Wicepremier, minister kultury, dziedzictwa kulturowego i sportu prof. Piotr Gliński podkreślił ogromne znaczenie nie tylko kultury bartniczej, ale szeroko rozumianej tradycji.

Dziedzictwo niematerialne to jeden z fundamentów naszej kultury. To zwyczaje, obyczaje, tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie i kultywowane przez skupione wokół niego wspólnoty. Polska ma wiele tradycji, które na taki wpis zasługują i na niego oczekują na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Komentując wpis bartnictwa na listę UNESCO, wicepremier Gliński wyraził nadzieję, że dzięki temu tradycję bartniczą pozna cały świat.

Kultura bartnicza jest hołdem dla przyrody. Wyrazem troski o dobro jakie otrzymujemy od natury. Mam głęboką nadzieję, że ten wpis przyczyni się do popularyzacji kultury bartniczej i zwiększenia świadomości istoty tradycji, dzięki której bartnictwo wciąż jest w Polsce kultywowane – powiedział wicepremier.

Decyzja o wpisie to kolejny sukces i drugi – po szopkach krakowskich – polski wpis na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO.

Kultura bartnicza – rys historyczny

Kultura bartnicza obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych. Bartnicy zajmują się pszczołami w sposób szczególny: starają stwarzać im warunki jak najbardziej zbliżone do tych pierwotnych, nie ingerując w ich cykl życia i nie mając na celu intensyfikacji zbiorów miodu. Taka opieka nad rojem jest odzwierciedleniem dążenia do harmonii między człowiekiem a naturą. Bartnictwo, praktykowane od wieków, jest stale odtwarzane w oparciu o cykl pór roku. Depozytariusze kultury bartniczej wywodzą się z rodzin, które od wieków zajmowały się chowem dzikich pszczół w lasach lub ulach kłodowych. W przeszłości na terenie Polski bartnicy funkcjonowali w oparciu o królewskie przywileje i prawo bartne zwyczajowe sięgające korzeniami XV wieku. W czasie zaborów (1795-1918) dostęp do lasów został ograniczony, co wpłynęło na bartnictwo leśne. Wymusiło to odcinanie kawałków drzew bartnych i przenoszenie ich na tereny wiejskie w postaci uli kłodowych. Kontynuowanie praktyki bartniczej w tak zmienionej formie umożliwiło zachowanie wielowiekowej wiedzy i ciągłości, a także jej stopniowe otwarcie i wpisanie się w szerszy, lokalny krajobraz kulturowy. Bartnik uważany jest za osobę zaufania publicznego, a przypisywana mu uczciwość i poczucie sprawiedliwości budują jego autorytet. W związku z tym kultura bartnicza stanowi istotny element tożsamości całej lokalnej społeczności. Kultywowane co roku święto zbiorów miodu, zwane miodobraniem, gromadzi rodziny bartników, mieszkańców okolicznych wsi oraz coraz liczniejszych przyjezdnych.

Znaki bartne/znamiona bartne/ciosna bartne to swoisty „podpis” bartnika – znaczył nim drzewa bartne w borze bartnym, który użytkował. Bór bartny to podstawowa jednostka administracyjna w bartnictwie. Znak bartny był dziedziczony w rodzinie lub przynależał do boru, który w przypadku przejęcia przez innego użytkownika stawał się znakiem nowego opiekuna boru. Dzisiaj bartnicy nadal posługują się znakami bartnymi, znacząc użytkowane przez siebie drzewa bartne.

Reprezentatywna Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości

Elementy wpisane na Listę ukazują różnorodność dziedzictwa niematerialnego i pomagają podnieść świadomość jego znaczenia. Wpisów na Listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wymienionymi w Dyrektywach Operacyjnych do Konwencji UNESCO 2003. Do tej pory na Liście widniał tylko jeden polski wpis – Szopkarstwo krakowskie, wpisane w 2018 r. 

Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.