Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Sandomierzu

Zarys historii organów ochrony ppoż. w latach 1881-2002

Ochotnicze Straże Pożarne

Rozwój organizacji strażackich na ziemiach polskich przypada na drugą połowę XIX wieku. Wcześniej przez całe wieki walka z pożarami także była prowadzona, ale miała charakter niezorganizowany, to znaczy nie było w tym celu powołanych organów. Organy takie zaczęły powstawać w XIX wieku. Najpierw posiadały one charakter całkowicie społeczny, potem w XX wieku, struktury do walki z pożarami zaczęły tworzyć osoby prywatne, władze samorządowe i państwo.

Stowarzyszenie Straży Ogniowej w Sandomierzu, bo taką posiadało oficjalną nazwę, było pierwszą organizacją do walki z pożarami w regionie sandomierskim. Wcześniej na terenach między Wisła a Pilicą, czyli na obecnym terenie województwa świętokrzyskiego i regionu radomskiego, istniały straże pożarne w Kielcach (1873) , oraz w Radomiu (1877). Straż sandomierska była trzecią założoną w naszym regionie a 123 na ziemiach polskich.

Związki Straży Pożarnej

Pod koniec XIX wieku i na początku XX straże pożarne jednoczyły się w związki, których zadaniem było udzielanie wszechstronnej pomocy poszczególnym strażom oraz podejmowanie się wszystkich tych zadań fachowych, które przekraczały możliwości wykonawcze poszczególnych straży pożarnych. Pierwszym takim Związkiem na terenie Królestwa Polskiego był Związek Floriański powołany do życia w roku 1916. W roku 1921 nastąpiło zjednoczenie wszystkich związków strażackich z poszczególnych zaborów i powstał jeden związek ogólno krajowy po nazwą Związek Główny Straży Pożarnych, który w następnych latach przystąpił do faktycznego ujednolicenia strażactwa ochotniczego na terenie kraju. Województwa podzielono na okręgi odpowiadające granicom powiatów. W latach 1925-1933 istniał w powiecie Okręgowy Związek Straży Pożarnych w Sandomierzu. Związek ten w roku 1925 zatrudnił instruktora powiatowego straży pożarnych jako fachowy organ wykonawczy Zarządu Okręgowego.

W 1933 wprowadzony został nowy statut Związku odzwierciedlający ujednolicony nowoczesny system straż pożarnych na terenie kraju. W tym roku także ukazało się prawo o stowarzyszeniach, będące obok statutu drugą podstawą funkcjonowania Związków. Nastąpiła zmiana w nazwach. Na szczeblu powiatu powstał Związek w nowej postaci prawnej i o nowej nazwie – Związek Straży Rzeczpospolitej Polskiej – oddział powiatowy. Ten system organizacyjny przetrwał zasadniczo do 1949 roku, to jest do czasu likwidacji Związku na terenie kraju.

W okresie okupacji niemieckiej oddział powiatowy Związku, został zlikwidowany, pozostały tylko straże pożarne kierowany przez dotychczasowych dowódców, to znaczy instruktora powiatowego i komendantów rejonów OSP. Strażacy otrzymali specjalne legitymacje, uprawniające ich między innymi do poruszania się po godzinie policyjnej. Całość działalności strażackiej, jako jedynej w tym czasie legalnej organizacji polskiej, nadzorowana była przez władze niemiecki.

W związku z tym, że w czasie wojny Związek Straży Pożarnych przestał działać, a wielu działaczy ubyło, w roku 1945 dokonano administracyjnego reaktywowania Związku. Tymczasowy Zarząd Powiatowy Związku powstał także w Sandomierzu i działał do roku 1949, czyli do jego likwidacji. W roku 1956 nastąpiło ponowne reaktywowanie Związku Straży Pożarnych pod nazwą Związek Ochotniczych Straży Pożarnych. W powiecie powstał oddział Powiatowy Związku OSP który istniał do reformy administracji w roku 1975, czyli likwidacji powiatów. Po zmianach ustrojowych, w roku 1992, następuje zmiana nazwy Związku na Związek Ochotniczych Straż Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej.

Nowy, obiecujący okres dla strażackiej działalności związkowej następuje po kolejnej reformie administracji i powołaniu powiatów. W roku 1999 powstaje w Sandomierzu Tymczasowy Zarząd Powiatowy Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej, przekształcony następnie po wyborach w roku 2001 w Zarząd Powiatowy. Aktualnie Związek posiada w terenie oddziały wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Państwowe organy pożarnictwa

Po zakończeniu działań wojennych, na wyzwolonych terenach powiatu, powstały starostwa i nowe organy władzy państwowej – rady narodowe. Na szczeblu kraju w roku 1944 powołano Głównego Inspektora Pożarnictwa. Natomiast w strukturze władz powiatowych, powstał organ pod nazwą Inspektor Pożarniczy, będący początkiem państwowych organów ochrony przeciwpożarowej. Organem wykonawczym inspektoratu był Komendant Powiatowy Straży Pożarnych. Taka nazwa funkcji występuje na kilku dokumentach z tego okresu w Sandomierzu.

Nowy okres w dziejach pożarnictwa otwiera ustawa o ochronie przeciwpożarowej z roku 1950. Ustawa ta powołuje w skali kraju system państwowych organów do spraw ochrony przeciwpożarowej, na czele z Komendą Główną Straży Pożarnych. W Sandomierzu utworzona została w roku 1950 Komenda Powiatowych Straży Pożarnych, jako referat w Wydziale Gospodarki Komunalnej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Głównym zadaniem Komendy była praca z ochotniczymi strażami pożarnymi i prowadzenie prewencji przeciwpożarowej. W kolejnych latach zmieniły się zadania, podległość, rosła ranga Komendy. Szczytowym osiągnięciem tego organu jest powstanie Powiatowej Straży Pożarnej w roku 1922 i ustanowienie w Sandomierzu najpierw Rejonowej Komendy, a następnie od roku 1999 Powiatowej Komendy Państwowej Straży Pożarnej, zespolonej ze Starostwem Powiatowym.

Zawodowe straże pożarne

Po powołaniu Komendy Powiatowej w roku 1950, utworzono przy niej punkt alarmowy, przyjmujący wszystkie zgłoszenia o pożarach kierując jednostki do akcji. Jednocześnie w Ochotniczej Straży Pożarnej w Sandomierzu na stanowisku kierowców zatrudniono etatowych strażaków. Ilość ich stopniowo rosła. Formacja ta, o charakterze społecznym, zawodowym zwana była – „pogotowiem”. W roku 1976 władze uznały, że konieczne jest powołanie Zawodowej Straży Pożarnej w Sandomierzu, i tak się stało. Datę to uznać należy jednocześnie za koniec działalności OSP Sandomierz. W roku 1992 straż zawodowa zmienia status prawny i przejmuje nazwę Jednostki Ratowniczo Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej.

źrodło: STRAŻACTWO SANDOMIERSKIE w latach 1881-2002 Wiesław Chmielewski