Polska w Estonii

Rys historyczny

Rzeczpospolita Polska uznała de iure Republikę Estońską 27 stycznia 1921 roku. W tym dniu stosowny akt uznania, podpisany przez ministra spraw zagranicznych Eustachego Sapiehę 31 grudnia 1920 roku, został wręczony władzom estońskim przez posła RP Leona Wasilewskiego. Za datę nawiązania stosunków należy uznać dzień 4 maja 1921 roku, gdy przedstawiciel Republiki Estońskiej Aleksander Hellat złożył w Warszawie listy polecające w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Niemniej pierwszy poseł RP Leon Wasilewski został akredytowany wcześniej, bo już 24 kwietnia 1920 roku. 

Okres międzywojenny charakteryzuje duża dynamika stosunków dwustronnych, wynikająca przede wszystkim z uwarunkowań geopolitycznych, ale też wspólnych wątków historycznych. Ziemie południowej Estonii były bowiem w końcu XVI w. i na początku XVII w. pod panowaniem Rzeczypospolitej, która utworzyła tu województwa parnawskie i dorpackie. Funkcjonujące w ramach województwa dorpackiego starostwo Laiuse było najbardziej wysuniętym na północ ośrodkiem administracyjnym w całej historii Rzeczypospolitej. W II połowie XIX wieku ważnym dla Polaków ośrodkiem akademickim stało się Tartu (d. Dorpat), powstałe na fundamencie założonego przez króla Stefana Batorego Kolegium Jezuickiego, gdyż była to jedna z zaledwie dwóch uczelni w Imperium Rosyjskim, gdzie językiem wykładowym nie był język rosyjski. Tu powstała też pierwsza w historii polska korporacja akademicka – Konwent Polonia.

Po uzyskaniu niepodległości przez Estonię stosunki polsko-estońskie, jak pisze prof. Piotr Łossowski, „były zdumiewająco żywe i co równie ważne, nacechowane wzajemną życzliwością, a nawet przyjaźnią”. Ich kulminację stanowiły oficjalne wizyty prezydentów: Ignacego Mościckiego w Tallinnie i Konstantina Pätsa w Warszawie. Intensywne kontakty rozwijano jednak nie tylko w obszarze polityki czy wojskowości, ale także gospodarki, nauki i kultury. Duże znaczenie miały kontakty organizacji społecznych, zwłaszcza organizacji paramilitarnych. Odrębnym fenomenem była migracja na tle ekonomicznym; pod koniec lat 30. XX wieku do Estonii przybywało rocznie kilka tysięcy robotników sezonowych z Polski, głównie do pracy w rolnictwie. 

Ikoniczną postacią okresu międzywojennego jest Polka Maria Kruszewska-Laidoner, małżonka dowódcy Estońskich Sił Zbrojnych, generała Johana Laidonera, de facto Pierwsza Dama Pierwszej Republiki Estońskiej. Jej dziedzictwo pozostaje do dziś ważnym punktem odniesienia we wzajemnych relacjach. 

Współpraca polityczna w okresie III RP

Stosunki dyplomatyczne między Polską i Estonią zostały odnowione 2 września 1991 roku. 2 lipca 1992 roku podpisano w Tallinnie Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Estońską o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie Od 1993 roku działa Ambasada RP w Tallinnie, a od 1995 roku Ambasada RE w Warszawie.

Polskę i Estonię łączą bliskie więzy współpracy, wzmocnione członkostwem obu państw w Unii Europejskiej i NATO. Priorytety polityki zagranicznej obu państw są w zasadniczych punktach zbieżne, w stosunkach dwustronnych nie ma kwestii otwartych. Wzajemne relacje cechuje wysoka dynamika kontaktów na najwyższym szczeblu: prezydentów, przewodniczących parlamentów, premierów i ministrów konstytucyjnych, bez względu na wewnętrzne uwarunkowania polityczne. W ostatnim czasie impuls dla dalszego zbliżenia stanowiły równoległe obchody stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości i stulecia niepodległości Estonii. Liczne wspólne wydarzenia organizowane z tej okazji w latach 2017–2021 mają wymiar nie tylko symboliczny czy ceremonialny, ale wzmacniają też partnerskie relacje.

Na szczególne podkreślenie zasługuje współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa, zarówno bilateralna, jak i w ramach zobowiązań sojuszniczych w ramach NATO. Polskie Siły powietrzne regularnie uczestniczą w misji patrolowania przestrzeni powietrznej trzech państw bałtyckich w ramach misji Baltic Air Policing, Polska i Estonia ściśle współpracują też na rzecz wzmacniania obecności NATO na tzw. wschodniej flance. Istotne znaczenie ma rozwój inicjatyw regionalnych, w których zarówno Polska, jak i Estonia odgrywają istotną rolę: Rada Państw Morza Bałtyckiego, Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego, Inicjatywa Trójmorza czy forum współpracy państw wyszehradzkich, nordyckich i bałtyckich (V4-NB8).  

Relacje gospodarcze Polski z Estonią rozwijają się pomyślnie, mimo dużej różnicy potencjałów i nierównowagi w bilansie handlowym. Dane za 2018 rok wskazują, że Polska znajduje się na wysokim 7. miejscu w kategorii partnerów handlowych Estonii z wolumenem obrotów wynoszącym blisko 1,3 mld EUR. Polski eksport do Estonii wyniósł w 2018 r. blisko 979 mln EUR, co stanowi ponad 6% ogółu importu Estonii. Polski import wyniósł ponad 315 mln euro, co stanowi ponad 2% eksportu Estonii. Polska odnotowuje tym samym znaczną nadwyżkę; saldo handlu zagranicznego na koniec 2018 r. wyniosło 663,5 mln EUR. Najważniejszą grupę towarów w polskim eksporcie do Estonii stanowią produkty przemysłu chemicznego i metalowego, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz pojazdy. Import z Estonii obejmuje głównie maszyny i urządzenia, drewno i wyroby z drewna, wyroby metalowe, metale i kamienie szlachetne oraz produkty przemysłu chemicznego. Zaangażowanie inwestycyjne Polski w Estonii na koniec 2018 roku wyniosło 106,2 mln euro (wzrost o 65% w porównaniu ze stanem na koniec 2017r.). Poziom bezpośrednich inwestycji estońskich w Polsce również wzrósł (o 18% w porównaniu ze stanem na koniec 2017r.) i wyniósł 150,6 mln euro.  

Wśród licznych umów dwustronnych składających się na bazę prawną dla współpracy gospodarczej, szczególne znaczenie mają dwie umowy: Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Estońską w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku z 9 maja 1994 r. i Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Estońską w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji z dnia 6 maja 1993 r. Polska ma kluczowe znaczenie dla rozwoju infrastruktury łączącej Estonię z Europą. Priorytetowe znaczenie ma budowa połączenia kolejowego Rail Baltic, które ma połączyć Tallinn z Warszawą i Berlinem oraz podniesienie parametrów połączenia drogowego Via Baltica na międzynarodowej trasie E67. Warszawa stała się dla Estończyków popularnym hubem lotniczym dzięki sojuszowi strategicznemu PLL LOT z estońskim narodowym przewoźnikiem Nordica, skutkującym uruchomieniem kilku połączeń dziennie. PLL LOT jest właścicielem 49% udziałów w spółce-córce Nordica, Regional Jet. Polska jest też kluczowym partnerem Estonii oraz pozostałych państw bałtyckich w procesie synchronizacji ich systemów elektroenergetycznych, wciąż powiązanych z systemem rosyjskim, z Unią Europejską. Polska i Estonia należą do zwolenników ścisłej integracji gospodarczej w ramach Unii Europejskiej, będąc rzecznikami spójności rynku wewnętrznego UE oraz zwolennikami utworzenia jednolitego rynku cyfrowego. 

Polsko-estońska współpraca kulturalna jest bardzo intensywna, znacznie bardziej niż wskazywałby na to jej potencjał. Jej istotnym elementem jest pielęgnacja wspólnego dziedzictwa historycznego, zwłaszcza w związku z trwającymi kilka lat obchodami stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę, stulecia niepodległości Estonii, a także przypadającą w 2021 roku setną rocznicą nawiązania stosunków dyplomatycznych. Okres dwudziestolecia międzywojennego jest ważnym punktem odniesienia dla dyplomacji historycznej, a szczególne miejsce we wspólnej historii zajmuje w nim Polka Maria Kruszewska Laidoner, Pierwsza Dama Pierwszej Republiki Estońskiej.  

Tradycyjnie istotną rolę w promocji polskiej kultury odgrywa muzyka, zwłaszcza klasyczna, jazzowa i muzyka źródeł. Od 20 lat na przełomie stycznia i lutego, w cyklu dwuletnim, odbywa się w Narwie Międzynarodowy Konkurs Chopinowski dla młodych pianistów, gromadzący utalentowaną młodzież z kilkunastu państw świata. Polscy jazzmani są co rok obecni na prestiżowym festiwalu IdeeJazz w Tartu i Narwie, którego data pokrywa się z Narodowym Dniem Niepodległości . Czołowi polscy przedstawiciele nurtu muzyki źródeł rokrocznie obecni są na największym w Estonii festiwalu muzyki ludowej Viljandi Folk. Popularyzacja w Estonii polskiej muzyki tradycyjnej jako istotnego elementu dziedzictwa kulturowego z pewnością zyska po uroczystym wzajemnym przekazaniu jako prezentów na stulecie tradycyjnych instrumentów: polskich cymbałów i estońskiego kannel, poprzedzonym programem edukacyjnym.

Polska literatura – zarówno klasyczna, jak i współczesna – jest dobrze znana estońskim czytelnikom, w dużej mierze dzięki wybitnemu tłumaczowi i wydawcy Hendrikowi Lindepuu, laureatowi prestiżowej nagrody Instytutu Książki Transatlantyk. W estońskim pejzażu kulturalnym stale obecne są także dzieła polskiej szkoły teatralnej i filmowej. W ostatnich latach coraz większe zainteresowanie Estończyków przyciągają polskie przemysły kreatywne, w tym architektura, design, gry komputerowe, ale także polska szkoła ilustracji, której przedstawiciele, zwłaszcza młodego pokolenia, są wydawani w Estonii, a ich dzieła cieszą się dużą popularnością. Polskie wystawy i prezentacje często goszczą w najbardziej prestiżowych lokalizacjach w Estonii, takich jak Estońskie Muzeum Narodowe, Estońskie Muzeum Sztuki czy Estońskie Muzeum Wojny im. generała Johana Laidonera. Polska kultura jest stale obecna nie tylko w Tallinnie, ale także w innych ośrodkach, zwłaszcza w Tartu, Narwie, Parnawie i Haapsalu, jak również w licznych ośrodkach gminnych, gdzie prezentujemy rozmaite wystawy tematyczne, które stanowią pretekst do opowieści o współczesnej Polsce.

Podstawę współpracy naukowej stanowi Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Estońskiej o współpracy kulturalnej i naukowej podpisana w Tallinnie 2 lipca 1992 r. Współpraca ma charakter zdecentralizowany i jest rozwijana bezpośrednio między zainteresowanymi uczelniami i instytucjami naukowymi. Istotne znaczenie dla pielęgnowania wspólnego dziedzictwa ma współpraca między Instytutem Pamięci Narodowej a Estońskim Instytutem Pamięci oraz między Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych a Narodowym Archiwum Estonii. Dwie uczelnie wyższe w Estonii prowadzą lektoraty języka polskiego: Uniwersytet w Tartu i Uniwersytet w Tallinnie. Słuchaczami obu lektoratów jest łącznie ok. 45 osób. Priorytetowe znaczenie, m.in. ze względu na historyczne związki z Polską, ma Uniwersytet w Tartu, gdzie pracuje lektorka z Polski, skierowana przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej. Kurs języka polskiego, trwający trzy semestry, jest obowiązkowy dla studentów slawistyki (co dwa lata, na przemian z językiem czeskim), a także dla słuchaczy Studiów o Europie Środkowej i Wschodniej. Ponadto organizowany jest kurs fakultatywny dla wszystkich chętnych z innych lat i kierunków. Lektorat języka polskiego na Uniwersytecie w Tallinnie trwa dwa semestry i nie jest obowiązkowy. Prowadzi go miejscowa lektorka. W ramach programu wymiany akademickiej Erasmus każdego roku na estońskich uczelniach studiuje kilkunastu studentów z Polski. 

Uznawalność kształcenia

Związek Polaków w Estonii