Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw – CSR
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (Corporate Social Responsibility – CSR), zwana także Społeczną Odpowiedzialnością Biznesu, to koncepcja, dzięki której przedsiębiorstwa na etapie budowania strategii uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z różnymi grupami interesariuszy.[1]
Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej z 2011 r. zawartą w dokumencie „Odnowiona strategia UE na lata 2011-2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw” (COM (2011) 681), CSR to „odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo”. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) posługuje się terminem „odpowiedzialne prowadzenie działalności biznesowej” (responsible business conduct – RBC), który kładzie nacisk na kwestie poszanowania praw człowieka, zachowania należytej staranności, ochrony praw konsumentów. Zasady prowadzenia działalności w sposób odpowiedzialny zostały sformułowane w dokumencie pt. Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych.
Społeczna odpowiedzialność jest procesem, w ramach którego przedsiębiorstwa zarządzają swoimi relacjami z różnorodnymi interesariuszami, mogącymi mieć faktyczny wpływ na sukces w działalności gospodarczej, należy je zatem traktować jako inwestycję, a nie koszt. Innymi słowy, odpowiedzialność przedsiębiorstw to efektywna strategia zarządzania. Strategia ta przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw na poziomie globalnym i jednocześnie kształtowania warunków dla zrównoważonego rozwoju społecznego i ekonomicznego, dzięki prowadzeniu dialogu społecznego na poziomie lokalnym. Odpowiedzialny biznes to podejście strategiczne, długofalowe, oparte na zasadach dialogu społecznego i poszukiwaniu rozwiązań korzystnych dla przedsiębiorstwa, jak i jego całego otoczenia – pracowników, wszystkich interesariuszy i społeczności, w której działa firma.
Zdaniem Komisji Europejskiej, strategia CSR prowadzi do trwałego sukcesu przedsiębiorstwa dzięki prowadzeniu dialogu z otoczeniem, uwzględnianiu ochrony środowiska i budowaniu kapitału społecznego. Społeczna odpowiedzialność przyczynia się do tworzenia wartości społecznej, poprzez oddziaływanie w kierunku zrównoważonego rozwoju. Społeczna odpowiedzialność powinna wchodzić w zakres zainteresowania władz publicznych w promocji pozytywnych praktyk przedsiębiorstw na rzecz środowiska i społeczeństwa.
Historia CSR
Idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw jest powszechnie znana na całym świecie, a odpowiedzialny biznes stał się zjawiskiem globalnym. W wielu miejscach pojawiają się inicjatywy, które angażują liderów biznesu, organizacji pozarządowych i administracji państwowej. Idea społecznej odpowiedzialności biznesu, od wielu lat obecna jest w Europie, a ostatnio zyskuje na popularności także w Polsce. Działalność społecznie odpowiedzialna traktowana jest przez świat biznesu jako inwestycja, a nie koszt.
W 2000 roku, podczas Szczytu Europejskiego w Lizbonie, Rada Europejska przedstawiła program społeczno-gospodarczy Unii nazwany Strategią Lizbońską na lata 2000-2010. Celem Strategii oraz działań z nią związanych (nazwanych procesem lizbońskim) jest uczynienie z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej, dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki świata. Gospodarki zdolnej do trwałego, zrównoważonego rozwoju, z większą liczbą miejsc pracy i spójnością społeczną.
W 2001 roku Komisja Europejska zaprezentowała dokument pt. Green Paper on Corporate Social Responsibility w celu wywołania publicznej debaty poświęconej odpowiedzialności biznesu. W proces konsultacji społecznych włączyły się instytucje unijne: dyrekcje generalne Komisji ds. zatrudnienia, spraw socjalnych, przedsiębiorstw i społeczeństwa informacyjnego, handlu, ochrony środowiska, przedstawiciele sektora przedsiębiorców, związki zawodowe, media, eksperci, organizacje pozarządowe i instytucje naukowe.
GREEN PAPER Promoting a European framework for Corporate Social Responsibility COM(2001) 366 final
Po opublikowaniu Zielonej Księgi przeprowadzono konsultacje społeczne. Ich efektem jest dokument pt. White Paper: Communication on CSR. Stanowi on strategię realizacji i upowszechniania społecznej odpowiedzialności biznesu. Dokument jest skierowany do instytucji europejskich, państw członkowskich, partnerów społecznych, organizacji biznesowych i konsumenckich.
W 2006 roku Komisja opublikowała Komunikat dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego pt. Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw. W Komunikacie Komisja ogłosiła swoje poparcie dla zainicjowania „Europejskiego sojuszu na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw”, koncepcji opracowanej w oparciu o wkład przedsiębiorstw, które aktywnie działają na rzecz CSR. Sojusz ten jest otwartym sojuszem europejskich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa każdej wielkości są zachęcane do wyrażania swojego poparcia. Sojusz jest politycznym parasolem dla nowych lub istniejących inicjatyw CSR, podejmowanych zarówno przez duże firmy, jak i małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oraz zainteresowane strony. Nie jest to instrument prawny, wiążący przedsiębiorstwa, Komisję lub jakiekolwiek organy publiczne, a raczej proces polityczny, którego celem jest rozpowszechnienie CSR wśród europejskich przedsiębiorstw.
W 2008 roku w ramach Europejskiego sojuszu na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw wypracowano zestaw praktycznych narzędzi pn. „CSR Europe’s Toolbox for a Competitive and Responsible Europe”. Narzędzia te miały ułatwiać przedsiębiorstwom wdrażanie zasad CSR, głównie w celu poprawy konkurencyjności i odpowiedzialności.
Tematyka CSR od lat stanowi obszar zainteresowania wielu organizacji międzynarodowych zajmujących się polityką zrównoważonego rozwoju oraz wypracowywaniem dobrych praktyk i standardów biznesowych. Do najważniejszych osiągnięć na tym polu można zaliczyć:
- inicjatywę Sekretarza Generalnego ONZ, Kofi Annana, Global Compact (GC). Jest to apel do ludzi biznesu całego świata o przestrzeganie 10 fundamentalnych zasad w zakresie: praw człowieka, standardów pracy, środowiska naturalnego oraz przeciwdziałania korupcji. GC zakłada, że firmy stosując wspomniane zasady w swej działalności mogą przyczyniać się do rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych współczesnego świata;
- przyjęcie przez OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) w 1976 r. Wytycznych dla przedsiębiorstw wielonarodowych (przejrzanych i uaktualnionych kilkukrotnie, ostatnio w 2023 r.). Wytyczne stanowią kodeks postępowania, który wpływa na gospodarcze, społeczne i środowiskowe wymiary trwałego, zrównoważonego rozwoju. Rządy państw członkowskich OECD mają obowiązek prowadzenia działań promocyjnych i informacyjnych na temat Wytycznych. W tym ustanowienia krajowego punktu kontaktowego, którego zadaniem jest rozpatrywanie skarg przeciwko działaniom przedsiębiorstw wielonarodowych. W Polsce Krajowy Punkt Kontaktowy OECD ds. odpowiedzialnego prowadzenia biznesu (KPK OECD) został utworzony w 1998 roku, obecnie KPK OECD znajduje się w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej.
- przyjęcie przez Międzynarodową Organizację Pracy w 1977 r. Trójstronnej Deklaracji Zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej (przejrzanej i uaktualnionej w 2000, 2006 i 2017 r.). W Trójstronnej Deklaracji znajdują się wytyczne dla przedsiębiorstw wielonarodowych, rządów oraz organizacji pracodawców i pracowników dotyczące: zatrudnienia, szkolenia, warunków pracy i życia oraz stosunków przemysłowych. Postanowienia Trójstronnej Deklaracji są wzmocnione niektórymi międzynarodowymi konwencjami i zaleceniami dotyczącymi pracy. Partnerzy społeczni zobowiązani są brać pod uwagę ww. konwencje i zalecenia oraz stosować je w możliwie największym stopniu.
- przyjęcie przez Radę Praw Człowieka ONZ w 2011 r. Wytycznych dotyczących biznesu i praw człowieka (UN Guiding Principles on Business and Human Rights). Wytyczne określają obowiązki państw dotyczące zapewnienia ochrony praw osób przed naruszeniami ze strony przedsiębiorstw. Kładą także nacisk na rolę przedsiębiorstw w realizacji i ochronie praw człowieka, wynikających zarówno z regulacji prawa krajowego, jak i zobowiązań międzynarodowych. Istotne miejsce w Wytycznych zajmuje kwestia zapewnienia przez państwa skutecznych – sądowych i pozasądowych – mechanizmów rozpatrywania skarg na naruszenia praw człowieka w związku z działalnością gospodarczą. W dniu 8 października 2021 r. Rada Ministrów przyjęła Krajowy Plan Działania na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka na lata 2021-2024 (KPD) (więcej informacji pod linkiem https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/biznes-i-prawa-czlowieka).
- przyjęcie w 2015 r. przez ONZ rezolucji „Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030” zawierającej 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals – SDG) oraz związanych z nimi 169 zadań szczegółowych, które mają zostać osiągnięte do 2030 roku, obejmujących między innymi kwestie biznesu i praw człowieka.
Zrównoważony rozwój
Pojęcie zrównoważony rozwój - sustainable development - zostało po raz pierwszy zdefiniowane w raporcie "Nasza wspólna przyszłość" (1987 r.), opracowanym przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zrównoważony rozwój to proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom. Wyodrębniono trzy główne obszary, na których należy skoncentrować się przy planowaniu skutecznej strategii osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. Są to: ochrona środowiska i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi (m. in. ograniczanie zanieczyszczenia środowiska, ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin, promocja odnawialnych źródeł energii), wzrost gospodarczy i sprawiedliwy podział korzyści z niego wynikających (m. in. ułatwienie dostępu do rynków dla państw rozwijających się, finansowanie rozwoju, zmiana nieracjonalnych wzorców konsumpcji i produkcji) oraz rozwój społeczny (m. in. walka z ubóstwem, dostęp do edukacji, ochrony zdrowia).
Organizacja Narodów Zjednoczonych uwzględniła w swoich pracach tematykę zrównoważonego rozwoju m. in. podczas: Szczytu Ziemi (Konferencja ONZ ws. środowiska i rozwoju) w Rio de Janeiro (1992 r.) i jego kontynuacji, Światowego szczytu zrównoważonego rozwoju w Johannesburgu (2002 r.), Światowego szczytu ws. rozwoju społecznego w Kopenhadze (1995 r.) oraz Międzynarodowej konferencji ws. finansowania rozwoju w Monterrey (2002 r.).
Milenijne cele rozwoju przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2000 r. również odnoszą się do kwestii zrównoważonego rozwoju. W wyniku Konferencji w Rio de Janeiro w grudniu 1992 r. powołano komisję funkcjonalną Rady Gospodarczej i Społecznej (ECOSOC) ds. zrównoważonego rozwoju. Komisja zrównoważonego rozwoju (Commission on Sustainable Development) zbiera się na corocznych sesjach poświęconych przeglądowi postanowień dot. zrównoważonego rozwoju.
Przyjęta w 2015 r. przez ONZ rezolucja „Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030” stanowi kontynuację i rozwinięcie Milenijnych Celów Rozwoju. Agenda 2030 zawiera 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals – SDG) oraz związanych z nimi 169 zadań szczegółowych, zapewniających równowagę pomiędzy trzema aspektami zrównoważonego rozwoju: gospodarczym, społecznym i środowiskowym.
Zespół ds. CSR
Mimo, że idea CSR najczęściej kojarzona jest z biznesem, jednak zgodnie z normą ISO 26000 kwestie te odnoszą się do wszystkich typów organizacji. Administracja publiczna ma do odegrania swoją rolę we wdrażaniu społecznej odpowiedzialności – tworzy przepisy prawa i ramy systemowe dla rozwoju danego obszaru, a także promuje odpowiedzialne postawy i zachowania wśród obywateli, podmiotów gospodarczych i własnych struktur administracyjnych.
Działania Polskiej administracji w obszarze CSR sięgają 2006 r., od kiedy powoływane były różne ciała, Ich zadaniem było stworzenie przestrzeni na forum konsultacji dotyczących CSR i wdrażanie tej idei w Polsce.
Pierwszym takim organem była nieformalna Międzyresortowa Grupa Robocza ds. CSR powołana w 2006 r. przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. W Grupie brali udział przedstawiciele MG, MŚ, MRR, MF, UKIE, UOKiK, PARP oraz MPiPS. Następnie MPiPS podjęło starania na rzecz powołania Komisji ds. CSR przy Radzie Ministrów, którego celem było opracowanie polskiej strategii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i stanowiłoby etap pośredni w kierunku powołania Krajowego Forum ds. CSR.
Zespół ds. CSR przy Prezesie Rady Ministrów
W efekcie tych działań 8 maja 2009 roku Prezes Rady Ministrów powołał Zespół ds. Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw (CSR), jako organ pomocniczy Prezesa Rady Ministrów. Funkcję przewodniczącego Zespołu pełnił przedstawiciel ministra właściwego do spraw gospodarki, a wiceprzewodniczącym był przedstawiciel ministra właściwego do spraw pracy i zabezpieczenia społecznego. Zadaniem Zespołu było wypracowanie rekomendacji dla administracji rządowej w zakresie promocji i wprowadzenia w życie zasad Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw. Zespół ds. CSR został zniesiony w 2013 r.
Zespół ds. CSR przy Ministrze Gospodarki
W 2014 r. Zespół do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw został reaktywowany jako organ pomocniczy Ministra Gospodarki. Zakładano, że działanie Zespołu pozwoli w szczególności na kontynuowanie dialogu między administracją publiczną a biznesem w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw.
Do zadań Zespołu należało wypracowanie rekomendacji dotyczących kierunków wdrażania zasad Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw w proces rozwoju polityki gospodarczej kraju. W ramach Zespołu powołano następujące grupy robocze zajmujące się: wdrażaniem zasad CSR, zrównoważoną konsumpcją i produkcją, monitorowaniem trendów CSR oraz edukacją i upowszechnianiem CSR.
Zespół do spraw Zrównoważonego Rozwoju i Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw przy Ministrze Rozwoju
W skład Zespołu do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, reaktywowanego w 2016 r. wchodzili zaproszeni przez Ministra Rozwoju przedstawiciele instytucji publicznych, organizacji pracodawców, organizacji pozarządowych, samorządu gospodarczego, przedsiębiorców, ekspertów w zakresie zrównoważonego rozwoju i CSR oraz przedstawiciele środowiska naukowego.
Celem prac zespołu było wypracowywanie rekomendacji dotyczących kierunków wdrażania zasad społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w odniesieniu do Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.
Zespół zajmował się także zagadnieniami prowadzenia dialogu, wymiany doświadczeń między administracją publiczną, biznesem, partnerami społecznymi oraz organizacjami pozarządowymi i instytucjami naukowo-badawczymi w zakresie zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw oraz upowszechnianiem zasady solidarności społecznej i odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej.
Zespół do spraw Zrównoważonego Rozwoju i Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw przy Ministrze Funduszy i Polityki Regionalnej
Podstawą funkcjonowania Zespołu, w obecnym formacie, jest Zarządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 10 maja 2018 roku. W jego skład wchodzą przedstawiciele administracji rządowej, strony społecznej, organizacji pracodawców, związków zawodowych, stowarzyszeń branżowych i sektorowych, środowiska naukowego i akademickiego oraz organizacji pozarządowych. Obszary tematyczne dla prac Zespołu wynikają z najbardziej aktualnych wyzwań społeczno-gospodarczych Polski a także z bieżących kierunków kluczowych polityk publicznych.
Zadania Zespołu realizowane są w ramach wyspecjalizowanych grup roboczych:
Grupa robocza do spraw konsumenckich
Grupa robocza do spraw innowacji dla zrównoważonego rozwoju i CSR
Grupa robocza do spraw społecznej odpowiedzialności uczelni
Grupa robocza do spraw społecznej odpowiedzialności administracji
Grupa robocza do spraw relacji z osobami świadczącymi pracę
Założeniem prac Grup roboczych jest wypracowanie propozycji konkretnych instrumentów rynkowych i narzędzi wsparcia przedsiębiorstw i innych organizacji we wdrażaniu praktyk społecznej odpowiedzialności i polityk należytej staranności w prowadzeniu codziennych operacji biznesowych.
Informacje na temat Zespołu znajdują się pod linkiem: https://www.gov.pl/web/inwestycje-rozwoj/zespol-ds-zrownowazonego-rozwoju-i-spolecznej-odpowiedzialnosci-przedsiebiorstw
[1] Interesariusze - podmioty (osoby, społeczności, instytucje, organizacje, urzędy), które mogą wpływać na przedsiębiorstwo lub pozostają pod wpływem jego działalności.