Wiceminister kultury przypomniał, że w ciągu ostatnich 8 lat państwo polskie przeznaczyło na ochronę zabytków łącznie 6 mld zł.

Ostatnie lata to bardzo ambitny czas dla opieki nad zabytkami, który miał wymiar finansowy. Budżet ministerialnego programu „Ochrona zabytków” wynosił prawie 250 mln zł rocznie, co pozwoliło na dofinansowanie ok. 5 500 projektów. W ramach Rządowego Programu Odbudowy Zabytków dofinansowanie otrzymało 8 056 projektów na łączną kwotę 4,3 mld zł. Były też środki europejskie w dyspozycji wojewódzkich konserwatorów zabytków. Warto pokreślić, że w latach 2008 - 2015 w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona zabytków” dofinansowano 3 138 zadań na kwotę 636,2 mln zł. W latach 2016 - 2023 w ramach programu „Ochrona zabytków” oraz Rządowego Programu Odbudowy Zabytków przyznano środki na realizację ponad 13,5 tys. projektów na kwotę ponad 5,5 mld zł – zaznaczył sekretarz stanu w MKiDN.

Dr Jarosław Sellin wskazał, że w „Krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 2023-2026” dokonano diagnozy stanu ochrony zabytków w Polsce.

Wskazano zagrożenia wynikające z intensyfikacji procesów budowlanych, modernizacyjnych czy adaptacyjnych, co jest efektem ciągłego rozwoju Polski. Uznaliśmy, że istnieje konieczność przyspieszenia postępowań administracyjnych w zakresie decyzji odnośnie praw do konkretnego zabytku lub obszaru chronionego wokół niego – dodał.

Wiceminister kultury podkreślił, że istotnym postulatem wpływającym na ocenę działalności organów administracji państwowej jest realizacja postulatu otwartego rządu, działających transparentnie i sprawnie instytucji państwowych, których działalność jest opisywana za pomocą powszechnie dostępnych danych. Zauważył, że trwająca od 2020 r. pandemia COVID-19 wymusiła cyfryzację procesów budowlanych i przeniesienie baz dokumentacyjnych wielu instytucji do Internetu.

Dla ludzi, którzy troszczą się o zabytki, jest to bardzo dobre zjawisko, ponieważ mają większy dostęp do planów budowlanych inwestora. Może to w przyszłości spowodować przyspieszenie postępowań administracyjnych. Wyzwaniem ogólnoświatowym stało się także przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, będące bezpośrednim zagrożeniem dla trwałości zabytków. Wojna na Ukrainie z kolei  powoduje, że musimy zastanowić się nad tym, jak zabezpieczać zabytki przed ewentualnym zagrożeniem działaniami zbrojnymi – zaznaczył sekretarz stanu w MKiDN.

Dr Jarosław Sellin wskazał, że głównym celem „Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2023-2026” jest zwiększenie odporności zasobu zabytkowego w Polsce.

Po pierwsze, będziemy to realizować poprzez weryfikację wybranego zasobu zabytków. Na ten moment w państwowym rejestrze zabytków mamy ponad 80 tys. obiektów nieruchomych, natomiast ewidencja zabytków, prowadzona przez samorządy, obejmuje 600 tys. obiektów. Po drugie, musimy wzmocnić potencjał organizacyjny systemu ochrony zabytków. W 2023 r. udało nam się zwiększyć o 1/3 wynagrodzenia w urzędach wojewódzkich konserwatorów zabytków. Ważnym elementem jest również edukacja i partycypacja – jesteśmy za tym, aby różne organizacje czy stowarzyszenia zajmujące się zabytkami ściślej współpracowały ze służbami państwowymi – wymienił.

Wiceminister kultury przekazał, że „Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2023-2026” realizuje podmiot wiodący – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – we współpracy z instytucjami podległymi MKiDN, m.in. z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, Narodowym Instytutem Konserwacji Zabytków oraz Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku.

Do wszystkich wymienionych w programie celów i zadań opracowano szczegółowy harmonogram realizacji wraz z planem finansowym. Chcemy uruchomić nowe mechanizmy instytucjonalne, finansowe i sprawcze do planów rewitalizacji wielkich obszarów zabytkowych, m.in. całych kwartałów miast czy kompleksów sakralnych. To jest wyzwanie na przyszłość, które powinniśmy realizować. Troską państwa i MKiDN powinna być rewitalizacja tych obszarów zabytkowych – zakończył sekretarz stanu w MKiDN.

O „Krajowym programie ochrony zabytków”

„Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2023-2026” ma na celu realizację przepisu art. 84 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jest głównym dokumentem strategicznym niezbędnym do realizacji ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zainicjowanym i opracowanym przez ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, określającym cele administracji rządowej oraz podległych jej służb i instytucji w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, a także środki służące do realizacji wyznaczonych celów.

Celem programu jest zapewnienia efektywnej ochrony i opieki nad zabytkami poprzez m.in. ochronę i zarządzanie zabytkami o wyjątkowej wartości, podnoszenie wiedzy o zasobach zabytkowych kraju, cyfryzację i podniesienie jakości prowadzonych postępowań administracyjnych czy zwiększenie zastosowania nowych technologii.

Najważniejsze cele programu:

Ochrona i zarządzanie zabytkami o wyjątkowej wartości poprzez m.in.:

• model i system wartościowania zabytków;
• plany zarządzania dla pomników historii;
• wsparcie procesu tworzenia planów ochrony parków kulturowych;
• system bezpieczeństwa zabytków;
• projektowanie konserwatorskie.

Cyfryzacja i podniesienie jakości  prowadzenia postępowań administracyjnych poprzez m.in.:

• cyfryzację procesu inwestycyjno-budowlanego w zakresie ochrony zabytków;
• opracowanie i realizację programu szkoleń specjalistycznych dla pracowników wojewódzkich urzędów ochrony zabytków.

Zwiększenie zastosowania nowych technologii w ochronie zabytków poprzez m.in.:

• wdrożenie i rozwój programu wsparcia zarządzania dziedzictwem archeologicznym (AZP+);
• digitalizację i udostępnianie zasobu archiwalnego;
• rozwój portalu zabytek pl.

Edukacja i podnoszenie świadomości społecznej wartości dziedzictwa kulturowego poprzez m.in.:

• włączenie edukacji ochrony zabytków do programów nauczania w szkołach;
• kampanie społeczno-edukacyjne dotyczące zagrożeń dla dziedzictwa kulturowego;
• wsparcie merytoryczne służb mundurowych oraz organów wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących przestępczości przeciwko zabytkom.

Wzmacnianie narzędzi ochrony zabytków wobec zmian klimatycznych poprzez m.in.:

• wsparcie procesu tworzenia gminnych programów opieki nad zabytkami;
• warsztaty konserwatorskie – praktyka prac konserwatorskich;
• wzmacnianie kompetencji zawodów rzemieślniczych;
• inwestycje w obiektach zabytkowych – szkolenia dla samorządów.