Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego

Sadownictwo jest jednym z wielu działów produkcji rolniczej, obejmuje uprawę roślin trwałych - wieloletnich drzew i krzewów, jak również bylin i krzewinek uprawianych w sadach i na plantacjach.

W produkcji sadowniczej w Polsce przoduje region grójecko-warecki na Mazowszu oraz sandomierski w województwie świętokrzyskim. Produkcja sadownicza prowadzona jest również w województwach lubelskim, łódzkim, wielkopolskim i lubuskim.

W 2017 r. Główny Urząd Statystyczny przeprowadził w Polsce kolejne reprezentacyjne badanie sadów, którego celem było uzyskanie szczegółowych danych dotyczących uprawy jabłoni, grusz, brzoskwiń, nektaryn i moreli w sadach. Z roku na rok następuje coraz większa koncentracja i specjalizacja produkcji sadowniczej, zwiększa się potencjał produkcyjny sadów, zwłaszcza jabłoniowych. Wśród osób kierujących produkcją sadowniczą przeważały osoby w wieku średnim, tj. między 30 a 59 rokiem życia (74,4%), a ok. 22,5% posiadało wykształcenie ogrodnicze, z czego blisko jedna trzecia legitymowała się średnim wykształceniem ogrodniczym. Z danych tych wynika, że większość rolników prowadzących sady posiada wymagane specjalistyczne wykształcenie oraz wieloletnie doświadczenie. W produkcji sadowniczej występuje zjawisko sezonowości produkcji – najwięcej rąk do pracy jest potrzebnych w czasie zbiorów owoców w okresie jesiennym. Praca w tym czasie polega na zrywaniu owoców, ocenie ich jakości, przenoszeniu owoców w specjalnych pojemnikach (fruitbox), oraz pakowaniu/układaniu w skrzynkach i skrzyniopaletach. Poza okresem zbioru owoców, osoby zajmujące się produkcją sadowniczą oraz zatrudnieni przez nich pracownicy, wykonują prace związane z cięciem, sadzeniem i wiązaniem drzewek oraz przeprowadzają zabiegi agrotechniczne z wykorzystaniem chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów).

Najczęściej odnotowywane wypadki podczas pracy w gospodarstwie sadowniczym

Podczas pracy w gospodarstwach sadowniczych najczęściej dochodzi do zdarzeń wypadkowych z grupy „upadek osób”. Dotyczy to głównie upadków na tym samym poziomie, spowodowanych potknięciem o nierówności lub poślizgiem na mokrej/śliskiej powierzchni oraz stosowaniem nieodpowiedniego obuwia. Liczne są również upadki z wysokości. Wynika to z faktu, iż podczas pracy w sadzie powszechnie stosuje się różnego rodzaju narzędzia i urządzenia do pracy na wysokości, począwszy od podestów tzw. sanek, poprzez różnego rodzaju drabiny/stojaki, na platformach samojezdnych kończąc. Nagła utrata równowagi, a w konsekwencji upadek z wysokości niejednokrotnie kończy się ciężkim urazem ciała czy też śmiercią poszkodowanego.

Kolejną grupą zdarzeń wypadkowych są „pochwycenia, uderzenia przez ruchome części maszyn i urządzeń”. Stosowanie podczas prac sadowniczych maszyn roboczych z elementami wirującymi, napędzanymi przez wałek odbioru mocy (WOM), czy też silniki hydrauliczne, stwarza niebezpieczeństwo urazu, tak dla operatora, jak też osób postronnych znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wykonywanych prac. Jeżeli do tego dodamy zły stan techniczny urządzeń, czy też brak, bądź niestosowanie wymaganych osłon WOM-u lub innych elementów wirujących maszyn, sytuacja w której może dojść do zdarzenia wypadkowego jest wysoce prawdopodobna.

Zagrożenia występują też podczas prac związanych z załadunkiem/wyładunkiem owoców na/ze środków transportu. „Uderzenia i przygniecenia przez materiały i przedmioty transportowane mechanicznie lub ręcznie” będące skutkiem najechania wózkiem ręcznym tzw. paleciakiem na stopy operatora wózka. Często też dochodzi do przygniecenia ludzi przez transportowane skrzyniopalety z owocami.

Zagrożenie „przejechanie, uderzenie, pochwycenie przez środek transportu w ruchu” dotyczy głównie transportu skrzyniopalet przy użyciu wózka widłowego na placu manewrowym/podwórku gospodarstwa sadowniczego. Występuje również w czasie wstawiania/ wystawiania skrzyniopalet z owocami do/z pomieszczeń magazynowych – przechowalni/chłodni. Wskutek tych zdarzeń dochodzi do ciężkich i śmiertelnych wypadków, szczególnie wśród osób postronnych znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wykonywanych prac, jak również wśród operatorów wózków widłowych. Ryzyko wystąpienia tych zagrożenia zachodzi również podczas prac w sadzie lub na plantacji podczas zbioru owoców. Zmiażdżenia kończyn dolnych (stóp), będące następstwem najechania wózkami do transportu skrzyniopalet z owocami, nie należą do rzadkości. Należy również zwrócić uwagę na możliwość wypadków komunikacyjnych w czasie zwożenia zebranych owoców z sadu/plantacji drogami publicznymi, czy też podczas ich dowozu do grup producenckich, rynków hurtowych czy detalicznych.

Zapobieganie wypadkom w gospodarstwach sadowniczych

Zagrożenie wypadkowe	Sposoby eliminacji/ograniczenia zagrożenia wypadkowego
Przewracający się traktor/wózek widłowy lub inne maszyny rolnicze na pochyłym terenie – możliwość urazów głowy, klatki piersiowej i miednicy.	Zachować szczególną ostrożność podczas przejazdów ciągnikiem lub innymi maszynami roboczymi po pochyłościach/nierównościach terenu, szczególnie w trakcie transportu ładunków. Stosować ramy ochronne i kabiny chroniące operatora przed zmiażdżeniem w przypadku wywrotu. W razie wywrócenia się ciągnika/wózka widłowego należy mocno trzymać się kierownicy i nie wolno wyskakiwać z kabiny.
Śliskie i nierówne podłoże (błoto, mokra ziemia, trawa) – możliwość urazów w wyniku poślizgnięcia i upadku.	Należy stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi, usztywniające staw skokowy. W przypadku oblodzenia powierzchni stosować materiały zwiększające szorstkość powierzchni np. piach z chlorkiem wapnia, drobny żwir.
Praca na wysokości (drabinach, stojakach, platformach sadowniczych) – możliwość urazów w wyniku upadku z wysokości.	Należy sprawdzić drabinę przed wejściem na nią. Nigdy nie należy wchodzić na niestabilnie ustawioną drabinę lub drabinę o śliskich szczeblach. Nie wychylać się poza barierkę ochronną platformy samojezdnej.
Obracające się części maszyn ogrodniczych – możliwość ciężkich urazów w wyniku wciągnięcia (pochwycenia) ubrania.	W celu zapobieżenia pochwyceniu przez obracające się części maszyn należy stosować osłony i inne zabezpieczenia zalecane przez producenta. Nie należy nosić zbyt luźnego ubrania (luźne rękawy, dół koszuli, spodnie itd.). Głowa powinna być zabezpieczona odpowiednim nakryciem (czapką lub chustką).
Ostre narzędzia ogrodnicze, kamienie, kawałki drewna podczas pracy z mechanicznym sprzętem ogrodniczym – możliwość urazów twarzy, oczu.	Należy stosować środki ochrony głowy, twarzy i oczu takie jak: kask ochronny, przyłbice i okulary (gogle) ochronne.
Kolczaste/kłujące rośliny – możliwość urazów w wyniku zadrapania i ukłucia.	Należy stosować okulary ochronne oraz właściwie dobrane rękawice ochronne, chroniące przed przekłuciem czy też zadrapaniami. Stosować odzież roboczą z długimi rękawami.
Rozbryzgi toksycznych/żrących substancji – możliwość poparzeń skóry i/lub oczu podczas mieszania lub rozcieńczania środków ochrony roślin.	Należy stosować środki ochrony oczu oraz odzież ochronną. Unikać podnoszenia środków ochrony roślin powyżej poziomu obręczy barkowej przy wlewaniu/wsypywaniu środka do opryskiwacza.
Pary lub aerozole środków ochrony roślin i innych toksycznych substancji chemicznych – możliwość ostrych zatruć podczas przygotowania cieczy roboczej i wykonywania zabiegów ochronnych w sadzie lub na plantacji.	Należy stosować środki ochrony oczu, dróg oddechowych, oraz odzież ochronną.
Prąd elektryczny – możliwość porażenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu elektrycznego.	Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania ręcznych urządzeń elektrycznych. Przed rozpoczęciem pracy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych. Okresowe przeglądy urządzeń i naprawę uszkodzeń zlecać uprawnionemu warsztatowi.
Niskie stężenie tlenu – możliwość zatrucia/uduszenia podczas pracy w komorach chłodniczych z Kontrolowaną Atmosferą (KA).	Należy przestrzegać wszystkich zalecanych środków ostrożności przy wchodzeniu do pomieszczeń chłodniczych. Oznakować drzwi komory KA tabliczką z napisem: „Pomieszczenie beztlenowe. Wejście grozi śmiercią”. Ważne jest również umieszczenie instrukcji bezpiecznego korzystania z chłodni, z którą należy zapoznać osoby mające do niej wstęp. Wyposażyć pomieszczenia sąsiadujące z komorą KA w sygnalizatory spadku poziomu tlenu poniżej 17%.
Wypadki komunikacyjne – nieprawidłowo oznakowane i wolno poruszające się po drogach publicznych pojazdy rolnicze.	Należy dbać o właściwy stan techniczny pojazdów, a także przestrzegać prawa o ruchu drogowym. W szczególności należy zadbać o właściwe zabezpieczenie ładunku oraz sprawne oświetlenie i oznakowanie pojazdów.

Opracowano w Biurze Prewencji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w oparciu o:

Bibliografia:

[1] Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl

[2] Państwowa Inspekcja Pracy www.pip.gov.pl

[3] Centralny Instytut Ochrony Pracy www.ciop.pl