Apel polskiego środowiska konserwatorskiego o podjęcie działań w obronie dziedzictwa kulturowego Ukrainy

W związku z napaścią Rosji na Ukrainę, Polski Komitet Narodowy ICOMOS, związany umową o współpracy z Komitetem Ukraińskim ICOMOS, podpisaną 6 czerwca 2000 roku w Kijowie, działając w porozumieniu i z upoważnienia polskich organizacji i instytucji konserwatorskich, zwraca się do Komitetów ICOMOS i innych międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego na świecie o zaangażowanie w obronę zagrożonego dziedzictwa kulturowego Ukrainy, w tym dóbr wpisanych na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO.

Polski Komitet Narodowy ICOMOS wielokrotnie podkreślał, że agresja w stosunku do dziedzictwa kulturowego z pobudek politycznych lub etnicznych powinna być traktowana jako zbrodnia przeciw ludzkości, a jej sprawcy ścigani. Polski Komitet Narodowy ICOMOS od lat postulował, aby zasady Konwencji Haskiej z 1954 roku były stosowane w odniesieniu do światowego dziedzictwa kulturowego.

W 2018 r. podczas międzynarodowej konferencji w Warszawie reprezentanci 30 krajów przyjęli tzw. „Rekomendację Warszawską”, w której wyrazili głębokie zaniepokojenie niszczącym oddziaływaniem konfliktów zbrojnych na miejsca Światowego Dziedzictwa Kulturowego.

Aktualnie ten niepokój zwielokrotniła agresja Rosji na Ukrainę. Dlatego polskie środowisko konserwatorskie wyraża protest przeciw zbrodniczym poczynaniom wojsk rosyjskich i zwraca się do społeczności międzynarodowej o podjęcie natychmiastowych działań wspierających obrońców dziedzictwa kulturowego Ukrainy.

Uznajemy za niedopuszczalne, aby na terenie Rosji mogła odbywać się sesja Komitetu Dziedzictwa Światowego UNESCO, a jej przedstawiciel sprawował przez rok decyzyjne funkcje w Komitecie. Tak długo jak będzie trwała agresja na Ukrainę, Rosja powinna być wykluczona z prac w Komitecie Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Apelujemy o wpisanie zagrożonych zniszczeniem miejsc światowego dziedzictwa UNESCO z terenu Ukrainy na Listę Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu.

Działania w obronie kultury ukraińskiej podjęte przez Polskę

Apel polskich środowisk konserwatorskich o podjęcie działań w obronie dziedzictwa kulturowego Ukrainy to kolejne wezwanie skierowane do międzynarodowych gremiów. W minionym tygodniu o wykluczenie lub przynajmniej zawieszenie Rosji w pracach Międzyrządowego Komitetu Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO i odwołanie sesji w Kazaniu zaapelował do UNESCO wicepremier Piotr Gliński, wskazując, że agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego i stoi w jaskrawej sprzeczności z wartościami, dla rozwoju i ochrony których powołane zostało UNESCO. Rosja bowiem nie tylko łamie prawa człowieka, ale również konwencje o ochronie dóbr kultury i jest odpowiedzialna za nieodwracalne uszczuplenie wspólnego dziedzictwa. „Nie wyobrażam sobie, żeby UNESCO legitymizowało autorytetem krajów członkowskich zbrodniczą działalność Federacji Rosyjskiej – a tym de facto będzie organizacja sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w państwie, które sprzeniewierzyło się ideom i wartościom UNESCO” – podkreślił w liście do dyrektor generalnej UNESCO wicepremier Piotr Gliński.

Sankcje w zakresie kultury

Polska opowiedziała się również za wprowadzeniem dotkliwych, a przede wszystkim skutecznych sankcji wobec Rosji podczas nieformalnego spotkania ministrów kultury państw Unii Europejskiej. Polskie stanowisko przedstawiła wiceminister Wanda Zwinogrodzka, ponownie apelując o pozbawienie Rosji członkostwa w UNESCO i innych organizacjach międzynarodowych oraz wskazując ma konieczność usunięcie wszelkich reżimowych kanałów medialnych Federacji Rosyjskiej z platform cyfrowych na całym świecie w celu zatrzymania kłamstw rosyjskiej propagandy, odwołania udziału Federacji Rosyjskiej w międzynarodowych festiwalach, wystawach, forach i wydarzeniach artystycznych, a także odwołania wszystkich projektów, w które zaangażowana jest Federacja Rosyjska.

Polskie instytucje kultury z pomocą Ukrainie

Ponadto polskie instytucje kultury pomagają m.in. w zabezpieczaniu ukraińskich zabytków. Takie działania prowadzi m.in. Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika w porozumieniu z partnerami ukraińskimi, właścicielami i gospodarzami obiektów na terenie Lwowa, Kamieńca Podolskiego, Drohobycza czy Berdyczowa. W obecnej sytuacji priorytetem jest zabezpieczenie obiektów przed pożarem czy falą uderzeniową po wybuchu. Do tego celu wykorzystywane są niepalne materiały, wełna mineralna, płyty OSB czy koce gaśnicze, które są przekazywane na Ukrainę. Sposób zabezpieczenia zabytków uwarunkowany jest rodzajem obiektu.

Narodowy Instytut Dziedzictwa wspólnie z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego oraz we współpracy z miejskimi konserwatorami zabytków gromadzi sprzęt na zabezpieczenie zabytków Ukrainy. Zbierane są m.in. gaśnice proszkowe i pianowe, koce gaśnicze, koce niepalne, tkaniny niepalne do zabezpieczenia elementów drewnianych oraz wełna mineralna. Ich transport na Ukrainę organizuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Transport z materiałami niezbędnymi do zabezpieczenia dzieł sztuki na wypadek ewentualnej ewakuacji wyruszył także z Muzeum Narodowego w Poznaniu, które współpracuje z Narodową Galerią Sztuki we Lwowie.

Pomoc dla uchodźców wojennych w Polsce

Liczne instytucje kultury włączyły się także w pomoc dla ukraińskich obywateli, którzy schronili się przed wojną na terytorium Polski.

Wsparcie dla archiwistów ukraińskich i ich rodzin oferują Archiwa Państwowe i Stowarzyszenie Archiwistów Polskich. Specjalna akcja obejmuje m.in. pomoc w znalezieniu tymczasowego zakwaterowania oraz wsparcie finansowe na pierwsze niezbędne potrzeby.

Narodowy Instytut Muzyki i Tańca oferuje pomoc i wsparcie psychologiczne, których głównym celem jest przywrócenie utraconej w wyniku traumatycznych wydarzeń równowagi psychicznej i zdolności do samodzielnego działania. Specjalny program bezpłatnej pomocy psychologicznej on-line „wspieraMY Ukrainę” jest skierowany do artystów ukraińskich bez względu na dziedzinę twórczą, ich bliskich oraz wszystkich osób dotkniętych agresją Rosji na Ukrainę.

Instytut Książki zdecydował o uruchomieniu specjalnego programu rezydencjalno-stypendialnego skierowanego do tłumaczy w Kolegium Tłumaczy w Krakowie oraz w Warszawie. IK przekaże również do wojewódzkich bibliotek publicznych książki w języku ukraińskim, które zostały wydane w ramach Programu Translatorskiego ©Poland. Są to zarówno pozycje dla dorosłych, jak i dzieci – klasyka polskiej literatury oraz popularne tytuły literatury współczesnej. Biblioteki wojewódzkie będą udostępniać te pozycje bibliotekom powiatowym i gminnym, w zależności od potrzeb.

Muzea proponują nie tylko darmowe wejście na ekspozycje muzealne, ale także bezpłatne warsztaty dla dzieci z Ukrainy, zajęcia edukacyjne oraz zajęcia plastyczne i muzyczne. Ponadto są organizowane koncerty, z których dochód ze sprzedaży biletów jest przeznaczany na pomoc Ukrainie, a także zbiórki najpotrzebniejszych produktów oraz środków medycznych, które trafiają do potrzebujących.