Polska w Izraelu

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Izrael posiada jedną z najbardziej dynamicznych gospodarek na Bliskim Wschodzie, zorientowaną na innowacje, technologie i przedsiębiorczość.

Izrael jest wysokorozwiniętą gospodarką wolnorynkową, choć państwo odgrywa istotną rolę w planowaniu strategicznym, zwłaszcza w obszarach takich jak edukacja, infrastruktura i obronność.

Najważniejszą strategią gospodarczą Izraela jest promowanie innowacji i rozwoju technologicznego. Z uwagi na ograniczone zasoby naturalne Izrael postawił na rozwój zaawansowanych technologii, szczególnie w sektorze IT, biotechnologii oraz wojskowości. Rząd aktywnie wspiera sektor high-tech, wydając na badania i rozwój procentowo najwięcej wśród państw OECD – 6% PKB w 2022 r. Izrael posiada jedną z najwyższych liczb start-upów na mieszkańca. Izraelski sektor wysokich technologii jest kluczowym elementem gospodarki tego kraju generującym ponad połowę eksportu.

Z uwagi na sytuację geopolityczną Izraela niemniej ważnym elementem jego strategii jest dynamiczny rozwój przemysłu zbrojeniowego. W 2022 r. roczna wartość sprzedaży izraelskiej broni osiągnęła rekordową wartość 12,5 miliarda USD.

Izraelska gospodarka jest jednocześnie w dużym stopniu uzależniona od importu towarów z zagranicy. W związku z wysokimi kosztami życia (szczególnie żywności) Izrael zdecydował się w ostatnich latach na reformę importu pod hasłem „Co jest dobre dla Europy, jest dobre dla Izraela”. Reforma służyć ma dostosowaniu izraelskich norm technicznych i sanitarnych do tych, obowiązujących w UE, a tym samym ułatwienie importu towarów, zwiększenie konkurencji i docelowo obniżenie cen. Reforma wejdzie w życie 1 stycznia 2025 r.

Podpisane w 2020 r. Porozumienia Abrahamowe ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Bahrajnem otworzyło również nowe możliwości handlowe w regionie, co stanowi element szerszej strategii gospodarczej, mającej na celu ściślejszą integrację gospodarczą Izraela z regionem Bliskiego Wschodu, w którym przez wiele minionych dziesięcioleci Izrael był izolowany.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Usługi

Usługi stanowią zdecydowaną większość izraelskiego PKB, a w 2023 r. ich udział wynosił ok. 70 %. Izrael jest liderem w wielu obszarach usług, w tym:

Technologie i innowacje - branża high-tech pozostaje filarem izraelskiej gospodarki, generującym 20% izraelskiego PKB i odpowiadającym za ok. 50% całkowitej wartości eksportu Izraela, wspierającym w znacznym stopniu dochody podatkowe i pozwalającym na finansowanie państwowych wydatków na obronę. Pomimo trwającej wojny izraelskie firmy technologiczne pozyskały w trzecim kwartale 2024 r. ok. 2,5 mld USD kapitału (warto zwrócić uwagę na dominujący udział w tym zakresie inwestorów z USA).

Finanse – izraelski sektor finansowy jest dobrze rozwinięty, z dominującymi bankami krajowymi, a także z międzynarodową obecnością dużych firm finansowych.

Turystyka – choć turystyka stanowi mniejszy procent PKB w porównaniu do technologii (3 %), to generuje on także zyski w szeregu pokrewnych branży. Tu mocno swoje piętno odcisnęła trwająca wojna. Rynek usług turystycznych odnotował znaczące straty. Od ponad roku można mówić prawie o zamarciu ruchu turystycznego (dane pokazują około 80% spadek, choć pewne odbicie nastąpiło w maju-lipcu 2024 r., obecnie ponownie mamy do czynienia ze spadkiem). Część przedsiębiorców działających dotychczas w branży utrzymuje się obecnie z pomocy państwowej.

Usługi medyczne i zdrowotne – sektor opieki zdrowotnej w Izraelu jest uznawany za jeden z najlepszych na świecie.

Przemysł

Przemysł w Izraelu jest zróżnicowany i obejmuje m.in. technologie high-tech, przemysł obronny, farmaceutyczny oraz spożywczy. W 2023 r. udział przemysłu w PKB wynosił ok. 25 %.

Rolnictwo

Izrael jest jednym z liderów w dziedzinie innowacyjnych technologii rolnych, zwłaszcza w zakresie oszczędzania wody, upraw w suchych warunkach i technologii rozlicznych. Jednak rolnictwo stanowi stosunkowo niewielki procent PKB (ok. 2 % w 2023 r.).

Budownictwo i infrastruktura

Budownictwo jest istotnym sektorem w izraelskiej gospodarce, chociaż jego bezpośredni udział w PKB w 2023 r. wyniósł ok. 4 %. Izrael inwestuje w rozwój infrastruktury, w tym budowę nowych osiedli mieszkalnych, dróg, mostów, a także projekty związane z rozwojem miast oraz OZE. Dodatkowo sektor ten jest wspierany przez rozwój nowych technologii budowlanych i ekoinnowacji.

Energetyka

Izrael, mimo ograniczonych zasobów naturalnych, znacząco inwestuje w rozwój OZE, szczególnie energii słonecznej i wiatrowej. Energetyka stanowi ok. 2-3 % izraelskiego PKB. Kraj ten stara się również rozwijać zasoby gazu ziemnego, a także technologie związane z efektywnością energetyczną i alternatywnymi źródłami energii.

Polityka kursowa

Polityka kursowa Izraela, podobnie jak w innych krajach, jest kształtowana przez decyzje banku centralnego. Izrael prowadzi politykę kursową, która ma na celu elastyczność kursu walutowego,  ale z pewnym stopniem interwencji w przypadku potrzeby stabilizacji rynku walutowego.

Oficjalnym środkiem płatniczym w Izraelu jest Nowy Izraelski Szekel (NIS). 1 NIS = 100 agorotów. 1 EUR =  3,77 NIS, 1 USD =  3,59 NIS (dane z końca 2024 roku). Walutę można wymieniać w bankach lub w kantorach. Warto zauważyć, że pomimo trwającej wojny, kurs izraelskiej waluty pozostawał na stabilnym poziomie, pod koniec 2024 r. szekel umocnił się.

Surowce i technologie krytyczne

Surowce

Chociaż Izrael nie dysponuje dużymi zasobami naturalnymi, kilka surowców ma kluczowe znaczenie dla jego gospodarki, zwłaszcza w kontekście technologii oraz przemysłu obronnego i energetycznego.

Gaz ziemny

Izrael posiada stosunkowe nowe zasoby gazu ziemnego odkryte w rejonie Morze Śródziemnego, w szczególności w złożach Tamar (szacowane zasoby 307 mld m3, przemysłowa eksploatacja Tamar rozpoczęła się w kwietniu 2013 r.) i Leviathan (szacowane zasoby 535 mld m3, eksploatacja rozpoczęła się w grudniu 2019 r.). Gaz ziemny stał się istotnym surowcem energetycznym w kraju, zmieniając sposób produkcji energii i pomagając zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię w Izraelu. Złoża gazu ziemnego mają również znaczenie strategiczne, gdyż Izrael stał się eksporterem gazu (m.in. Jordania, Egipt).

Sól i minerały

Izrael jest jednym z największych producentów soli na świecie. Sól potasową, brom i magnez pozyskuje się głównie w rejonie Morza Martwego. Ponadto Izrael posiada naturalne zasoby miedzi, fosforanów, siarki, rudy manganu. Te i inne minerały stanowią istotną część izraelskiej gospodarki, poprzez ich wykorzystanie w przemyśle chemicznym, rolnictwie oraz produkcji nawozów.

Lit

Izrael nie posiada dużych zasobów litu, ale kraj inwestuje w technologie związane z jego pozyskaniem. Lit jest kluczowy w produkcji akumulatorów do pojazdów elektrycznych i urządzeń elektronicznych, a jego znaczenie wzrasta w kontekście zielonej energii. Izraelskie firmy angażują się w badania nad alternatywnymi technologiami i metodami ekstrakcji litu.

Technologie krytyczne

Cyberbezpieczeństwo

Izrael jest światowym liderem w dziedzinie cyberbezpieczeństwa . Firmy taie jak Check Point i CyberArk stały się globalnymi gigantami w tej branży, oferując rozwiązania dla rządów i przedsiębiorstw na całym świecie. Technologie cyberbezpieczeństwa są kluczowe nie tylko dla sektora prywatnego, ale również dla obronności i stabilności państwowej. Izrael posiada również wyspecjalizowane jednostki wojskowe zajmujące się wywiadem i obroną cyberprzestrzeni.

Technologie obronne

Izrael odgrywa kluczową rolę w produkcji i rozwoju zaawansowanych technologii obronnych (jak systemy obrony przeciwrakietowej Iron Dome, David’s Sling, Arrow, produkcja dronów, in.).

Biotechnologia i medycyna

Izrael jest jednym ze światowych liderów w biotechnologii i medycynie, szczególnie w zakresie opracowywania nowych leków, terapii genowych oraz urządzeń medycznych, a także pionierem tzw. medycyny precyzyjnej.

Sztuczna Inteligencja (AI)

Izrael inwestuje w rozwój AI i uczenia maszynowego, szczególnie w dziedzinach takich jak przetwarzanie języka naturalnego, rozpoznawanie obrazu oraz autonomiczne systemy. Technologie AI znajdują zastosowanie w medycynie, rolnictwie, finansach i obronności.

Energia odnawialna

Izrael aktywnie rozwija technologie energii odnawialnej, szczególnie w zakresie energii słonecznej. Kraj posiada odpowiednie warunki do produkcji energii solarnej, a inwestycje związane z fotowoltaiką i magazynowaniem energii stanowią istotną część strategii energetycznej. Izrael rozwija również technologie związane z energią geotermalną oraz energią wiatrową.

Stan infrastruktury

Infrastruktura komunikacyjna dobrze rozwinięta, zwłaszcza w centralnej i północnej części kraju. Sieć dróg utwardzonych ok. 19 tys. km, z czego ok. 2 tys. km to drogi szybkiego ruchu.

Łączna długość linii kolejowych ok. 900 km. Sieć kolejowa dobrze rozwinięta w najgęściej zaludnionych - centralnej i północnej części kraju. Od kilku lat trwa modernizacja i rozbudowa sieci kolejowej w centralnej części Izraela. Na początku 2020 r. została oddana do użytku linia szybkiej kolei Tel Awiw – Jerozolima, w planach pozostaje połączenie uprzemysłowionej centralnej i wschodniej części kraju z położonym na południu miastem Eljat.

Z uwagi na uwarunkowania geopolityczne eksport i import towarów, a także wyjazdy i przyjazdy do Izraela odbywać się mogą niemal wyłącznie drogą morską i powietrzną. Wyjątek stanowią cztery przejścia drogowe: z Jordanią (3) i Egiptem (1 – często zamykane z uwagi na sytuację bezpieczeństwa).

Izrael posiada 13 lotnisk (nie licząc wojskowych), w tym trzy obsługujące loty międzynarodowe: Międzynarodowy Port Lotniczy im. Ben Guriona pod Tel Awiwem (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Międzynarodowy Port Lotniczy w Eljacie im. Ilana i Assafa Ramona (IATA: ETM, ICAO: LLER) oraz Port Lotniczy w Hajfie im. Uri Michaeli (IATA: HFA, ICAO: LLHA).

Port Lotniczy im. Ben Guriona dysponuje trzema pasami startowymi (długość: 3,6 km, 3,1 km, 1,9 km). Posiada bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę cargo z czterema specjalnymi stanowiskami rozładunkowymi dla samolotów B-747 cargo. Rozbudowana jest baza magazynowa składająca się m.in. z chłodni, magazynów materiałów radioaktywnych, skarbca (handel diamentami), oddziału kwarantanny dla żywych zwierząt oraz specjalnych magazynów dla dużych i ciężkich przesyłek.

Port lotniczy Ejlat Ramon został oddany do użytku na początku 2019 r. i zastąpił dwa wcześniej działające porty lotnicze w Ovda i Ejlat. Długość pasa startowego 3,6 km pozwala obsługiwać największe jednostki.

Port lotniczy w Hajfie obsługuje jedynie małe jednostki i służy głównie wewnętrznym połączeniom lotniczym z Ejlatem i Tel Awiwem. Długość pasa startowego wynosi 1,3 km.

Transport morski jest realizowany przez trzy porty: dwa nad Morzem Śródziemnym (Aszdod i Hajfa) oraz jeden nad Morzem Czerwonym (Ejlat) – po wybuchu wojny funkcjonowanie portu w Ejlacie zostało prawie całkowicie wstrzymane.

Najstarszym i największym portem izraelskim jest Hajfa leżąca nad Morzem Śródziemnym na północ od Tel Awiwu. Rocznie przeładowywanych jest w nim około 30 mln ton towarów. Posiada terminale kontenerowe, terminal chemiczny oraz specjalny terminal do obsługi Szóstej Floty USA. Obsługuje także statki pasażerskie.

Coraz większe znaczenie zyskuje port Ashdod leżący ok. 25 km na południe od Tel Awiwu. Port posiada specjalne terminale do odbioru towarów masowych, węgla, kontenerów i produktów rolno-spożywczych.

Z uwagi na sytuację bezpieczeństwa warunkowaną atakami Hutich na Morzu Czerwonym (którzy po 7.10.23 r. zdecydowali się czynnie wesprzeć Hamas) w sposób znaczący zmalał ruch na dotychczasowych szlakach morskich prowadzących przez ten akwen. Zagrożenie ze strony Hutich spowodowało wzrost cen ubezpieczeń kontenerowców, ale przede wszystkim zmianę tras dostaw produktów płynących do IL głównie z Chin i innych krajów Azji. Nie tylko zaburzyło to łańcuchy dostaw i doprowadziło do przestojów i niedoborów niektórych kategorii produktów, ale również zwiększyło ceny dóbr importowanych do IL drogą morską.

W początkowym okresie po 7.10.23 r. wskutek ataków rakietowych Hamasu na południu IL ograniczony został ruch w porcie w Aszdodzie. Z uwagi na zagrożenie ze strony Hutich prawie całkowicie wyłączony z użytkowania został izraelski port w Ejlacie (wg danych na koniec 2023 r. ruch w porcie zmalał o 85%). 

Kalendarz dni wolnych od pracy

W Izraelu dniem wolnym od pracy jest sobota i częściowo piątek w godzinach popołudniowych (szabat), niedziela jest dniem pracującym.

Oficjalnym świętem państwowym jest Dzień Nieodległości Izraela. Deklaracja Niepodległości została ogłoszona 14 maja 1948 r., ale z uwagi na obowiązujący w Izraelu kalendarz lunarny, święto to jest ruchome i przypada w kwietniu lub w maju. Ponadto w Izraelu obchodzone są następujące święta religijne, podczas których nieczynne są instytucje państwowe i banki (święta ruchome):

• Pesach (święto przejścia) - w kwietniu
• Szawuot (święto tygodni) - w maju lub w czerwcu
• Tisza be-Aw (święto po utracie świątyni) - w lipcu lub w sierpniu
• Rosz ha-Szana (żydowski Nowy Rok)  - we wrześniu
• Jom Kippur (dzień pojednania) - we wrześniu lub w październiku
• Sukot (święto szałasów)    - we wrześniu lub w październiku
• Simchat Tora (święto Tory)   - w październiku
• Chanuka (święto świateł)    - w listopadzie lub w grudniu

Izrael jest krajem w pewnych sektorach uzależnionym od importu towarów z zagranicy. Rynek izraelski wydaje się mały, ale cechuje go chłonność i duża siła nabywcza konsumentów. Jednocześnie nie jest rynkiem, na który łatwo jest wejść ze względu na specyficzne standardy, odmienne od obowiązujących w UE. To jednak ma ulec zmianie w wyniku wprowadzanej właśnie reformy importu.

Izrael jest jednym z najbardziej rozwiniętych państw na Bliskim Wschodzie, a jego gospodarka opiera się na innowacyjnych technologiach. Nie bez powodu nazywany jest „Startup Nation”, z zainteresowaniem szuka partnerów do współpracy w rozwijaniu nowych technologii, inwestowaniu w innowacyjne projekty i prowadzeniu R&D również z polskimi podmiotami.

Obecnie czynnikiem wpływającym na otwieranie się IL na nowe rynki i możliwości handlowe jest trwająca od października 2023 r. wojna, która częściowo ograniczyła możliwość produkcji krajowej na niektórych obszarach kraju dotkniętych konfliktem (północ IL, będąca istotnym regionem produkcji rolnej, i region położony w sąsiedztwie Strefy Gazy), a także ograniczenie produkcji z uwagi na braki siły roboczej (pobór żołnierzy rezerwy, brak pracowników palestyńskich). Ponadto wojna spowodowała poważne pogorszenie relacji z Turcją, z której pochodziło wiele produktów trafiających na izraelski rynek (m.in. spożywczych, ale również przemysłowych i budowlanych). Dodatkowo niestabilna sytuacja na Morzu Czerwonym spowodowała obniżenie bezpieczeństwa dostaw z Chin, a w najlepszym wypadku wydłużenie czasu oczekiwania na te dostawy.

Obecnie izraelski rząd realizuje reformę importu pod hasłem "What is good for Europe, is good for Israel". Celem reformy jest zmniejszenie obciążeń regulacyjnych dotyczących importu, co ma zwiększyć konkurencję, a docelowo pomóc w obniżeniu kosztów życia w IL. Pierwszym elementem reformy jest dostosowanie części izraelskich standardów do tych obowiązujących w UE. Stworzona też została ułatwiona procedura importowa dla produktów wytworzonych w UE lub legalnie wprowadzonych na rynek UE, która ma przyspieszyć proces ich certyfikacji i tym samym obniżyć koszty ich wprowadzania na rynek izraelski (planowane zmiany zakładają przyznawanie certyfikatu automatycznie po złożeniu wniosku dla pewnej kategorii produktów dopuszczonych do obrotu na terenie UE, dotychczas było to procesem długotrwałym i w większości przypadków wymagało zaangażowania dodatkowych sił i środków w jego obsługę). 01.01.2025 reforma wejdzie w życie w odniesieniu do szeregu produktów spożywczych, kosmetycznych i elektrycznych. 

​​​​​​Najważniejsi partnerzy handlowi

Stany Zjednoczone – największy partner handlowy Izraela, z którym państwo to utrzymuje bliskie stosunki gospodarcze i polityczne. Główne produkty eksportowe do USA to sprzęt technologiczny, farmaceutyki i diamenty.

Unia Europejska – drugi co do wielkości rynek eksportowy. Izrael prowadzi intensywną wymianę z krajami UE, szczególnie w zakresie technologii, biotechnologii oraz produktów rolnych.

Chiny - Izrael zwiększa współpracę handlową z Chinami, głównie w zakresie technologii, rolnictwa i infrastruktury.

Ponadto do ważnych partnerów handlowych Izraela należą: Indie, Japonia, ZEA.

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

Główne sektory eksportowe

Technologie wysokiej klasy – Izrael jest światowym liderem w dziedzinie technologii, w tym IT, sztucznej inteligencji, cyberbezpieczeństwa, medycyny, a także technologii rolniczych.

Sprzęt elektroniczny i elektryczny – eksportuje szeroką gamę produktów, w tym urządzenia telekomunikacyjne, komponenty elektroniczne, komputery i systemy oparte na nowoczesnych technologiach.

Chemikalia – szczególnie przemysł farmaceutyczny (leki) oraz chemikalia (w tym nawozy) wykorzystywane w przemyśle i rolnictwie.

Wyroby rolnicze – Izrael eksportuje niektóre owoce (szczególnie cytrusy i awokado) oraz kwiaty, głównie do Europy.

Diamenty – Izrael jest jednym z największych na świecie ośrodków handlu diamentami, zarówno w zakresie obróbki, jak i sprzedaży gotowych produktów

Eksport (według kategorii produktów, główne towary, dane na 2023 r.): szlifowane, obrobione diamenty, produkty ropopochodne, farmaceutyki, maszyny i sprzęt, oprzyrządowanie medyczne, sprzęt i oprogramowanie komputerowe, produkty rolne, nawozy mineralne i chemiczne, produkty chemiczne, tekstylia i odzież.

Główne sektory importowe

Ropa naftowa i paliwa – Izrael nie ma znaczących zasobów ropy, więc importuje paliwa oraz surowce energetyczne.

Maszyny i urządzenia – zarówno w celu wspierania rozwoju technologii, jak i przemysłu.

Żywność – Izrael importuje niektóre produkty rolne, których nie produkuje w wystarczających ilościach, jak np. zboża.

Surowce mineralne – w tym metale, które są wykorzystywane w przemyśle i technologii.

Import (według kategorii produktów, główne towary, dane na 2023 r.): surowce naturalne, sprzęt wojskowy, samochody i pojazdy mechaniczne, dobra inwestycyjne i luksusowe, diamenty nieobrobione, ropa naftowa, zboże, towary konsumpcyjne.

Główni inwestorzy

USA, Chiny, UE

Główne kierunki inwestycji zagranicznych

Stany Zjednoczone – są największym zagranicznym inwestorem w Izraelu, zarówno pod względem wartości inwestycji, jak i liczby inwestujących firm. Amerykańskie przedsiębiorstwa często inwestują w izraelskie startupy, szczególnie w branżach technologicznych i biotechnologii. Przykłady inwestycji:

Intel – firma jest jednym z największych inwestorów w Izraelu, posiada w tym kraju centra badawczo-rozwojowe oraz fabryki, które produkują układy scalone;

Microsoft -  posiada duże centra badawcze i inwestuje w izraelskie startupy, zwłaszcza w obszarach sztucznej inteligencji i chmury obliczeniowej;

Google – firma inwestuje w izraelskie technologie, a także współpracuje z izraelskimi startupami w zakresie rozwoju nowych rozwiązań cyfrowych;

Apple – posiada w Izraelu centra badawczo-rozwojowe, inwestuje w startupy, szczególnie w zakresie sprzętu i oprogramowania.

Chiny – w ostatnich latach Chiny stają się coraz bardziej aktywne na rynku izraelskim. Chiny inwestują głównie w sektory technologii, biotechnologii, energetyki oraz infrastruktury. Ważnymi partnerami chińskimi są:

Huawei – firma zainwestowała w izraelskie startupy technologiczne oraz w rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej;

Jiangsu Zhongtai International Holdings – zainwestowała w izraelski sektor biotechnologiczny oraz startupy związane z nowymi technologiami;

Chiny inwestują także w izraelskie innowacje rolnicze i wodne, a także infrastrukturę (metro, porty).

Unia Europejska – kraje UE, przede wszytskim Niemcy, Francja i Holandia (jak również pozostająca poza strukturami unijnymi Wielka Brytania), również stanowią ważne źródło inwestycji w Izraelu, zwłaszcza w sektorze high-tech, energii odnawialnej, biotechnologii i przemysłu obronnego. Wiele europejskich firm inwestuje w izraelskie innowacje oraz współpracuje z izraelskimi startupami. Przykłady to:

Simens – niemiecka firma inwestuje w technologie, energetykę i automatyzację w Izraelu;

Bosch – inwestuje w rozwój technologii motoryzacyjnych i smart city.

Sanofi – francuska firma farmaceutyczna zainwestowała w izraelskie startupy biotechnologiczne i medyczne.

Zjednoczone Emiraty Arabskie – po normalizacji stosunków między Izraelem a ZEA w 2020 r., inwestycje tego państwa w Izraelu gwałtownie wzrosły. Porozumienia Abrahamowe otworzyły nowe możliwości w zakresie inwestycji, szczególnie w sektorach technologii, energii, infrastruktury oraz turystyki. Przykłady to:

Mubadala Investment Company – państwowa firma inwestycyjna ZEA zainwestowała w izraelskie startupy technologiczne i biotechnologiczne;

DP World – firma logistyczna z ZEA inwestuje w porty morskie oraz infrastrukturę transportową w Izraelu.

Izraelskie fundusze venture capital (VC)

Izrael ma również rozwiniętą scenę krajowych inwestorów, w tym funduszy venture capital, które finansują startupy na wczesnym etapie rozwoju. Przykłady znanych funduszy to:

Sequoia Capital Israel – jeden z najbardziej znanych funduszy venture capital, który inwestuje w innowacyjne firmy technologiczne;

Pitango Venture Capital – jeden z największych funduszy VC w Izraelu, inwestujący w technologie, biotechnologię i przemysł cyfrowy;

Benchmark Capital – fundusz VC, który ma swoje biuro w Izraelu i inwestuje głównie w startupy z branży IT oraz nowych technologii.

Korporacje z Izraela

Izraelskie firmy prowadzące inwestycje w kraju, jak też poza jego granicami:

Teva Pharmaceuticals – firma farmaceutyczna, która inwestuje w rozwój nowych leków i biotechnologii;

Elbit Systems – firma przemysłu obronnego, inwestuje w rozwój nowych technologii obronnych;

Check Point Software Technologies – firma zajmująca się bezpieczeństwem cyfrowym, która inwestuje w rozwój produktów i przejęcia nowych firm technologicznych.

Inwestorzy z sektora obronności

Izrael jest jednym z ważnych producentów broni i technologii wojskowych. W tym obszarze zagraniczne inwestycje pochodzą głównie od firm amerykańskich Lockheed Martin, Raytheon Technologies.

Wyzwania handlu zagranicznego

Izrael stoi obecnie przed wyzwaniami, które mogą w perspektywie długofalowej wpływać również na jego handel zagraniczny:

Napięcia polityczne – trwająca wojna, jak również szerzej, konflikt izraelsko – palestyński i stosunki z krajami arabskimi wpływają na relacje gospodarcze w regionie oraz wzajemną otwartość rynków. Porozumienia Abrahamowe pomiędzy Izarelem a państwami arabskimi, zawarte jeszcze przed wybuchem wojny (w październiku 2023 r.), zapoczątkowały pozytywny dla IL trend otwierania się na wymianę handlową , jednak dalsze losy tego procesu stoją obecnie pod znakiem zapytania z uwagi na kwestie polityczne.

Sytuacja bezpieczeństwa w Izraelu wpływa także na oceny zagranicznych rynków dotyczące kondycji izraelskiej gospodarki oraz bezpieczeństwa inwestycji, co odzwierciedlają obniżone oceny największych agencji ratingowych w ostatnich miesiącach 2024 r.

Uzależnienie od importu surowców -  choć Izrael jest liderem technologii, to nadal jest zależny od importu wielu surowców, w tym energetycznych. Z drugiej strony wpływa to na stymulacje rozwoju w dziedzinie odnawialnych źródeł energii.

Perspektywy rozwoju

Izrael szczególny nacisk kładzie na rozwój takich sektorów jak sztuczna inteligencja, technologie rolnicze, biotechnologia, odnawialne źródła energii. W tych sektorach chętnie nawiązuje współprace.

Izrael jest członkiem szeregu organizacji międzynarodowych o charakterze gospodarczym. Są to m.in. WTO, IMF, WB, EBRD, ADB, AIIB, FAO, UNIDO, OECD.

Relacje pomiędzy Izraelem a Unią Europejską określa Umowa Stowarzyszeniowa (EU-Israel Association Agreement) podpisana 20 listopada 1995 r., która weszła w życie 1 czerwca 2000 r. Ponadto UE i Izrael posiadają podpisane następujące umowy dwustronne:

• Agreement on Conformity Assessment and Acceptance of industrial products,
• Agreement concerning reciprocal liberalisation measures on agricultural products, processed agricultural products and fish and fishery products,
• Agreement on Scientific and Technical Cooperation Between the European Community and the State of Israel
• Agreement on Good Laboratory Practice
• Agreements on Procurement by Telecommunication Operators and Government Procurement
• European-Mediterranean Sea (“Open Skies”) Aviation Agreement

Dobrze rozwija się współpraca badawczo-rozwojowa między UE a Izraelem w ramach unijnego programu Horyzont Europa.

Izrael podpisał umowy o wolnym handlu z USA, Kanadą, Kolumbią, Gwatemalą, Meksykiem, Panamą, Koreą Południową, Wietnamem, Turcją, Ukrainą, Jordanią, ZEA, Wielką Brytanią, UE, EFTA, MERCOSUR.

Izrael prowadzi również negocjacje w sprawie podpisania umowy o wolnym handlu z kilkoma innymi krajami, w tym Australią, Bahrajnem, Chinami, Gruzją,  Indiami, Japonią i Serbią.

Izrael utrzymuje unię celną z Autonomią Palestyńską.

Dwustronna wymiana handlowa

Dane dot. polsko-izraelskiej wymiany handlowej (w mln EUR)

W strukturze towarowej polskiego eksportu do Izraela dominują produkty rolno spożywcze, maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy oraz chemikalia. Polska importuje z Izraela przede wszystkim wyroby przemysłu elektromaszynowego, produkty chemiczne i farmaceutyczne oraz inne wyroby przemysłowe.

Relacje z UE

UE jest największym partnerem handlowym Izraela, jej udział w handlu towarami w 2022 r. wyniósł blisko 29%.  Z UE pochodziło 32% izraelskiego importu, do UE trafiło 26% izraelskiego eksportu. Izrael jest 25. największym partnerem handlowym UE, odpowiadając za 0,8% całkowitego handlu towarami UE w 2022 r.  Całkowita wartość handlu towarami między UE a Izraelem w 2022 r. wyniosła 46,8 mld EUR. Największe grupy towarowe w imporcie i eksporcie obejmują: maszyny i sprzęt transportowy, chemikalia oraz inne towary przemysłowe.

Podstawą wymiany handlowej pomiędzy Izraelem a Unią Europejską jest Umowa Stowarzyszeniowa (EU-Israel Association Agreement) podpisana 20 listopada 1995 r., która weszła w życie 1 czerwca 2000 r.

Ponadto UE i Izrael zawarły następujące umowy dwustronne:

• "Open Skies" aviation agreement (umowa w pełni weszła w życie w 2018 r.),
• Agreement on Conformity Assessment and Acceptance of Industrial Products (umowa weszła w życie 19 stycznia 2013 r.),
• Agreement concerning reciprocal liberalisation measures on agricultural products, processed agricultural products and fish and fishery products (umowa weszła w życie 1 stycznia 2010 r.),
• Agreement on Scientific and Technical Cooperation Between the European Community and the State of Israel (podpisana 17 lipca 2007 r.)
• Agreement on Good Laboratory Practice (umowa weszła w życie 1 maja 2000 r.)
• Agreements on Procurement by Telecommunication Operators and Government Procurement (umowa weszła w życie 1 sierpnia 1997 r.)
•  European-Mediterranean Sea (“Open Skies”) Aviation Agreement (podpisana 11 czerwca 2013 r.)

Baza traktatowa – umowy i porozumienia dwustronne

Między Polską i Izraelem obowiązują następujące dwustronne umowy i porozumienia ws. gospodarczych:

• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o komunikacji lotniczej z 27.02.1990 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie popierania i  wzajemnej ochrony inwestycji z 22.05.1991 r. z późniejszymi zmianami.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z 22.05.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy kulturalnej, naukowej i oświatowej z 22.05.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i przemysłu spożywczego z 04.10.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy technicznej w dziedzinie rozwoju mleczarstwa z 19.12.1996 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy poczty i telekomunikacji z 14.01.1997 r.
• Umowa między Rządem RP i Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie turystyki z 14.01.1997 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych z 15.06.2000 r. 
• Memorandum o Porozumieniu między Ministrem Gospodarki i Pracy Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Obrony Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie przemysłów obronnych z 17.11.2004 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie zdrowia i medycyny z późniejszymi zmianami z 11.09.2006 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w zakresie przemysłowych prac badawczo-rozwojowych z 28.10.2014 r.
• Umowa między RP a Państwem Izrael o zabezpieczeniu społecznym z 21.11.2016 r.
• Porozumienie Administracyjne w sprawie stosowania Umowy między RP a Państwem Izrael o zabezpieczeniu społecznym z 21.11.2016 r.

Uwaga dot. źródeł: w danych makroekonomicznych, handlowych i inwestycyjnych placówka powinna korzystać ze źródeł międzynarodowych, przede wszystkim WB, IMF, a dane handlowe: UN, FAO, WTO, dopuszczalne są też dane regionalnych banków rozwojowych, np. ADB – wybór preferowanych źródeł został zalinkowany w tekście, niemniej jednak większość danych znajduje się zarówno na stronach WB, jak i IMF, różnice jeśli występują, są niewielkie. Ratingi kredytowe nie zawsze można uzyskać z samego źródła, bo są to materiały płatne, ale niektóre bazy danych publikują ich listę, np. CIA World Factbook.

Handel zagraniczny

W ciągu ostatniej dekady zagraniczna sprzedaż zwiększyła się o przeszło dwie trzecie (średni wzrost 5,3% rocznie). Największy wzrost izraelskiego eksportu w minionych dziesięciu latach odnotowano do Chin (402%), Wielkiej Brytanii (286%), Polski (162%), Japonii (73%), Turcji (66%) i Brazylii (61%). Jednym z głównych motorów wzrostu Izraela w ostatniej dekadzie jest eksport usług, głównie w sferze wysokiej technologii. W 2019 r. wyniósł on niemal 56 mld USD (wzrost o 11,7% względem ub.r.). Wartość importowanych towarów i usług wydaje się być stała i w ostatnich dwu latach wyniosła ok. 107 mld USD.

Inwestycje zagraniczne

Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Izraelu pod koniec 2019 r. przekroczyła 166 mld USD, natomiast inwestycji pośrednich (portfelowych) 118 mld USD. Z kolei łączna wartość izraelskich inwestycji bezpośrednich zagranicą wyniosła ok. 110 mld USD, a portfelowych 171 mld USD. Wraz z ponad 126 mld USD rezerw oraz 88 mld USD pozostałych inwestycji, wartość wszystkich izraelskich aktywów zbliżyła się do 500 mld USD.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Izrael jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych, w tym także o charakterze gospodarczym. Są to m.in. WTO, IMF, FAO, UNIDO, OECD.

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Relacje pomiędzy Izraelem a Unią Europejską określa Umowa Stowarzyszeniowa (EU-Israel Association Agreement) podpisana 20 listopada 1995 r., która weszła w życie 1 czerwca 2000 r. Ponadto UE i Izrael posiadają podpisane następujące umowy dwustronne:

• "Open Skies" aviation agreement (umowa w pełni weszła w życie w I poł. 2018 r.),
• Agreement on Conformity Assessment and Acceptance of industrial products (umowa weszła w życie 19 stycznia 2013 r.),
• Agreement concerning reciprocal liberalisation measures on agricultural products, processed agricultural products and fish and fishery products (umowa weszła w życie 1 stycznia 2010 r.),
• Agreement on Scientific and Technical Cooperation Between the European Community and the State of Israel (podpisana 17 lipca 2007 r.)
• Agreement on Good Laboratory Practice (umowa weszła w życie 1 maja 2000 r.)
•  Agreements on Procurement by Telecommunication Operators and Government Procurement (umowy weszły w życie 1 sierpnia 1997 r.)
•  European-Mediterranean Sea (“Open Skies”) Aviation Agreement (podpisana 11 czerwca 2013 r.)

Mimo powolnego rozwoju stosunków politycznych między instytucjami UE a Izraelem, relacje gospodarcze z poszczególnymi krajami Unii cechuje trend wzrostowy. Kraje UE pozostawały pod koniec 2019 r. pierwszym partnerem handlowym Izraela, na które przypadało 36% izraelskich obrotów (następne były USA – 19% oraz Chiny – 9%). Wartość eksportu towarów i usług z UE do Izraela przekroczyła 27 mld USD, natomiast importu zbliżyła się do 19 mld USD.

Kraje UE przyciągnęły niemal 40% wszystkich zagranicznych inwestycji bezpośrednich Izraela (następne USA – 20%), inwestując jednocześnie w tym kraju niemal tyle samo, co USA (po 20%).   

Dobrze rozwija się współpraca badawczo-rozwojowa między UE a Izraelem. W ramach unijnego programu Horyzont 2020 izraelskie podmioty uczestniczyły w ok. 1200 projektach grantowych (niemal 5% wszystkich grantów programu), otrzymując finansowanie w wysokości ponad 1 mld EUR (ponad 2% wszystkich środków H2020). 

Dwustronna współpraca gospodarcza

Gospodarcze umowy dwustronne

Polskę obowiązuje podpisana 21.06.2000 r. umowa stowarzyszeniowa UE-Izrael tj. “Euro-Mediterranean Agreement establishing an association between the European Communities and their Member States, of the one part, and the State of Israel, of the other part”.

Polska i Izrael są sygnatariuszami umów dwustronnych, w tym m.in:

• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o komunikacji lotniczej z 27.02.1990 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie popierania i  wzajemnej ochrony inwestycji z 22.05.1991 r. z późniejszymi zmianami.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z 22.05.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy kulturalnej, naukowej i oświatowej z 22.05.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i przemysłu spożywczego z 04.10.1991 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy technicznej w dziedzinie rozwoju mleczarstwa z 19.12.1996 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy poczty i telekomunikacji z 14.01.1997 r.
• Umowa między Rządem RP i Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie turystyki z 14.01.1997 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych z 15.06.2000 r. 
• Memorandum o Porozumieniu między Ministrem Gospodarki i Pracy Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Obrony Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie przemysłów obronnych z 17.11.2004 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie zdrowia i medycyny z późniejszymi zmianami z 11.09.2006 r.
• Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w zakresie przemysłowych prac badawczo-rozwojowych z 28 października 2014 r.
• Dwustronna wymiana handlowa

Izrael zajmuje czołową pozycję, obok Arabii Saudyjskiej i Turcji, w zakresie łącznych obrotów towarowych z krajami regionu Bliskiego Wschodu.

W 2019 r. eksport z Polski do Izraela wyniósł 705,5 mln USD (wzrost 2% r/r), co stanowiło 0,3% wartości całego polskiego eksportu, natomiast import wyniósł 448,5 mln USD (spadek 6% r/r), co stanowiło 0,2% wartości całego importu z Polski. Tym samym udało się powiększyć dodatnie saldo w obrotach towarowych, które wyniosło 257 mln USD (wzrost 20% r/r).

Należy podkreślić, że  w odróżnieniu od innych rynków w regionie, pozycja Izraela jako partnera handlowego Polski jest stabilna i poza 2009 r. tj. rokiem globalnego kryzysu notowano na tym rynku systematyczny wzrost obrotów towarowych.

W strukturze towarowej polskiego eksportu do Izraela pod koniec 2019 r. dominowały produkty rolno spożywcze (ponad 1/3 eksportu), przede wszystkim mięso wołowe (13,5%), cukier (6,7%) i wody mineralne (2,9%). Coraz większy udział przypada na pojazdy i części samochodowe (15%), czy urządzenia elektryczno-mechaniczne.

Polska importuje z Izraela przede wszystkim wyroby przemysłu elektromaszynowego (ponad 40% importu) oraz produkty chemiczne i farmaceutyczne. W 2019 r. dominowały silniki turboodrzutowe, turbośmigłowe i turbiny gazowe (20%), a następnie środki owadobójcze (9%) oraz leki (5%) .

Wzajemne inwestycje

W statystykach oficjalnych Izrael nie jest wymieniany jako istotny obszar napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski. Oficjalne dane odbiegają jednak znacznie od szacunków. Kapitał izraelski zaangażowany w Polsce jest znacznie wyższy (od 2 do nawet 5 mld USD).

Ze względów podatkowych, większość inwestorów izraelskich lokuje kapitał w Polsce poprzez firmy mające siedzibę w Europie (m.in. w Holandii i na Cyprze) lub Stanach Zjednoczonych. Na polskim rynku obecne są między innymi: Super-Pharm, Sorbit, Link 4, Cinema City, GTC, Plaza Centres, Ronson, Tadiran, Elite, Eden, Multilock, Egged.