ciągu miesiąca terytorium Chin przez jej personel. Z czasem, ambasada reprezentująca nowe władze w Warszawie przeniosła się do przedwojennej stolicy w Nankinie. Po zwycięstwie rewolucji komunistycznej Chinach i proklamowaniu Chińskiej Republiki Ludowej, w dniu 4 października 1949 rząd polski uznał stosunki dyplomatyczne z rządem Republiki Chińskiej za nie istniejące. Tuż po tym wydarzeniu, na ręce premiera i ministra spraw zagranicznych ChRL Zhou Enlaia skierowano list z propozycją nawiązania stosunków dyplomatycznych na szczeblu ambasad. Odpowiedź dotarła do Warszawy 7 października i taka jest oficjalna data oficjalnego nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską a ChRL. 

Polska była drugim państwem po ZSRR, które otworzyło swoje przedstawicielstwo dyplomatyczne przy nowych władzach Chin. Formalnie siedzibę ambasady przeniesiono z Nankinu do Pekinu w lutym 1950 roku, a w czerwcu tego samego roku pierwszy ambasador Polski w ChRL złożył listy uwierzytelniające. Obok ambasad oba państwa otworzyły także konsulaty generalne. W latach 1951-1954 funkcjonował polski konsulat w Tianjinie, po zamknięciu którego jeszcze w 1954 r. otwarto konsulat w Szanghaju. Kolejną polską placówkę otwarto w 1955 roku w Kantonie, jej działalność była jednak zawieszona w latach 1981-1988. ChRL otworzyła z kolei swój konsulat generalny w 1958 roku w Gdańsku. Symboliczny dla bliskości stosunków dwustronnych w ich początkowym okresie był udział w pierwszych przyjęciach w ambasadach z okazji świąt narodowych przedstawicieli najwyższego kierownictwa państwowego i partyjnego obydwu państw, polska ambasada gościła wówczas m.in. przewodniczącego Mao Zedonga, premiera i ministra spraw zagranicznych Zhou Enlai, głównodowodzącego armii gen. Zhu De. 

Decydujący wpływ na stosunki polsko-chińskie przed 1989 r. miał stan relacji obydwu państw z ZSRR oraz sytuacja wewnętrzna w Chinach. Pierwszy okres po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych charakteryzował się wysoką dynamiką kontaktów dwustronnych w szeregu dziedzin, która zaczęła jednak słabnąć wraz z poszerzaniem się od drugiej połowy lat 50. XX w. rozbieżności na linii Pekin-Moskwa oraz narastaniem w Chinach problemów wewnętrznych spowodowanych polityką „Wielkiego Skoku”. Ostatecznie, po wejściu Chin w 1966 r. w okres „rewolucji kulturalnej" strona chińska zawiesiła kontakty i współpracę we wszystkich obszarach. Co prawda już na początku lat 70. XX w. władze chińskie podjęły pewne próby odbudowy wzajemnych relacji, jednak dopiero zasadnicze zmiany w chińskiej polityce zagranicznej wynikające z wprowadzenia w 1978 r. programu reform i otwarcia umożliwiły stopniową normalizację stosunków z krajami takimi jak Polska. Dopiero lata 80. XX w. przyniosły ponowne ożywienie kontaktów, w szczególności w obszarze współpracy gospodarczej. Choć w ramach obozu państw socjalistycznych PRL i ChRL znajdowały się przez dużą część zimnej wojny na oddalonych od siebie pozycjach to stosunki dwustronne pozostawały jednak poprawne, a w niektórych kwestiach interesy Polski i Chin okazywały się zbieżne.

Przełom lat 80. i 90. XX w. przyniósł pewne osłabienie naszych kontaktów z Chinami i innymi krajami Azji. Skupienie się Polski na transformacji wewnętrznej, a także dążenie do integracji euroatlantyckiej, nie sprzyjało zainteresowaniu odleglejszymi regionami świata. Główni partnerzy Polski także obserwowali w tym czasie rozwój sytuacji w naszym kraju, czekając na potwierdzenie trwałości przemian politycznych i gospodarczych. W 1991 roku nastąpił jednak powrót do dialogu politycznego z naszymi głównymi partnerami w Azji. W przypadku Chin, doszło w tym roku do wymiany wizyt ministrów spraw zagranicznych oraz ministrów współpracy gospodarczej z zagranicą. Wznowiono wówczas dwustronne, okresowe konsultacje polityczne na szczeblu wiceministrów spraw zagranicznych, a także kontakty międzyparlamentarne. W 1992 r. utworzony został także konsulat generalny w wówczas jeszcze brytyjskim Hongkongu, który kontynuuje swoją działalność także po włączeniu miasta do ChRL co nastąpiło w 1997 r. We wrześniu 1994 roku oficjalną wizytę w Chinach złożył premier Waldemar Pawlak, odbywając rozmowy z przewodniczącym ChRL Jiang Zeminem oraz premierem Li Pengiem. Sukcesem tej wizyty było wyrażenie po raz pierwszy przez stronę chińską zrozumienia dla polskich działań na rzecz integracji politycznej i gospodarczej z Unią Europejską oraz uzyskania członkostwa w NATO.

W drugiej połowie lat 90. XX w. miały miejsce kolejne wizyty wysokich rangą przedstawicieli obydwu państw, w tym oficjalna wizyta w Chinach prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w listopadzie 1997 r., pierwsza oficjalna wizyta polskiej głowy państwa w Chinach po trzydziestu ośmiu latach. Na przełomie tysiącleci nastąpiła także wymiana wizyt ministrów spraw zagranicznych. Za zwieńczenie okresu budowy stosunków polsko-chińskich po zmianach politycznych roku 1989 można uznać wizytę przewodniczącego ChRL Hu Jintao w czerwcu 2004 r., podczas której podpisano deklarację o ustanowieniu partnerskich stosunków przyjaznej współpracy. Od maja 2004 r. relacje polsko-chińskie zyskały przy tym nowy wymiar, ponieważ od chwili wstąpienia do Unii Europejskiej Polska aktywnie uczestniczy także w kształtowaniu polityki UE wobec Chin.

Dynamiczny rozwój relacji polsko-chińskich przyniosło drugie dziesięciolecie XXI w. Kluczowe znaczenie odegrało w tym względzie ustanowienie polsko-chińskiego partnerstwa strategicznego w 2011 r. oraz późniejsze podniesienie relacji na poziom wszechstronnego partnerstwa strategicznego w 2016 r. Dzięki temu w latach 2011-2016 ukształtował się mechanizm stosunków dwustronnych opartych o wielopłaszczyznową współpracę na wszystkich poziomach, uwzględniający m.in. regularne posiedzenia komitetu międzyrządowego oraz wizyty na najwyższym szczeblu. We wspomnianym okresie z wizytami w ChRL przebywali m.in. prezydent Bronisław Komorowski (2011), prezydent Andrzej Duda (2015) oraz premier Beata Szydło (2017). W 2012 r. wizytę w Polsce złożył premier Wen Jiabao, w 2016 r. przewodniczący Xi Jinping. Znaczący wzrost wzajemnego zainteresowania po 2011 r. skutkował także nawiązaniem współpracy w szeregu nowych dziedzin oraz pogłębianiem już istniejących kontaktów. Na znaczeniu zyskał wówczas m.in. wymiar regionalny relacji dwustronnych, co było wynikiem dynamicznego rozwoju współpracy pomiędzy polskimi województwami i miastami a ich chińskimi partnerami. Dla podkreślenia wagi tego formatu współpracy, przy udziale rządów obydwu państw od 2013 r. organizowane jest Forum Regionów Polska-Chiny. Wraz z rozwojem lądowych połączeń kolejowych łączących Chiny z Europą, wzrosło także polskie zainteresowanie Chinami Zachodnimi, dynamicznie rozwijającym się regionem ChRL, w którym zlokalizowane są główne stacje docelowe wspomnianych połączeń. W celu wsparcia współpracy z tą częścią Chin, w 2015 r. utworzono Konsulat Generalny RP w Chengdu. 

Dwustronne relacje, mające dla Polski priorytetowy charakter, uzupełniają wielostronne formaty współpracy zaproponowane przez Chiny. W 2012 r. w Warszawie, podczas pierwszej od ćwierćwiecza wizyty chińskiego szefa rządu w Polsce, premier Chin Wen Jiabao zainicjował współpracę Chin z Europą Środkowo-Wschodnią (tzw. format „17+1”; przed przyłączeniem się Grecji w 2019 r. określany jako „16+1”). Obejmuje ona współpracę w szeregu dziedzin, w jej ramach funkcjonują sekretariaty koordynujące współpracę sektorową, a centralne miejsce zajmuje doroczny szczyt szefów rządów podczas którego przyjmowane są tzw. wytyczne współpracy na kolejny rok. Polska jako jedno z pierwszych państw europejskich wyraziła także zainteresowanie współpracą z Chinami w ramach Pasa Gospodarczego Nowego Szlaku Jedwabnego oraz Morskiego Szlaku Jedwabnego XXI w. (tzw. inicjatywa „Pasa i Szlaku”). Należy podkreślić, iż poza podpisaniem w 2015 r. memorandum o porozumieniu dotyczącego wspólnego wspierania tej inicjatywy, Polska została w tym samym roku członkiem założycielem Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych, a w I Międzynarodowym Forum „Pasa i Szlaku” w Pekinie w 2017 r. wzięła udział premier Beata Szydło.