Międzynarodowa Organizacja Pracy
Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) jest jedną z najdłużej działających organizacji międzyrządowych zajmującą się sprawami społecznymi. Powstała w 1919 r. w wyniku rosnącej troski o reformy społeczne po I Wojnie Światowej. Wśród członków - założycieli znalazły się: Belgia, Kuba, Czechosłowacja, Francja, Japonia, USA, Wielka Brytania oraz Polska. MOP jest jedyną organizacją międzynarodową, w której przedstawiciele pracodawców i pracowników - "partnerzy społeczni" - mają równe prawo z przedstawicielami rządów do kształtowania jej polityki i programów. Podstawą istnienia MOP jest jej Konstytucja (tekst: patrz poniżej). Obecnie członkami Organizacji jest 187 państw.
Poza Konstytucją podstawę wszystkich działań MOP stanowi przyjęta w 1944 r. Deklaracja Filadelfijska, która zawiera następujące zasady:
- Praca nie jest towarem;
- Wolność słowa i zrzeszania się stanowią podstawę trwałego postępu;
- Ubóstwo, gdziekolwiek istnieje, stanowi niebezpieczeństwo dla dobrobytu wszystkich;
- Wszystkie istoty ludzkie, niezależnie od rasy, wyznania lub płci mają prawo dążyć do osiągnięcia zarówno dobrobytu materialnego, jak i rozwoju duchowego w warunkach wolności i godności, bezpieczeństwa ekonomicznego i równości szans.
W 1946 r. MOP jako pierwsza została uznana za organizację wyspecjalizowaną Systemu Narodów Zjednoczonych. W 50. rocznicę powstania, w 1969 r. MOP została uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla.
Najważniejszym dorobkiem MOP jest jej działalność normotwórcza zawierająca się w 191 konwencjach i 208 zaleceniach. Konwencje i zalecenia MOP są opracowywane przez komitety Międzynarodowej Konferencji Pracy i przyjmowane w głosowaniu, w którym udział biorą wszyscy delegaci na MKP – rządowi, pracowników i pracodawców. Do przyjęcia aktu prawnego wymagana jest większość 2/3 głosów obecnych delegatów. Wypracowane przez MKP teksty są zatem wynikiem trójstronnego konsensu i – przynajmniej teoretycznie powinny odzwierciedlać interesy każdej z trzech stron. Zgodnie z art. 19 ust 5 b i 6 b w odniesieniu do nowo przyjętych konwencji i zaleceń państwa członkowskie mają obowiązek przedłożenia właściwej władzy – czyli organowi ustawodawczemu – tekstów tych aktów prawnych w celu podjęcia akcji ustawodawczej lub jakiejkolwiek innej. Jak objaśnia Memorandum Rady Administracyjnej przyjęte w 2005 r. obowiązek ten nie oznacza jednak konieczności implementacji postanowień nowej konwencji lub zalecenia ani nie stanowi zobowiązania państw członkowskich do ratyfikowania takiej konwencji.
Polska ratyfikowała dotychczas 92 konwencje (z czego 66 pozostaje w mocy), w tym 8 konwencji fundamentalnych i wszystkie priorytetowe.
W związku ze zmianami w świecie pracy, jakie nastąpiły w wyniku globalizacji na początku lat 90. Międzynarodowa Organizacja Pracy stanęła przed koniecznością redefinicji zadań i roli. W sytuacji, gdy wzrost gospodarczy nie zawsze prowadzi do postępu społecznego, konieczne stało się stworzenie katalogu uznanych przez społeczność międzynarodową podstawowych praw pracowników.
Przyjęta przez MOP w 1998 r. Deklaracja dotycząca fundamentalnych zasad i praw w pracy zawiera taki katalog (tekst - patrz poniżej). Zdefiniowała ona cztery obszary fundamentalnych praw przysługujących człowiekowi w świecie pracy dookreślonych w ośmiu fundamentalnych konwencjach MOP. Po 20 latach od przyjęcia Deklaracji pojawiły się głosy, że wykaz fundamentalnych zasad i praw w pracy powinien zostać uzupełniony o bezpieczeństwo i higienę pracy. Przyjęcie w 2019 r. Deklaracji stulecia MOP (patrz poniżej) oraz pandemia Covid-19 przyspieszyły podjęcie decyzji w tym kierunku. W 2022 r. Deklaracja z 1998 r. została zmieniona i obecnie jest pięć obszarów praw fundamentalnych zdefiniowanych w dziesięciu konwencjach:
a) wolność zrzeszania się i prawo do rokowań zbiorowych: Konwencja nr 87 dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r. oraz Konwencja nr 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych z 1949 r.,
b) zakaz wszystkich form pracy przymusowej i obowiązkowej: Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej z 1930 r. oraz Konwencja nr 105 dotycząca zniesienia pracy przymusowej z 1957 r.,
c) skuteczna likwidacja pracy dzieci: Konwencja nr 138 dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia z 1973 r. oraz Konwencja nr 182 dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminacji pracy dzieci z 1999 r.,
d) likwidacja dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu: Konwencja nr 100 dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości z 1951 r. oraz Konwencja nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 1958 r.,
e) bezpieczne i higieniczne środowisko pracy: Konwencja nr 155 dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy z 1981 r. i Konwencja nr 187 dotycząca struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy z 2006 r.
Wyzwania nowego tysiąclecia, zwłaszcza związane z globalizacją, doprowadziły do zainicjowania prac nad wzmocnieniem kompetencji MOP w celu pomocy członkom w wysiłkach na rzecz realizacji celów Organizacji w nowych uwarunkowaniach . Zwieńczeniem tych prac było przyjęcie podczas 97 sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy w czerwcu 2008 r. Deklaracji dotyczącej sprawiedliwości społecznej na rzecz uczciwej globalizacji. Deklaracja stanowi informację dla świata zewnętrznego, w którym kierunku Organizacja zmierza, aby efektywniej odpowiadać na potrzeby świata pracy w radykalnie odmiennym środowisku XXI wieku, dotyczy również kwestii wzmocnienia zdolności MOP w promowaniu celów Organizacji - umożliwienia członkom realizacji tych celów w sposób spójny i zintegrowany, zgodnie z Agendą na rzecz godnej pracy (Decent Work Agenda).
W 2019 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy obchodziła stulecie powstania. Tematem przewodnim obchodów stulecia MOP była przyszłość pracy. Był on dyskutowany podczas licznych dialogów krajowych, regionalnych i globalnych oraz w ramach utworzonej w sierpniu 2017 r. Globalnej Komisji Wysokiego Szczebla ds. przyszłości pracy pod przewodnictwem premiera Szwecji, Stefana Löfvena i prezydenta RPA Cyrila Ramaphosa. Raport Komisji pt. „Praca na rzecz lepszej przyszłości”dostępny na stronie MOP pod adresem:
https://www.ilo.org/global/topics/future-of-work/publications/WCMS_662410/lang--en/index.htm
Raport Globalnej Komisji oraz trójstronne konsultacje były podstawą opracowanej i przyjętej podczas jubileuszowej sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy (czerwiec 2019 r.) Deklaracji Stulecia o przyszłości pracy.
Deklaracja potwierdza znaczenie mandatu MOP w zmieniającym się świecie pracy, stanowi wezwanie mobilizujące środowisko międzynarodowe do przyjęcia skoncentrowanego na człowieku podejścia do przyszłości pracy i jest swoistą mapą drogową dla samej MOP. Deklaracja zawiera też stwierdzenie, że bezpieczne i higieniczne warunki pracy są podstawą godnej pracy.
Współpracą z Międzynarodową Organizacją Pracy zajmuje się Departament Dialogu i Partnerstwa Społecznego, tel. +48 538 117 090, e-mail: Sekretariat.DDP@mrips.gov.pl.
Więcej informacji o Międzynarodowej Organizacji Pracy można uzyskać w siedzibie Organizacji i na jej stronie internetowej:
International Labour Office
4, route des Morillons
CH-1211 Geneva 22
Tel. +4122/799-7912
Fax. +4122/799-8577
Email. Communication@ilo.org
Web site: www.ilo.org
Zadania MOP
Do podstawowych zadań MOP należy:
- tworzenie międzynarodowego prawa pracy, w formie konwencji i zaleceń, które zawierają minimalne standardy w zakresie podstawowych praw pracowniczych, takich jak: wolność związkowa, prawo do organizowania się, prawo do rokowań zbiorowych, zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej, równouprawnienie w pracy i wykonywaniu zawodu;
- oferowanie współpracy technicznej, w tym promowanie międzynarodowych standardów pracy oraz udzielanie pomocy państwom członkowskim w dostosowaniu prawa krajowego do postanowień konwencji i zaleceń MOP oraz w realizacji założeń Agendy na rzecz godnej pracy;
- promowanie rozwoju niezależnych organizacji pracodawców i pracowników, a także szkolenie członków tych organizacji.
Organy MOP
1. Konferencja Ogólna (Międzynarodowa Konferencja Pracy)
Konferencja składa się z czterech delegatów każdego państwa członkowskiego: dwóch przedstawicieli rządu, jednego reprezentanta pracodawców i jednego pracowników. Jej zadaniem jest omawianie spraw skierowanych pod obrady przez Radę Administracyjną, przyjmowanie konwencji, zaleceń oraz rezolucji. Zgodnie z Konstytucją sesje Konferencji odbywają się przynajmniej raz w roku (zwykle w czerwcu) chyba, że zachodzi potrzeba nadzwyczajnego zwołania Konferencji. Konferencja obraduje w Genewie.
2. Rada Administracyjna Międzynarodowego Biura Pracy
Rada Administracyjna (RA) składa się z 56 członków, z których 28 reprezentuje rządy, a po 14 pracodawców i pracowników oraz 66 zastępców członków (28 reprezentuje rządy, a po 19 pracodawców i pracowników). Wśród rządowych członków RA 10 miejsc piastują przedstawiciele państw odgrywających największą rolę w przemyśle. Obecnie są to: Brazylia, Chiny, Francja, Indie, Japonia, Niemcy, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Włochy. Pozostali przedstawiciele rządowi są wybierani przez delegatów na Konferencję co trzy lata. RA jest organem zarządzającym i koordynującym działalność Organizacji. Do jej kompetencji należy ustalanie porządku obrad Konferencji, programu i budżetu Organizacji oraz zajmowanie się sprawami bieżącymi. RA spotyka się w Genewie trzy razy w roku (marzec, czerwiec, listopad). Od czerwca 2008 r. przez rok funkcję przewodniczącego RA pełnił ówczesny Stały Przedstawiciel RP przy Biurze ONZ w Genewie, Pan Ambasador Zdzisław Rapacki. Rząd polski był członkiem tytularnym RA MBP w kadencji 2017-2021 (kadencja została wydłużona o rok ze względu na pandemię koronawirusa).
3. Międzynarodowe Biuro Pracy
Funkcję administracyjną w MOP pełni Międzynarodowe Biuro Pracy (MBP), na czele którego stoi Dyrektor Generalny wybierany przez Radę Administracyjną na 5-letnią kadencję. MBP zajmuje się działalnością techniczną Organizacji, przygotowaniem, zarówno merytorycznym, jak i technicznym obrad konferencji oraz organizacją pomocy technicznej. Jest to również centrum badawcze i dokumentacyjne oraz wydawca periodycznych i jednorazowych publikacji MOP.
Najważniejsze konwencje MOP
Konwencje fundamentalne
Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej z 1930 r.
Protokół z 2014 r. do Konwencji nr 29 dotyczącej pracy przymusowej, z 1930 r.
Konwencja nr 87 dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r.
Konwencja nr 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych z 1949 r.
Konwencja nr 105 dotycząca zniesienia pracy przymusowej z 1957 r.
Konwencja nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 1958 r.
Konwencja nr 138 dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia z 1973 r.
Konwencja Nr 155 dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy z 1981 r.
Konwencja Nr 187 dotycząca struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy z 2006 r.
Konwencje związane z zarządzaniem
Konwencja nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu z 1947 r.
Konwencja nr 122 dotycząca polityki zatrudnienia z 1964 r.
Konwencja nr 129 dotycząca inspekcji pracy w rolnictwie z 1969 r.
Najnowsze akty prawne przyjete przez MOP
Zalecenie Nr 197 dotyczące struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy z 2006 r.
Zalecenie Nr 198 dotyczące stosunku pracy z 2006 r.
Konwencja Nr 188 dotycząca pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r.
Zalecenie Nr 199 dotyczące pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r.
Zalecenie nr 200 dotyczące HIV/AIDS w środowisku pracy z 2010 r.
Konwencja nr 189 dotycząca pracowników domowych z 2011 r.
Zalecenie nr 201 dotyczące pracowników domowych z 2011 r.
Zalecenie nr 202 dotyczące krajowego minimalnego zakresu ochrony socjalnej z 2012 r.
Poprawki z 2014 r. do Konwencji o pracy na morzu, z 2006 r.
Poprawki z 2016 r. do Konwencji o pracy na morzu, z 2006 r.
Poprawki z 2018 r. do Konwencji o pracy na morzu, z 2006 r.
Konwencja nr 190 dotycząca eliminacji przemocy i molestowania w świecie pracy z 2019 r.
Zalecenie nr 206 dotyczące eliminacji przemocy i molestowania w świecie pracy z 2019 r.
Dokumenty Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące dialogu społecznego i praw związkowych
W myśl Preambuły Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy i Deklaracji Filadelfijskiej (Dz. U. z 1948, Nr 43, poz. 308) wolność zrzeszania się jest jednym z głównych celów MOP. Zgodnie z Deklaracją MOP dotyczącą podstawowych zasad i praw w pracy, z 1998 r. wolność zrzeszania się i skutecznego uznania prawa do rokowań zbiorowych jest jednym z czterech fundamentalnych praw przysługujących człowiekowi w świecie pracy. Dwie główne konwencje MOP regulujące ten obszar: Konwencja nr 87 i Konwencja nr 98 należą do tzw. fundamentalnych konwencji MOP. Polska ratyfikowała obie konwencje w 1957 r., ale dopiero po przemianach ustrojowych w naszym kraju MOP uznała, że są one w pełni realizowane w polskim ustawodawstwie i praktyce.
Konwencja nr 87 dotyczy wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125). Konwencja ta gwarantuje wszystkim pracownikom (z wyjątkiem członków sił zbrojnych i funkcjonariuszy policji) i pracodawcom prawo do zrzeszania się - tworzenia i przystępowania do organizacji według swojego uznania. Zgodnie z Konwencją utworzenie organizacji pracowników lub pracodawców nie wymaga jakiejkolwiek zgody ze strony władz państwowych. Zakazana jest jakakolwiek ingerencja w sprawy wewnętrzne organizacji pracowników lub pracodawców ze strony władz państwowych czy drugiej strony (np. pracodawcy w sprawy związku zawodowego).
Konwencja nr 98 dotyczy stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) i reguluje dwa różne aspekty wolności zrzeszania się. Pierwszy to ochrona pracowników przed aktami naruszającymi ich prawo do wolności zrzeszania się oraz ochrona organizacji pracowników i pracodawców przed wzajemną ingerencją w sprawy wewnętrzne, drugi zaś to zobowiązanie stron konwencji do wspierania i zachęcania do prowadzenia rokowań zbiorowych w celu zawierania układów zbiorowych pracy.
Inne ratyfikowane przez Polskę konwencje dotyczące wolności zrzeszania się to:
Konwencja nr 135 dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień, z 1971 r. ( Dz. U. z 1977 r. Nr 39, poz. 178). Konwencja nr 151 dotycząca ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej, z 1978 r. (Dz. U. z 1981 r. Nr 2, poz. 4).
Istotną z punktu widzenia rozwoju dialogu społecznego dotyczącego spraw międzynarodowych jest Konwencja nr 144 dotycząca trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm w sprawie pracy, z 1976 roku, której towarzyszy Zalecenie nr 152. Polska ratyfikowała Konwencję nr 144 w 1994 roku (Dz.U. Nr 103, poz.503).
Konwencja ustanawia obowiązek zinstytucjonalizowanych konsultacji między przedstawicielami rządu, pracodawców i pracowników w sprawach dotyczących Międzynarodowej Organizacji Pracy, a zwłaszcza:
- projektów konwencji i zaleceń, które mają być przedmiotem dyskusji podczas sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy;
- sprawozdań z ratyfikowanych i nieratyfikowanych konwencji MOP;
- ponownego rozpatrzenia, w odpowiednich odstępach czasu, nieratyfikowanych konwencji i zaleceń, które nie zostały jeszcze wprowadzone w życie. W celu rozważenia, jakie środki mogłyby być podjęte, aby poprzeć ich realizację i ratyfikację;
- propozycji dotyczących wypowiadania ratyfikowanych konwencji.
W przypadku Polski, do 2015 r. zadania te wykonywane były w ramach Zespołu Trójstronnej Komisji do Spraw Współpracy z Międzynarodową Organizacją Pracy, a obecnie są wykonywane w ramach Zespołu problemowego ds. międzynarodowych Rady Dialogu Społecznego.
Patrz także:
Międzynarodowa Organizacja Pracy. Konstytucja i inne dokumenty.
Konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy 1919-2012. Tom I
Konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy 1919-2012. Tom II