Polska w Hiszpanii

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne: Andora leży w południowo-zachodniej części Europy, w środkowej części Pirenejów. Od północy graniczy z Francją (długość granicy 56,6 km), a od południa z Hiszpanią (granica o długości 63,7 km). Jest to kraj górzysty. Najwyższy szczyt, Comapedrosa, ma wysokość 2942 m.n.p.m., a najniżej położony punkt, na granicy z Hiszpanią, 840 m.n.p.m. Nie posiada dostępu do morza. Dwie główne rzeki to Valira Wschodnia i Valira Północna, które łączą się w rejonie Escaldes-Engordany w Wielką Valirę, która następnie uchodzi do Segre. Na terytorium Andory znajduje się ponad 60 jezior, położonych na wysokości powyżej 2100 m.n.p.m.

Obszar: Całkowita powierzchnia kraju wynosi 468 km2.

Ludność: Zgodnie ze stanem na 30.04.2019 r., Andora liczy 76 615 mieszkańców, z czego Andorczycy to 37 402, Hiszpanie – 19 185, Portugalczycy – 9 164, a Francuzi – 3 332. Polonia w Andorze liczy 43 osoby (2016 r.). W podziale na jednostki administracyjne (siedem parafii) podział ludności przedstawia się następująco : Andorra La Vella – 22.308 mieszkańców, Escaldes-Engordany – 14.471, Encamp – 11.585, Sant Julia de Loria – 9.276, La Massana – 9 981, Ordino – 4.860, Canillo – 4.134.   

Stolica: Andorra la Vella

Język urzędowy: kataloński. Z uwagi na położenie geograficzne i stosunki społeczno-ekonomiczne powszechnie używane są również języki hiszpański i francuski.

Warunki klimatyczne

Andora znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, górskiego, który charakteryzuje się chłodnymi zimami z dużymi opadami śniegu. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych waha się w granicach 1200-1400 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6-9°C. Natomiast średnia temperatura lipca wynosi dla stolicy 19,3°C. Najniższa średnia temperatura wynosi 2°C w styczniu, a najwyższa średnia 24°C w lipcu. Opady śniegu są obfite, a deszcz pada głównie od października do maja (od 770 mm do 1100 mm). Na obszarach wysokogórskich pokrywa śnieżna zalega nawet do 200 dni w roku.

Główne bogactwa naturalne

Na terenie Andory znajdują się złoża rudy żelaza i ołowiu oraz pokłady marmuru i granitu.

System walutowy, kurs i wymiana

Andora nie posiada własnej waluty. Używa euro od momentu przyjęcia wspólnej waluty Unii Europejskiej przez Hiszpanię i Francję, tj. od 1 marca 2002 r.

Religia

Konstytucja Andory zapewnia wolność wyznania, podkreśla jednak tradycję szczególnych stosunków państwa z Kościołem Rzymsko-Katolickim. Jedną z dwóch głów państwa jest katolicki biskup hiszpańskiej diecezji Urgell. 8 września, dzień Matki Boskiej z Meritxell, jest także świętem narodowym Andory. Ponad 90% mieszkańców kraju stanowią katolicy.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

• 1 stycznia – Cap d'Any (Nowy Rok)
• 14 marca – La Constitució (Dzień Konstytucji)
• 8 września – Dia Nacional - Nostra Senyora de Meritxell (Święto Narodowe – Matki Boskiej Meritxell)
• 25 grudnia – Nadal (Boże Narodzenie)

Infrastruktura transportowa

Ze względu na niewielką powierzchnię, po Andorze podróżować można tylko drogą lądową, a wjazd następuje z terytorium Hiszpanii (przejście graniczne Farga de Moles) i Francji (przejście Pas de la Casa). Polski turysta może posługiwać się polskim prawem jazdy. Policja surowo egzekwuje przestrzeganie przepisów ruchu drogowego. Za wszelkie wykroczenia (zwłaszcza za nadmierną prędkość) grożą bardzo wysokie mandaty.

Sieć drogowa obejmuje 380 km dróg powiązanych z siecią państw ościennych. Szczegółowe informacje są dostępne na stronie internetowej Agencji Ruchu Drogowego i Transportu Publicznego rządu Andory (www.mobilitat.ad), zawierającej dane dotyczące sieci dróg, warunków jazdy i stosownych przepisów.

Obowiązek wizowy

Andora nie wymaga wiz. Dokumentem uprawniającym obywatela polskiego (obywatela UE) do wjazdu na terytorium Andory jest dowód osobisty bądź paszport.

Obywatele krajów trzecich powinni posługiwać się dokumentami, jakich wymaga od nich Hiszpania i Francja, z których terytorium następuje wjazd do Andory. 

Przepisy celne

Osoby korzystające z zakupów w strefie wolnocłowej, jaką jest Andora, powinny się zapoznać z obowiązującymi limitami, których aktualne wysokości są zamieszczone na stronie internetowej www.visitandorra.com dostępnej w języku katalońskim, angielskim, hiszpańskim i francuskim, portugalskim, rosyjskim, niemieckim oraz holenderskim bądź na stronie Urzędu Celnego www.duana.ad (w wersji katalońskiej).

Na granicy należy zgłaszać wywóz ilości przekraczających ustalone limity. W każdym urzędzie celnym na terenie Unii Europejskiej można natomiast zapoznać się z aktualnymi wymogami dotyczącymi zakupu i wywozu produktów zwierzęcych, roślinnych, zwierząt żywych, gatunków zagrożonych wyginięciem, leków, broni i amunicji, dzieł sztuki, dewiz i innych środków płatniczych.

Ustrój polityczny

Księstwo Andory jest monarchią konstytucyjną od 1993 r., kiedy dokonano gruntownej reformy państwa poprzez przyjęcie konstytucji i przeprowadzenie pierwszych wyborów powszechnych.
Na mocy Traktatu o Wspólnej Suwerenności z 1278 r. ustanowiono dwupodmiotową głowę państwa, którą są książęta Andory – Prezydent Francji (obecnie Emmanuel Macron) oraz biskup katalońskiego miasta Seu de Urgell (Joan Enric Vives Sicilia), reprezentowani na terytorium Andory przez delegatów. W 1992 r. kompetencje głów państwa zostały ograniczone do funkcji reprezentacyjnych oraz prawa weta w sprawach międzynarodowych.

Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą posiada jednoizbowy parlament – Rada Generalna składająca się z 28 członków wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych. Rada Generalna zbiera się zazwyczaj 3 lub 4 razy w roku. 

W dniu 7 kwietnia 2019 r. odbyły się wybory do Rady Generalnej. Wygrała je partia Demokraci na rzecz Andory (DA) pod kierownictwem Xaviera Espot Zamory, zdobywając łącznie 11 deputowanych. Drugie miejsce zajęła Partia Socjaldemokratyczna (PS) – 7 deputowanych. Ponadto do Rady Generalnej weszli: Liberałowie Andory (L’A) – 4, koalicja Trzecia Droga, Unia Laurediańska i kandydaci niezależni (TERCERAVIA + Unió Laurediana + Independents) – 4, Obywatele Zaangażowani (Ciutadans Compromesos, CC) -  2 deputowanych. Do głosowania uprawnionych było 27 278 mieszkańców tego kraju. Zagłosowało 18 638. Frekwencja wyborcza wyniosła 68,32 %. Były to ósme wybory w tym pirenejskim państwie od czasu uchwalenia w 1993 r. konstytucji. 

Najważniejsze partie polityczne Andory są zgodne w odniesieniu do najważniejszych celów polityki zagranicznej: normalizacji relacji Andory z partnerami zagranicznymi w zakresie wymiany informacji podatkowej oraz zbliżenia z Unią Europejską. 

Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą w Andorze sprawuje Rada Wykonawcza składająca się z przewodniczącego wybieranego przez Radę Generalną na 4-letnią kadencję i ministrów desygnowanych przez premiera. Demokraci na rzecz Andory (DA), Liberałowie Andory (L’A) i Obywatele Zaangażowani (Ciutadans Compromesos, CC) nawiązały koalicję i utworzyły wspólny rząd.

Premierem rządu Księstwa Andory (od 15 maja 2019 r.) jest Xavier Espot Zamora (lider partii Demokraci na rzecz Andory).

Ministrem Spraw Zagranicznych jest Maria Ubach Font. 

Struktura administracji gospodarczej

Administracja gospodarcza Andory składa się z ministerstw ds. finansów (Finances); prezydencji, gospodarki i przedsiębiorczości (Presidència, Economia i Empresa); turystyki (Turisme); środowiska, rolnictwa i zrównoważonego rozwoju (Medi ambient, Agricultura i Sostenibilitat) oraz polityki społecznej, mieszkalnictwa i młodzieży (d'Afers Socials, Habitatge i Joventut).  

Kluczową dla zagranicznych przedsiębiorców rolę odgrywa agencja ACTUA (Invest in Andorra), zajmująca się promocją gospodarczą. Powstała ona w miejsce Urzędu ds. Innowacji w Biznesie (OIE), a jej głównym celem jest wspieranie firm lokalnych chcących rozwijać się za granicą i świadczenie usług na rzecz inwestorów zagranicznych zainteresowanych działalnością w Andorze. Strona internetowa agencji www.actua.ad jest dostępna w wersji katalońskiej, hiszpańskiej, angielskiej i francuskiej i można na niej znaleźć m.in. informacje o programie inwestowania w Andorze.   

Izba Handlu, Przemysłu i Usług Andory (La Cambra de Comerç, Indústria i Serveis d’Andorra) jest to natomiast instytucja, która bezpłatnie udziela przedsiębiorcom ogólnych informacji nt. rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej w Andorze. Doradza m.in. w zakresie prawa handlowego, prawa pracy i wymogów administracyjnych. Udostępnia informacje dotyczące systemu i procedur celnych Andory oraz innych krajów.

Izba świadczy również usługi odpłatne, jak sprzedaż baz danych z listami przedsiębiorstw, które opracowuje sama niezależnie od Krajowego Rejestru Handlowo-Przemysłowego. 

Istnieją także izby i stowarzyszenia branżowe, które reprezentują interesy konkretnych sektorów, m.in. Konfederacja Przedsiębiorców Andory (Confederació Empresarial Andorrana, www.cea.ad), Stowarzyszenie Banków Andory (Associació de Bancs Andorrans, www.andorranbanking.ad), Stowarzyszenie Agentów i Zarządców Nieruchomości (Agents i Gestors Immobiliaris d’Andorra, www.agia.ad) czy Stowarzyszenie Hoteli Andory (Unió Hotelera d’Andorra, www.uha.ad).

Sądownictwo gospodarcze

Władzę sądowniczą w Andorze sprawuje Najwyższa Rada Sądownicza Andory, a kwestie gospodarcze rozpatruje Sąd Cywilny. Szczegółowe informacje są dostępne pod adresem:

CONSELL SUPERIOR DE LA JUSTÍCIA D’ANDORRA
Palau de Justícia del Principat d’Andorra
c/ Prat de la Creu, 8
despatx 304-305
AD500 Andorra la Vella
Tel.+376 807 390
Fax.+376 868 778
e-mail: csj@justicia.ad
www.justicia.ad
Kwestie sporne o charakterze gospodarczym pomaga także rozwiązać Izba Handlu, Przemysłu i Usług Andory: 
 
Cambra de Comerç, Indústria i Serveis d’Andorra
C/ Prat de la Creu, 8
AD500 Andorra la Vella
Principat d'Andorra
Tel.+376 809 292
Fax.+376 809 293
E-mail: ccis@andorra.ad 
www.ccis.ad

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Gospodarka Andory opiera się przede wszystkim na usługach (głównie turystycznych i finansowych) oraz na handlu (VAT wynosi 4,5%). Sektor usług obejmuje 86,1% firm w Andorze i 87,7% miejsc pracy (dane za 2017 r.). Przemysł jest rozwinięty słabo, głównie wydobywa się surowce naturalne (rudę żelaza, ołowiu, marmur, granit). Drugim po usługach pod względem liczby firm i zatrudnionych jest sektor budownictwa (7,6% rynku wg danych za 2017 r.). Rolnictwo, ze względu na brak ziemi ornej, to prawie wyłącznie hodowla owiec i bydła, z czym związana jest produkcja odzieży, galanterii skórzanej oraz biżuterii.

W najbliższym czasie koniunktura kraju będzie zależeć od sytuacji gospodarczej w strefie euro, tempa transformacji gospodarki Andory oraz zbliżania kraju do Unii Europejskiej. W związku ze zmianą dotychczasowych przepisów fiskalnych i odejścia od wizerunku „raju podatkowego”, rząd Andory stara się zrekompensować potencjalne straty budżetowe, poszukując nowych źródeł i zachęt gospodarczych, głównie w sektorze usług finansowych, ubezpieczeniowych i turystycznych, a także w perspektywicznych branżach nowych technologii, usług zdrowotnych i wellness oraz usług edukacyjnych.

W ostatnich latach Andora podjęła działania w celu zerwania z wizerunkiem „raju podatkowego”. Zobowiązała się do zmodernizowania swego systemu podatkowego i finansów oraz dostosowania go do wymogów OECD w zakresie inwestycji zagranicznych i przepływu kapitału. Po podjęciu tych zobowiązań, w maju 2009 r. Andora została usunięta z listy krajów odmawiających współpracy w dziedzinie fiskalnej (Uncooperative Tax Havens). 

W 2013 r. Andora pogłębiła swoje zobowiązania dot. walki z unikaniem płacenia podatków i oszustwami podatkowymi podpisując Wielostronną Konwencję o Wzajemnej Pomocy Administracyjnej w Sprawach Podatkowych (Multilateral Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters). W 2014 r. Andora sygnowała również Deklarację dot. Automatycznej Wymiany Informacji w Sprawach Podatkowych (pod auspicjami OECD; Declaration on Automatic Exchange of Information in Tax Matters). 1.01.2017 r. weszła w życie ustawa implementująca do porządku prawnego Andory standardy automatycznej wymiany takich informacji; jej wdrożenie w praktyce rozpocznie się w br. 
Potwierdzeniem woli Andory w zakresie modernizacji systemu fiskalnego było wprowadzenie od stycznia 2015 r. podatku dochodowego od osób fizycznych (stawka ogólna 10%). Zmiana ta, obok innych modyfikacji w prawie podatkowym, miała na celu zbliżenie systemu Andory do zasad obowiązujących w Unii Europejskiej i OECD oraz umożliwienie podpisania szeregu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Dotychczas Andora podpisała ponad 50 umów o wymianie informacji ws. podatkowych, gł. z krajami UE (m.in. z Francją i Hiszpanią), a także kilka umów ws. unikania podwójnego opodatkowania (z Francją, Luksemburgiem, Hiszpanią, Portugalią, Liechtensteinem, Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Maltą). Andora prowadzi negocjacje ws. podpisania podobnych umów z innymi krajami. 

Odejście od wizerunku „raju podatkowego” oznaczało konieczność transformacji gospodarki
w celu określenia nowych możliwości rozwoju gospodarczego oraz nowych źródeł dochodów. Strategia rządu Andory zakładała umocnienie tradycyjnie ważnych sektorów (turystyczny, handlowy, finansowy), przy jednoczesnym wprowadzeniu szerokich zmian gospodarczych: obok wspomnianych już zmian w systemie podatkowym, główne z nich to: otwarcie gospodarki Andory na kapitał zagraniczny oraz zbliżenie z Unią Europejską.

UE wykluczyła AD z grupy państw - „rajów podatkowych” na zebraniu Rady Ecofin 4 grudnia 2018 r. Aktualnie tylko 3 kraje UE utrzymują Księstwo na takiej liście: EL, PT (planowane jest usunięcie) oraz PL. Postęp Andory w dziedzinie transparencji fiskalnej i finansowej przełożył się na wysokie oceny ze strony Global Tax Forum (OECD) oraz Moneyval (Rada Europy). W III kw. ub.r. Agencja Fitch podniosła ocenę wiarygodności kredytowej Andory na poziom BBB+, co oznacza powrót do poziomu zaufania sprzed kryzysu związanego z sytuacją w Banca Privada d’Andorra.

Kluczowe znaczenie w otwarciu Andory na kapitał zagraniczny ma ustawa o liberalizacji inwestycji zagranicznych (weszła w życie w lipcu 2012 r.), która znosi ograniczenia sektorowe w zakresie inwestycji zagranicznych w Andorze, zachowując pewne zabezpieczenia w celu ochrony interesów „strategicznych”; ponadto eliminuje m.in. pewne ograniczenia w inwestowaniu w nieruchomości. 
Atutami Andory w przyciągnięciu inwestorów zagranicznych są m.in. niskie stawki PIT i CIT – stawki ogólne 10%. Promocyjne działania rządu wspiera agencja gospodarcza ACTUA (Invest in Andorra), której celem jest świadczenie usług na rzecz inwestorów zagranicznych zainteresowanych działalnością w Andorze oraz wspieranie internacjonalizacji andorskich firm.

Zbliżenie z UE należy do głównych priorytetów polityki zagranicznej Andory. Negocjacje ws. umowy stowarzyszeniowej rozpoczęły się 18 marca 2015 r.

Z punktu widzenia Andory podpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE przyniesie korzyści w postaci zwiększenia ilości inwestycji zagranicznych w państwie oraz możliwość uczestnictwa w inicjatywach finansowanych ze środków unijnych (np. Erasmus). 

W negocjacjach z UE Andorę wspierają przede wszystkim Francja i Hiszpania. Wzorem dla Księstwa są natomiast stosunki między UE a Lichtensteinem. Andora zakłada, że proces negocjacyjny umowy stowarzyszeniowej z UE zajmie co najmniej 2 lata. Współpracuje ona w tym obszarze blisko z Monako i San Marino, ponieważ ogólna część porozumienia (institutional framework) będzie identyczna dla wszystkich trzech mikropaństw. Do pozostałych części każde z negocjujących państw ma podać zapisy uwzględniające ich specyfikę społeczno–gospodarczą.

Oprócz wymienionych działań zidentyfikowano dodatkowe branże, perspektywiczne z punktu widzenia rozwoju andorskiej gospodarki: sektor zdrowia/rekreacji; edukacji/szkoleń dla firm oraz informatyki/innowacji w sektorze IT (unikalną zaletą Andory jest dobry dostęp do sieci światłowodowej na całym terytorium). 

Wymienione czynniki (modernizacja systemu fiskalnego; zawieranie umów o wymianie informacji ws. podatkowych i o unikaniu podwójnego opodatkowania; otwarcie na kapitał zagraniczny; zacieśnianie relacji z UE; rozwój nowych sektorów) przyczynią się w najbliższych latach do dalszego otwarcia gospodarki Andory.

Profil gospodarki Andory sprawia, że jest ona bardzo mocno uzależniona od zewnętrznej sytuacji ekonomicznej, a zwłaszcza od popytu generowanego przez kraje sąsiednie – Francję i Hiszpanię (w tym liczby turystów z tych państw). Saldo bilansu handlowego Andory jest zdecydowanie ujemne.
Andora odczuła skutki światowego kryzysu gospodarczego i kryzysu w strefie euro (spadek PKB w 2012 r. na poziomie 0,5% r/r). 

W obliczu kryzysu rząd Księstwa zmuszony był do podjęcia działań w celu zmniejszenia deficytu budżetowego: dokonania cięć budżetowych (m.in. redukcja wynagrodzeń pracowników sektora publicznego) oraz trudnych i niepopularnych reform (jak rozpoczęcie reformy emerytalnej). Wdrożone reformy oraz poprawa sytuacji gospodarczej w państwach UE przyczyniły się do poprawy koniunktury: w okresie 2013-2018 gospodarka andorska odnotowywała wzrost.

W 2018 r. realna wartość andorskiego PKB wzrosła o 1,6% i wyniosła 2,002 mld euro (wartość nominalna PKB: 2,74 mld euro, wzrost o 2,5% r/r). PKB per capita wyniósł 35.996 euro w ujęciu nominalnym (+0,7% r/r) oraz 26.291 euro w ujęciu realnym (-02% r/r). Do wzrostu gosp. przyczyniły się wszystkie gałęzie gospodarki poza przemysłem (spadek aktywności o 0,7% r/r). Kontynuowana była pozytywna dynamika w sektorze budownictwa (+6% r/r). W sektorze usług wzrost napędzany był przede wszystkim przez handel, turystykę, transport, komunikację i usługi informatyczne.

Stopa inflacji w 2018 r. wyniosła 0,7%, a w 2017 r. 2,4%. 2018 r. 
Oficjalne dane nie uwzględniają wskaźnika bezrobocia. Na koniec 2018 r. liczba osób szukających zatrudnienia (oficjalnie zarejestrowanych) wyniosła 379 osób. Średnie wynagrodzenie w 2018 r. było na poziomie 2131,3 euro. 

Główne sektory gospodarki

Udział poszczególnych sektorów w gospodarce Andory w 2018 r. był następujący (wg kryterium wartości dodanej poszczególnych sektorów): usługi – 88,3% (w tym: handlowe, transportowe, hotelarskie, komunikacyjne i informatyczne – 32%; finansowe, nieruchomościowe, techniczne i dot. zatrudnienia – 37%; edukacja, zdrowie, świadczenia socjalne i osobowe – 20%); branża budowlana – 6,2%; przemysł - 5%; rolnictwo - 0,5%. 

Do kluczowych sektorów gospodarki Andory należą: finansowy, handlowy i turystyczny.
Sektor finansowy odgrywa szczególną rolę w procesie ekspansji gospodarczej kraju, jego udział w PKB wynosi prawie 21% (wraz z usługami ubezpieczeniowymi). W 2017 r. andorskie jednostki bankowe zarządzały łącznie środkami o wartości 46,14 mld euro, a ich współczynnik wypłacalności miał wartość 21,74% (powyżej standardów europejskich). Zyski sektora bankowego spadły jednak o 15,5% w stosunku do 2016 r., wynosząc 131 mln euro. Andorska branża bankowa jest reprezentowana nie tylko na kontynencie europejskim, ale również w Ameryce i Azji.

W Andorze działa 5 grup bankowych. Są to:

• Andbank
• Crèdit Andorrà Financial Group
• Banc Sabadell d’Andorra
• MoraBanc 
• Vall Banc (utworzony w maju 2016 r., z części aktywów Banca Privada d’Andorra S.A.).

Zrzeszone są one w Stowarzyszeniu Banków Andory (Associació de Bancs Andorrans/Association of Andorran Banks, www.aba.ad), które z kolei jest członkiem stowarzyszonym Europejskiej Federacji Bankowej (European Banking Federation). W 2017 r. w 41 oddziałach bankowych w Andorze zatrudnionych były 2.658 osób. Transformacja gospodarki kraju i stopniowe odejście od statusu „raju podatkowego” oznacza również zmiany dla andorskiego sektora bankowego, który musi szukać nowych szans rozwoju, m.in. w internacjonalizacji.

W 2015 r. Andora podjęła istotny wysiłek rozwoju legislacji dotyczącej sektora finansowego. W kwietniu 2015 r. rząd Andory przyjął ustawę o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, inspirowaną legislacją Unii Europejskiej. Ustawa utworzyła ramy prawne i narzędzia do elastycznego reagowania na kryzysy bankowe. Powołano także Agencję Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji Banków.

Od września 2018 r. jednostki bankowe w Andorze mają obowiązek przekazywania raportów za 2017 r. dot. kont obywateli nie będących rezydentami Andory.

Inne priorytetowe dla andorskiej gospodarki sektory to: turystyczny i handlowy. Po kryzysie gospodarczym Andora odnotowała spadek liczby turystów, natomiast w ostatnich latach widoczny jest ponowny stopniowy wzrost liczby osób odwiedzających Księstwo (gł. Hiszpanów i Francuzów – stanowią 91,6% łącznej liczby), w 2018 r. było to 8,36 mln. Nowych odwiedzających ma do Andory przyciągnąć lotnisko w Seu d’Urgell (otwarte dla lotów komercyjnych w styczniu 2015 r.).
Rząd wspiera także dynamiczny rozwój turystyki biznesowej, inwestując w bardzo nowoczesne rozwiązania infrastrukturalne i technologiczne (w tym nowoczesne Centrum Kongresowe w Andorra la Vella). Promocją tego typu turystyki zajmuje się Andorra Convention Bureau (http://www.andorraconventionbureau.com).  

Ważna dla Andory jest także branża handlowa, która odczuła skutki kryzysu gospodarczego (m.in. zmniejszenie liczby centrów handlu detalicznego; aktualnie działa ok. 1400 jednostek). Większość centrów handlowych znajduje się w Andorra la Vella, Escaldes-Engordany i w pobliżu granic państwa. Najbardziej znane produkty i usługi związane są z modą, biżuterią, muzyką, gastronomią i informatyką.

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

Handel zagraniczny

W 2018 r. eksport Andory wzrósł o 5,7% r/r i wyniósł 112,24 mln euro. Natomiast import wzrósł o 4,7% r/r osiągnął wartość 1,368 mld euro.

W 2018 r. Andora eksportowała gł. do Hiszpanii (54,15%, tj. 60,78 mln euro), Francji (17,87%,  tj. 20,06 mln euro) i Norwegii (5,64%, tj. 6,33 mln euro). 

Importowane w 2018 r. produkty pochodziły natomiast przede wszystkim z Hiszpanii (61,69%, tj. 844,1 mln), Francji (13,26%, tj. 181,39 mln euro), Chin (3,53%, tj. 48,3 mln euro) i Włoch (2,96%, tj. 40,49 mln euro).

Inwestycje zagraniczne

W 2017 r. inwestycje zagraniczne w Andorze wyniosły 82,5 mln euro, zmniejszając się o 16% r/r. Największym inwestorem była ES (51,6%), a za nią FR (23,2%). Analitycy oceniają działania rządu Antoniego Martí na rzecz przyciągnięcia kapitału zagranicznego jako niewystarczające.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Poniżej wymienione zostały najważniejsze organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Andora. Wśród nich znajdują się organizacje o charakterze ekonomicznym:

• 28.07.1993 – ONZ
• 02.11.1993 – UNESCO
• 12.11.1993 – Międzynarodowa Unia Telekomunikacji
• 02.05.1994 – Międzynarodowy Czerwony Krzyż
• 05.12.1994 – Rada Europy
• 28.01.1994 – Międzynarodowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)
• 17.10.1995 – Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO)
• 25.04.1996 – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE)
• 22.10.1997 – Światowa Organizacja Handlu (WTO) – status obserwatora
• 16.01.1999 – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
• 25.01.2001 – Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO)
• 30.04.2001 – Międzynarodowy Trybunał Karny
• 03.12.2004 – Międzynarodowe Biuro Wystaw (BIE)

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Kraje Unii Europejskiej to główni partnerzy handlowi Andory. Dominują zarówno po stronie importu, jak i eksportu tego kraju. Bardzo ważne jest tu położenie geograficzne między Hiszpanią i Francją. W 2017 r. kraje te najwięcej kupowały (Hiszpania 53,8%; Francja 16,87% całkowitego eksportu Andory) i sprzedawały (odpowiednio 63,65% i 13,79% importu do Andory).

Gospodarcze umowy dwustronne

Na oficjalne kontakty gospodarcze między Polską i Andorą należy patrzeć przez pryzmat członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Dotyczy to przede wszystkim nieograniczonego dostępu polskich towarów do rynku Andory (na mocy umowy o unii celnej) oraz polskich pracowników do rynku pracy tego kraju.
W dn. 1 czerwca 2012 r. Ministerstwo Sportu i Turystyki Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwo Turystyki i Środowiska Księstwa Andory podpisały porozumienie o współpracy w dziedzinie turystyki.
W dn. 15 czerwca 2012 r. Ambasador RP w Hiszpanii, w imieniu RP oraz Minister Spraw Zagranicznych Księstwa Andory podpisali w Andorra la Vella umowę między Rzecząpospolitą Polską a Księstwem Andory o wymianie informacji w sprawach podatkowych (umowa ma zastosowanie do okresu podatkowego, który zaczął się w dniu 1 stycznia 2013 r.). Jednocześnie Ambasador RP i Minister Spraw Zagranicznych Księstwa Andory podpisali Deklarację polityczną o rozpoczęciu negocjacji w zakresie podpisania Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Od dnia 2 listopada 2015 r. w Andorze działa Konsulat Honorowy RP kierowany przez znaną i szanowaną prawniczkę, specjalistkę w dziedzinie prawa międzynarodowego i europejskiego, Yolandę Solà Ruiz.

Adres Konsulatu:
Carrer Prat de la Creu, n° 59 -65,
Esc. A – 5a planta, despacho 5
AD 500  Andorra La Vella
Tel.: + 376 88 52 88
Email: consol@consolatpoloniaandorra.org  
Języki kontaktowe: hiszpański, francuski, kataloński, angielski i włoski

Dwustronna wymiana handlowa

Wartość obrotów handlowych między PL i Andorą wykazuje tendencję wzrostową. Obserwuje się dobrą dynamikę polskiego eksportu, którego wartość stale rośnie.

W 2018 r. (dane wstępne) towary wyeksportowane z Polski do Andory to przede wszystkim gotowe art. spożywcze, napoje bezalkoholowe, alkohol, ocet i tytoń, materiały i wyroby włókiennicze pojazdy, statki i jednostki pływające urządzenia mechaniczne i elektryczne i ścier drzewny, papier, tektura.
W imporcie z Andory dominowały w 2017 r. urządzenia mechaniczne i elektryczne, materiały i wyroby włókiennicze oraz produkty przemysłu chemicznego.

Wzajemne inwestycje

Z uwagi na niewielkie kontakty biznesowe między oboma krajami, współpraca inwestycyjna jest bardzo ograniczona. W 2017 r. nie odnotowano napływu polskich inwestycji bezpośrednich do Andory.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Zgodnie z Umową z 28 czerwca 1990 r. o Unii Celnej między Księstwem Andory
i Wspólnotą Europejską oraz Ustawą nr 4 z 14 kwietnia 2004 r. o Kodeksie Celnym, Andora wprowadziła zasady wspólnotowej polityki handlowej oraz unijne ustawodawstwo w zakresie ceł. W związku z powyższym polskie towary mają swobodny (bezcłowy) dostęp do tego rynku.

Dostęp do rynku pracy

Obcokrajowcy, pragnący podjąć pracę na terytorium Andory, mają do wyboru dwie opcje:

• świadczenie pracy dla konkretnego pracodawcy (trabajo por cuenta ajena) – wymaga umowy o pracę z andorską firmą;
• praca na własny rachunek (trabajo por cuenta propia) – wymaga bycia przedstawicielem wolnego zawodu lub wykonywania funkcji zarządczej w firmie andorskiej.

Każda z tych opcji funkcjonuje w oparciu o system pozwoleń na pracę; systemy te są od siebie niezależne. W przypadku świadczenia pracy dla konkretnego pracodawcy system pozwoleń na pracę umożliwia danie priorytetu bezrobotnym obywatelom Andory i rezydentom.
W przypadku obu w/w opcji pozwolenia na pracę wydawane są według kolejności złożenia wniosków, przy czym spośród obcokrajowców pierwszeństwo mają obywatele tych krajów, z którymi Andora ma podpisane i ratyfikowane specjalne porozumienia (nie ma podpisanego takiego porozumienia z Polską), w dalszej kolejności obywatele państw członkowskich UE oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a następnie obywatele pozostałych krajów.

W ramach pozwoleń na świadczenie pracy dla konkretnego pracodawcy (trabajo por cuenta ajena) istnieją dwa typy pozwoleń:

1.    Zamieszkanie i praca (residencia y trabajo)
Upoważnia do zamieszkania i pracy w Andorze w sposób stały w okresie ważności pozwolenia. Może o takie pozwolenia wnioskować każdy nowoprzybyły do Andory, który: 
a) chce zamieszkać w Andorze, 
b) ma umowę o pracę na czas nieokreślony.
Okres ważności pozwolenia: pierwsze pozwolenie wydawane jest na 1 rok, następnie może być odnowione trzy razy na okresy 2-letnie. Po 7 latach, kolejnych przedłużeń dokonuje się na okresy 10-letnie. Wyjątek stanowią obywatele Hiszpanii, Francji i Portugalii, wobec których obowiązują normy międzynarodowych porozumień podpisanych przez te kraje z Andorą. Obywatelom hiszpańskim, francuskim i portugalskim pozwolenie przedłuża się dwa razy na okresy 2-letnie, a po 5 latach na okresy 10-letnie.
2.    Praca związana z przekraczaniem granicy (trabajo fronterizo)
Upoważnia do pracy w Andorze w sposób stały w okresie ważności pozwolenia, ale dana osoba zwyczajowo zamieszkuje poza terytorium Andory. Może o takie pozwolenia wnioskować każdy nowoprzybyły do Andory, który: 
a) chce mieszkać w strefie przygranicznej, 
b) ma umowę o pracę na czas nieokreślony w andorskiej firmie.
Okres ważności pozwolenia: pierwsze zezwolenie wydaje się na 3 lata, można je odnowić na kolejne okresy 3-letnie.

W ramach pozwoleń na świadczenie pracy na własny rachunek (trabajo por cuenta propia) istnieją dwa typy pozwoleń:

• Wolne zawody. Dotyczy osób wykonujących pracę, która wymaga specjalistycznego wykształcenia akademickiego.

Pozwolenia na wykonywanie wolnych zawodów przez obcokrajowców są także regulowane przez system kwot, zatwierdzany przez rząd. Pozwolenia te wydawane są ściśle według kolejności przyjazdu, przy czym priorytet mają obywatele krajów, które mają podpisane z Andorą porozumienia w tej sprawie, w dalszej kolejności obywatele państw członkowskich UE oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a następnie obywatele pozostałych krajów.
Przedstawiciel wolnego zawodu powinien w ciągu maksymalnie trzech miesięcy od daty wniosku o pozwolenie na pobyt (autorización de inmigración) potwierdzić, że otrzymał pozwolenie rządu na wykonywanie wolnego zawodu.

Ponadto w ciągu trzech miesięcy od daty wniosku o pozwolenie na pobyt (autorización de inmigración) powinien potwierdzić, że otrzymał wpis do odpowiedniego stowarzyszenia branżowego, kiedy jest to stosowne. 

• Wykonywanie funkcji zarządczej w firmie andorskiej. Obcokrajowcy wykonujący takie funkcje mogą wnioskować o pozwolenie na zamieszkanie i pracę na własny rachunek bez konieczności potwierdzania wyższego wykształcenia. 

Praca sezonowa i tymczasowa (trabajo estacional y temporal)

W przypadku pracy sezonowej i tymczasowej system kwot funkcjonuje w sposób identyczny, jak w przypadku systemu kwot na zamieszkanie i pracę, z wyjątkiem tego, że w przypadku pracy sezonowej i tymczasowej pozwolenie określa maksymalny czas trwania umowy o pracę. Tym samym pozwolenia na zamieszkanie i pracę (lub tylko na pracę – przypadku pracowników przygranicznych) udziela się na czas określony, krótszy niż jeden rok. 

Po upływie okresu pozwolenia na pracę tymczasową, pracownik ma osiem dni na uregulowanie swojej sytuacji lub opuszczenie terytorium Andory. 

Wszelkich informacji o aktualnych wymogach w zakresie pozwoleń na pracę udziela Ministerstwo Spraw Społecznych, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (Ministeri d’Afers Socials, Justícia i Interior):

Ctra. de l'Obach
Edif. Administratiu de l'Obac
AD700 Escaldes-Engordany
Tel.: +376 872 080

Departament Pracy / Departament de Ocupació y Treball
Tel.: +376 885 800 Fax: +376 885 803
e-mail: treball@govern.ad
www.treball.ad

oraz

Departament Imigracyjny / Departament d’Immigració
Tel.+376 872 072
e-mail: servei.immigracio@govern.ad
www.immigracio.ad

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Obcokrajowcy – osoby fizyczne i nie posiadające statusu rezydenta w Andorze oraz firmy andorskie z całościowym kapitałem zagranicznym muszą ubiegać się o pozwolenie od rządu Andory na zakup nieruchomości. Zezwolenia takie wydaje Ministerstwo Gospodarki, Konkurencyjności i Innowacji.
Najważniejsze zmiany, jakie w zakresie nabywania nieruchomości przez obcokrajowców, wprowadza nowa ustawa 10/2012 z 21 czerwca dot. inwestycji zagranicznych, dotyczą zniesienia limitu zakupu nieruchomości przez osoby fizyczne i możliwości zakupu przez osoby prawne, jeśli nie jest to w celach handlowych (art. 14.3 ustawy). 

System zamówień publicznych

System zamówień publicznych Księstwa Andory reguluje Ustawa z 9 listopada 2000 r.
o zamówieniach publicznych (Llei de contractació pública, de 9/11/2000), a rolę Urzędu Zamówień Publicznych pełni Rada ds. Zamówień Publicznych podlegająca ministrowi finansów:

Junta de Contractació Administrativa
Ministeri de Finances
Departament de Pressupost i Patrimoni
Carrer Prat de la Creu, 62-64
AD500 Andorra la Vella
Tel.+376 875 700
https://www.finances.ad/contractistes

Ogłoszenia o nowych przetargach są publikowane w Dzienniku Urzędowym Księstwa Andory (Butlletí Oficial del Principat d’Andorra) na stronie internetowej www.bopa.ad. Informacje te dostępne są jedynie w wersji katalońskiej.

Między Polską a Andorą nie występują znaczące różnice kulturowe w kontaktach biznesowych.

• Rząd Andory – www.govern.ad (kontakt z poszczególnymi ministerstwami)
• Ministerstwo Finansów – www.finances.ad
• Ministerstwo gospodarki, konkurencyjności i innowacji
  - Handel – www.comerc.ad
• Ministerstwo Turystyki – www.turisme.ad
  - Oficjalna strona nt. turystyki w Andorze – www.visitandorra.com
• Ministerstwo Środowiska, Rolnictwa i Zrównoważonego Rozwoju:
  - Rolnictwo – www.agricultura.ad
  - Środowisko i Zrównoważony Rozwój – www.mediambient.ad
• Agencja ACTUA Invest in Andorra – www.actua.ad
• Urząd Celny – www.duana.ad
• Urząd Pracy – www.treball.ad
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych Andory – online.cass.ad
• Krajowy Instytut Finansowy Andory (odpowiedzialny za regulację i nadzór sektora finansowego) – www.inaf.ad

 Samorządy gospodarcze

• Izba Przemysłu, Handlu i Usług Andory – www.ccis.ad
• Konfederacja Przedsiębiorców Andory – www.cea.ad
• Stowarzyszenie Banków Andory – www.andorranbanking.ad
• Stowarzyszenie Hoteli Andory – www.uha.ad
• Stowarzyszenie Agentów i Zarządców Nieruchomości – www.agia.ad

Prasa ekonomiczna

• Diari d’Andorra – www.diariandorra.ad
• Bondia – www.bondia.ad

Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym

• Urząd Statystyczny Andory – www.estadistica.ad
• Dziennik Urzędowy Księstwa Andory – www.bopa.ad
• Urząd Patentowy Księstwa Andory – www.ompa.ad
• Informacje dot. energii – www.energia.ad