Dialog Społeczny

Unia Europejska wydała następujące akty prawne dotyczące dialogu społecznego:

Dyrektywa 2009/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (Dyrektywa 2009/38/WE zastąpiła wcześniejszą Dyrektywę 94/45/WE). Dyrektywa służy zapewnieniu pracownikom prawa do informacji i konsultacji. Nakazując utworzenie w przedsiębiorstwach i grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym europejskich rad zakładowych lub ustanowienie innych mechanizmów informowania i konsultacji Dyrektywa przewiduje trzy sposoby realizacji swoich zapisów. Po pierwsze, europejska rada zakładowa powstaje w drodze porozumienia – w tym przypadku określenie kompetencji rady pozostawione jest swobodnemu uznaniu stron wskazanych Dyrektywą. Po drugie, strony zamiast rady ustanawiają jedną lub kilka procedur informacji i konsultacji, również w sposób dowolny określając ich zakres. Po trzecie, europejskie rady zakładowe powstają w drodze ustawy - w tym przypadku w sposób szczegółowy Dyrektywa określa zakres kompetencji rady. Dyrektywa została przeniesiona do polskiego ustawodawstwa ustawą z dn. 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz.U. Nr 62 poz. 556).

Dyrektywa 2003/72/WE z 22 lipca 2003 r. uzupełniająca statut spółdzielni europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników. 

Dyrektywa 2002/14/WE z 11 marca 2002 r. ustanawiająca ogólne ramy informowania i konsultowania pracowników we Wspólnocie Europejskiej. Dyrektywa 2001/86/EC z 8 października 2001 r. uzupełniająca Statut spółki europejskiej w zakresie współdecydowania pracowników. Dyrektywa została przeniesiona do polskiego ustawodawstwa ustawą z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 555).

Dyrektywa 2001/23/WE z 12 marca 2001r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących ochrony praw pracowników w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę.

Dyrektywa 98/59/EC z 20 lipca 1998 r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich w związku ze zwolnieniami grupowymi.

Dwie ostatnie spośród wymienionych Dyrektyw nakładają na pracodawcę obowiązek współdziałania (podjęcia negocjacji) z zakładową organizacją związkową dla ochrony interesów pracowników w wypadku zwolnień grupowych lub przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę.

• Dyrektywa 98/59/EC z 29 lipca 1998r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich w związku ze zwolnieniami grupowymi oraz
• Dyrektywa 2001/23/EC z 12 marca 2001r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących ochrony praw pracowników w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę. Obie dyrektywy zostały wdrożone do ustawodawstwa polskiego odpowiednio ustawą z dn. 28.12.1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4 poz. 19 ze zm.) oraz art. 26¹ ustawy z dn. 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55 poz. 234 ze zm.). Dyrektywy te nakładają na pracodawcę obowiązek współdziałania (podjęcia negocjacji) z zakładową organizacją związkową dla ochrony interesów pracowników w wypadku zwolnień grupowych lub przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę.
   

Europejska Karta Społeczna (EKS) to podstawowy dokument Rady Europy[1], dotyczący praw społeczno-ekonomicznych obywateli. EKS przyjęto w 1961 roku, a Polska jest jej stroną od 1997 roku. W akcie ratyfikacyjnym Polska przyjęła na siebie między innymi zobowiązania dotyczące dialogu społecznego wynikające z art. 5 i art. 6 ust.1, 2, 3 Karty.

Art. 5 dotyczy prawa do organizowania się. Zgodnie z tym artykułem państwa-strony EKS nie mogą ograniczać swobody tworzenia organizacji pracowników i pracodawców.

Art. 6 z kolei odnosi się do prawa do rokowań zbiorowych. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu, państwo -strona EKS zobowiązuje się do popierania dialogu między pracownikami a pracodawcami. W szczególności dotyczy to negocjacji mających za cel przyjęcie układów zbiorowych pracy lub ustalenie warunków zatrudnienia, a także mechanizmów pojednawczych oraz dobrowolnego arbitrażu dla rozstrzygania sporów zbiorowych.
Polska nie przyjęła za to zobowiązania do stosowania ust. 4 art. 6 z powodu braku regulacji w polskim ustawodawstwie prawa do lokautu.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 roku (Dz. U. z dnia 29 grudnia 1977 r.) stwierdza w artykule 8, że Państwa Strony zobowiązują się zapewnić:

• prawo każdego do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych według własnego wyboru, w celu popierania i ochrony swych interesów gospodarczych i społecznych, jedynie pod warunkiem przestrzegania przepisów statutowych danej organizacji; korzystanie z tego prawa nie może podlegać innym ograniczeniom niż przewidziane w ustawie i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo dla ochrony praw i wolności innych osób;
• prawo związków zawodowych do zakładania krajowych federacji lub konfederacji oraz prawa tychże do tworzenia międzynarodowych organizacji związkowych lub przystępowania do nich;
• prawo związków zawodowych do swobodnego wykonywania swej działalności, bez ograniczeń innych, niż przewidziane w ustawie i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo dla ochrony praw i wolności innych osób;
• prawo do strajku pod warunkiem, że będzie ono wykonywane zgodnie z ustawodawstwem danego kraju (artykuł ten nie stanowi przeszkody w nałożeniu ograniczeń zgodnych z ustawą na wykonywanie tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej).

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych został przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 2200A (XXI) 16 grudnia 1966 roku, a wszedł w życie 3 stycznia 1976 roku. Polska przystąpiła do Paktu 18 marca 1977 roku.
 

Każdy ma prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania  do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów (artykuł 22 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku (Dz. U. z dnia 29 grudnia 1977 r.)). Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób (artykuł ten nie stanowi przeszkody w nałożeniu ograniczeń zgodnych z ustawą na wykonywanie tego prawa przez członków sił zbrojnych i policji).

Pakt ten został przyjęty  rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 2200A (XXI) 16 grudnia 1966 roku. Wszedł w życie 23 marca 1976 roku.
Polska przystąpiła do Paktu 18 marca 1977 roku.
 

W myśl Preambuły Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy i Deklaracji Filadelfijskiej (Dz. U. z 1948, Nr 43, poz. 308) wolność zrzeszania się jest jednym z głównych celów MOP. Zgodnie z Deklaracją MOP dotyczącą podstawowych zasad i praw w pracy, z 1998 r. wolność zrzeszania się i skutecznego uznania prawa do rokowań zbiorowych jest jednym z czterech fundamentalnych praw przysługujących człowiekowi w świecie pracy. Dwie główne konwencje MOP regulujące ten obszar: Konwencja nr 87 i Konwencja nr 98 należą do tzw. fundamentalnych konwencji MOP. Polska ratyfikowała obie konwencje w 1957 r., ale dopiero po przemianach ustrojowych w naszym kraju MOP uznała, że są one w pełni realizowane w polskim ustawodawstwie i praktyce.

Konwencja nr 87 dotyczy wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125). Konwencja ta gwarantuje wszystkim pracownikom (z wyjątkiem członków sił zbrojnych i funkcjonariuszy policji) i pracodawcom prawo do zrzeszania się - tworzenia i przystępowania do organizacji według swojego uznania. Zgodnie z Konwencją utworzenie organizacji pracowników lub pracodawców nie wymaga jakiejkolwiek zgody ze strony władz państwowych. Zakazana jest jakakolwiek ingerencja w sprawy wewnętrzne organizacji pracowników lub pracodawców ze strony władz państwowych czy drugiej strony (np. pracodawcy w sprawy związku zawodowego).

Konwencja nr 98 dotyczy stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) i reguluje dwa różne aspekty wolności zrzeszania się. Pierwszy to ochrona pracowników przed aktami naruszającymi ich prawo do wolności zrzeszania się oraz ochrona organizacji pracowników i pracodawców przed wzajemną ingerencją w sprawy wewnętrzne, drugi zaś to zobowiązanie stron konwencji do wspierania i zachęcania do prowadzenia rokowań zbiorowych w celu zawierania układów zbiorowych pracy.

Inne ratyfikowane przez Polskę konwencje dotyczące wolności zrzeszania się to:

Konwencja nr 135 dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień, z 1971 r. ( Dz. U. z 1977 r. Nr 39, poz. 178).

Konwencja nr 151 dotycząca ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej, z 1978 r. (Dz. U. z 1981 r. Nr 2, poz. 4).

Istotną z punktu widzenia rozwoju dialogu społecznego dotyczącego spraw międzynarodowych jest Konwencja nr 144 dotycząca trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm w sprawie pracy, z 1976 roku, której towarzyszy Zalecenie nr 152. Polska ratyfikowała Konwencję nr 144 w 1994 roku (Dz.U. Nr 103, poz.503).

Konwencja ustanawia obowiązek zinstytucjonalizowanych konsultacji między przedstawicielami rządu, pracodawców i pracowników w sprawach dotyczących Międzynarodowej Organizacji Pracy, a zwłaszcza:

• projektów konwencji i zaleceń, które mają być przedmiotem dyskusji podczas sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy;
• sprawozdań z ratyfikowanych i nieratyfikowanych konwencji MOP;
• ponownego rozpatrzenia, w odpowiednich odstępach czasu, nieratyfikowanych konwencji i zaleceń, które nie zostały jeszcze wprowadzone w życie. W celu rozważenia, jakie środki mogłyby być podjęte, aby poprzeć ich realizację i ratyfikację;
• propozycji dotyczących wypowiadania ratyfikowanych konwencji.

W przypadku Polski, do 2015 r. zadania te wykonywane były w ramach Zespołu Trójstronnej Komisji do Spraw Współpracy z Międzynarodową Organizacją Pracy, a obecnie są wykonywane w ramach Zespołu problemowego ds. międzynarodowych Rady Dialogu Społecznego.