Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego

Prawo pierwotne  

Wszystkie traktaty stanowiące Unię Europejską, ustanawiające Wspólnotę Europejską, traktaty rewizyjne (m.in. Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht, Traktat z Amsterdamu, Traktat z Nicei), traktaty o przystąpieniu nowych państw, protokoły załączone do wymienionych traktatów i ogólne zasady prawa wspólnotowego. Pierwszeństwo prawa pierwotnego dotyczy wszystkich aktów prawa krajowego, łącznie z konstytucją państwa członkowskiego. Prawo krajowe państw członkowskich musi uwzględniać wszelkie następstwa mocy wiążącej prawa pierwotnego, w szczególności okoliczność, że możliwość powoływania się przez osoby fizyczne i prawne na normy prawa pierwotnego i jego pierwszeństwo wobec prawa krajowego stanowi jedynie "gwarancje minimum" skuteczności prawa pierwotnego. W szczególności, jeżeli przepisy prawa krajowego pozostają w sprzeczności z prawem pierwotnym, należy je uchylić lub odpowiednio zmienić, i dostosować do wymogów prawa pierwotnego, zgodnie z regułami prawa krajowego.
 

"Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnoty i ich skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez stwierdzenia, iż jest ono rzekomo przeciwne prawom podstawowym sformułowanym w konstytucji państwa członkowskiego czy też zasadom jego konstytucyjnej struktury."
Żródło: www.debata.ukie.gov.pl

 

Prawo międzynarodowe a polityka społeczna

Państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej są zobowiązane do stosowania międzynarodowych aktów prawych regulujących problematykę społeczną:

• Powszechnej Deklaracji Praw człowieka ONZ z 10.XII.1948 r.,
• Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Rady Europy z 4.XI.1950 r.,
• Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy z 18.X.1961 r.,
• Paktów Praw Człowieka ONZ z 16.XII.1966 r.,
• Konwencji o Prawach Dziecka ONZ z 20.XI.1989 r.,
• Konwencji i Zaleceń Międzynarodowej Organizacji Pracy.  

Zabezpieczenie społeczne

Podstawowe potrzeby społeczne obywateli, uznane przez Międzynarodową Organizację Pracy za minimum świadczeń gwarantowanych przez państwo to:

• świadczenia z tytułu choroby ,
• świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca,
• świadczenia z tytułu inwalidztwa,
• świadczenia z tytułu starości,
• renty rodzinne,
• świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej,
• zasiłków na wypadek śmierci,
• świadczeń dla bezrobotnych (nie dotyczy KRUS),
• świadczeń przedemerytalnych (nie dotyczy KRUS),
• świadczeń rodzinnych (nie dotyczy KRUS)

Koordynacja zabezpieczenia społecznego 

Obywatele każdego z państw Unii Europejskiej mają prawo do swobodnego przemieszczania się w obrębie całej Unii. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego ma na celu ułatwienie korzystania z tego prawa i zagwarantowanie, że stosowanie różnych praw krajowych nie będzie miało niekorzystnych skutków dla osób, które przemieszczają się w obrębie Wspólnoty. Osoby te nie powinny znaleźć się w warunkach gorszych ani lepszych niż osoby, które całe życie mieszkały i pracowały w tym samym kraju. Podstawowymi aktami prawnymi w zakresie zabezpieczenia społecznego w UE są następujące rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE):

• 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 200 z 07.06.2004 r.),
• 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 2009. 284. 1).

Wymienione wyżej rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, które weszło w życie z dniem 1 maja 2010 r., uchyliło przepisy rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. U. WE L 149 z 05.07.1971 r. ze zm.). 

Zasady koordynacji  

Cztery podstawowe zasady, na których oparte zostały Rozporządzenia wspólnotowe:  

1) Zasada jedności stosowanego ustawodawstwa Zgodnie z tą zasadą, osoba przemieszczająca się po terytorium kilku państw UE/EFTA podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Przyjęto ogólną zasadę, że stosuje się ustawodawstwo tego państwa, na którego terytorium dana osoba jest zatrudniona lub prowadzi działalność na własny rachunek. 

2) Zasada równego traktowania
Zgodnie z nią, osoby objęte wspólnotową koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego  korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego, co jego obywatele. Przepisy wspólnotowe wykluczają możliwość dyskryminacji tych osób zarówno w zakresie dostępu do  ubezpieczeń społecznych w innych państwach członkowskich, jak i w zakresie korzystania ze świadczeń, przewidzianych w ustawodawstwie tych państw.

3) Zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, zamieszkania
W myśl tej zasady przy ustalaniu prawa i ustalaniu wysokości świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego przysługujących na podstawie ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego uwzględnia się - w razie potrzeby - okresy ubezpieczenia zatrudnienia lub zamieszkania przebyte zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego (o ile okresy te nie pokrywają się).

Gdyby nie ta zasada, to osoba, która pracowała w kilku państwach członkowskich, mimo wieloletniego okresu ubezpieczenia mogłaby nie otrzymać prawa do emerytury w sytuacji, gdy staż pracy w poszczególnych państwach był na tyle krótki, że nie dawałby prawa do emerytury w danym państwie. Zasada sumowania okresów oznacza, że przebyte w poszczególnych krajach UE/EFTA okresy nie przepadną.

KRUS, jako polska instytucja właściwa w odniesieniu do rolników (domowników), ustalając uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników, jest zobowiązana uwzględniać okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania przebyte w innych krajach członkowskich.

4) Zasada zachowania praw nabytych
Zasada ta gwarantuje osobom przemieszczającym się we Wspólnocie utrzymanie nabytych lub będących w trakcie nabywania praw i korzyści. Zgodnie z tą zasadą świadczenia nie mogą ulec zmniejszeniu, zmianie, zawieszeniu, zniesieniu lub przepadkowi z tego tylko powodu, że osoba do nich uprawniona zamieszkuje w innym państwie członkowskim niż to, w którym znajduje się instytucja zobowiązana do wypłaty świadczeń.

Zasada zachowania praw nabytych umożliwia dokonywanie transferu świadczeń do innego państwa członkowskiego. Zgodnie z tą zasadą KRUS jest zobowiązana do przekazywania świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników osobom zamieszkującym w innych krajach UE/EFTA.

Władza właściwa

W odniesieniu do każdego państwa członkowskiego pojęcie to oznacza ministra, ministrów lub inną odpowiednią władzę państwową.

W Rzeczypospolitej Polskiej władzą właściwą dla stosowania właściwego ustawodawstwa oraz w zakresie: świadczeń emerytalno-rentowych, świadczeń pieniężnych, w razie choroby i macierzyństwa, świadczeń rodzinnych, poszukiwania pracy i bezrobocia, jest minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego, tj. Minister Pracy i Polityki Społecznej, a w zakresie rzeczowych świadczeń leczniczych - Minister Zdrowia. Władze właściwe mogą wyznaczyć instytucje łącznikowe, upoważnione do bezpośredniego komunikowania się ze sobą.  

Instytucja łącznikowa 

Instytucja zapewniająca koordynację i informację między instytucjami państw UE/EOG/Szwajcarii w zakresie zabezpieczenia społecznego, uczestnicząca w stosowaniu rozporządzeń unijnych oraz w informowaniu zainteresowanych odnośnie praw i obowiązków z nich wynikających.

Instytucja łącznikowa powołana jest do sprawowania nadzoru nad wykonaniem zadań wynikających z przepisów wspólnotowych Unii Europejskiej i umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym oraz do stałego kontaktowania się z innymi instytucjami polskimi i instytucjami właściwymi innych państw.

W Polsce funkcję instytucji łącznikowych w zakresie ubezpieczeń społecznych pełni:

• Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (w zakresie ubezpieczenia w systemie powszechnym),
• Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników). 

Instytucja właściwa to taka:

• w której zainteresowany jest ubezpieczony w chwili składania wniosku o świadczenie, lub
• instytucja, od której zainteresowany ma prawo uzyskać świadczenie lub w której miałby prawo do uzyskania świadczeń, gdyby on sam lub członkowie jego rodziny zamieszkiwali na terytorium Państwa Członkowskiego,
  w którym znajduje się ta instytucja, a w przypadku pracowników migrujących (najemnych lub prowadzących działalność na własny rachunek) - instytucja uprawniona do wydawania zaświadczeń (właściwych formularzy) określających zastosowanie właściwego ustawodawstwa;
• lub instytucja określona przez właściwą władzę państwa członkowskiego. 

W zakresie ustalania właściwego ustawodawstwa funkcje instytucji właściwej od dnia 1.05.2010 r. w Polsce pełni:

• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - w odniesieniu do osób pozostających w ubezpieczeniu społecznym rolników,
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w odniesieniu do osób ubezpieczonych w systemie powszechnym.

Instytucja miejsca zamieszkania  i instytucja miejsca pobytu:

To instytucja właściwa do udzielania świadczeń w miejscu zamieszkania zainteresowanego lub instytucja właściwa do udzielania świadczeń w miejscu pobytu zainteresowanego, zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem, bądź jeżeli taka instytucja nie istnieje - instytucja wyznaczona przez właściwą władzę danego państwa członkowskiego.

W zakresie emerytur rolniczych, rent inwalidzkich rolniczych, rent rodzinnych i zasiłków pogrzebowych po emerytach i rencistach oraz członkach ich rodzin, do których mają zastosowanie przepisy Rozporządzeń wspólnotowych, rolę instytucji właściwej pełnią tylko niektóre upoważnione jednostki terenowe KRUS.

Instytucja kontaktowa  

Instytucja, do której zgłoszono lub przekazano wniosek o świadczenie, zobowiązana do kierowania postępowaniem o jego przyznanie (m.in. do przekazania wszystkim zagranicznym instytucjom właściwym wniosków o świadczenie, tak aby wnioski te mogły być rozpatrzone równocześnie i bezzwłocznie przez te instytucje).

Wyznaczone jednostki terenowe KRUS pełnią rolę instytucji kontaktowej, gdy:

• wnioskodawca ma miejsce zamieszkania w Polsce i legitymuje się - ostatnimi - okresami ubezpieczenia społecznego rolników w Polsce oraz ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania przebytymi w jednym lub kilku państwach członkowskich UE, EOG lub Szwajcarii,
• wnioskodawca ma miejsce zamieszkania za granicą w państwie, którego ustawodawstwu nie podlegał, ale legitymuje się okresami ubezpieczenia lub zamieszkania przebytymi w innych państwach członkowskich, w tym ostatnio okresami ubezpieczenia społecznego rolników w Polsce.  

Okresy ubezpieczenia 

Okresy składkowe lub okresy zatrudnienia albo prowadzenia działalności na własny rachunek, jak określa je  lub uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w ramach którego zostały spełnione lub uznane za spełnione, jak również wszelkie okresy zrównane, o ile są uznane przez dane ustawodawstwo za równorzędne z okresami ubezpieczenia. 

Okresy zatrudnienia lub  okresy prowadzenia działalności na własny rachunek

Okresy określone lub uznane przez ustawodawstwo, w ramach którego zostały spełnione oraz wszelkie okresy z nimi zrównane, o ile są one uznane przez to ustawodawstwo za równorzędne z okresami zatrudnienia lub okresami prowadzenia działalności na własny rachunek.  

Okresy zamieszkania

Okresy określone lub uznane za takie przez ustawodawstwo, w ramach którego zostały spełnione lub uznane za spełnione.

Pro rata temporis  

Zgodnie z tą zasadą (z łac. "stosownie do upływu czasu") emerytura jest ustalana i wypłacana w wysokościach cząstkowych, wynikających z proporcji okresów ubezpieczenia (zatrudnienia, zamieszkania) przebytych w danym państwie członkowskim do łącznych okresów ubezpieczenia przebytych we wszystkich państwach członkowskich. Każde państwo oblicza wysokość emerytury zgodnie z wewnętrznym ustawodawstwem i wypłaca ją wyłącznie za okresy ubezpieczenia przebyte na jego terytorium. W efekcie przyznana emerytura składa się z "cząstek", np. z cząstkąi polskiej i "cząstki" przysługującej na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego.

Definicje z zakresu działalności Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego związane z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego

Rolnik

W myśl przepisów wspólnotowych rolnik jest zaliczany do osób "pracujących na własny rachunek" .

Domownik rolnika
Dla wykonania przepisów wspólnotowych domownik rolnika jest zaliczany do grupy osób prowadzących działalność na własny rachunek, mimo iż ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników odmiennie definiuje domowników, jako osoby pracujące na rzecz rolnika w gospodarstwie rolnym pozostającym w jego posiadaniu.

Miejsce zamieszkania
To miejsce, w którym osoba zwykle przebywa, czyli ośrodek interesów życiowych danej osoby, mający charakter stały. Jeżeli dwa lub więcej państw ma odmienne zdanie co do określania miejsca zamieszkania danej osoby, art. 11 Rozporządzenia wykonawczego zawiera listę kryteriów, które służą temu by to miejsce ostatecznie ustalić.
O rzeczywistym miejscu zamieszkania osoby, decydować mogą takie okoliczności jak np.:

• jej sytuacja rodzinna i więzi rodzinne,
• jej sytuacja mieszkaniowa, zwłaszcza czy sytuacja ta ma charakter stały (własność, wynajem),
• czas pobytu i ciągłość pobytu na terytorium danego państwa,
• charakter i specyfika wykonywanej pracy, czas trwania umowy o pracę (działalności),
• prowadzenie jakiejkolwiek działalności o charakterze niezarobkowym,
• obowiązek podatkowy.

Praca podobna

Istotą tego terminu jest to aby praca (działalność) wykonywana w drugim państwie była "podobna" do tej wykonywanej zwykle w państwie pierwszym (właściwym). Przy czym, według przepisów Rozporządzenia 987/2009 (w art. 14 ust. 4) kryterium decydującym o tym, że działalność jest "podobna" do tej prowadzonej normalnie, jest "rzeczywisty charakter działalności" a nie zakwalifikowanie jej przez to inne państwo, jako praca najemna lub praca na własny rachunek.

Komisja Administracyjna za "podobną działalność" uznała działalność w ramach tego samego sektora gospodarki, np. rolnictwo, budownictwo. W odniesieniu do osób prowadzących w Polsce działalność rolniczą, podobną będzie zatem działalność prowadzona w rolnictwie, tj. przy produkcji roślinnej, zwierzęcej, w sadownictwie lub ogrodnictwie. Określenie, czy działalność w innym państwie, którą rolnik udaje się podjąć jest podobna do tej wykonywanej zwykle w Polsce, będzie wymagało indywidualnej oceny, dokonanej na podstawie dokumentów przedłożonych przez osobę zainteresowaną lub jej oświadczenia.

Znaczna część pracy (działalności)

Pojęcie to oznacza znaczną pod względem ilościowym część działalności wykonywanej w danym państwie, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy. W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie, w przypadku działalności na własny rachunek rolnik powinien przedłożyć stosowne dokumenty uwzględniające takie kryteria, jak: obrót, czas pracy lub dochód. Na podstawie przedłożonych dokumentów, Kasa będzie mogła określić spełnienie przez osobę zainteresowaną kryteriów procentowego udziału działalności na własny rachunek prowadzonej na terytorium Polski w porównaniu do prowadzonej ogółem działalności zarobkowej, co jest zgodne z art. 14 ust. 8 Rozporządzenia 987/2009.

Centrum zainteresowania

Termin stosowany przy działalności na własny rachunek, określa główne miejsce prowadzenia działalności, gdy osoba w państwie zamieszkania nie prowadzi znacznej części swojej pracy (działalności) lub zamieszkuje jeszcze w innym państwie, w którym nie prowadzi żadnej działalności zarobkowej. Określając centrum zainteresowania dla działalności danej osoby należy uwzględnić wszystkie aspekty jej działalności zawodowej, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej pracy, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby, wynikającego ze wszystkich okoliczności (art. 14 ust. 9 Rozporządzenia 987/2009).

Zobacz także:

Instytucje właściwe KRUS