Podczas gali wręczenia nagród, która odbyła się w Portimao w Portugalii, przypomniano, że laureatem tegorocznej „Nagrody Muzealnej Rady Europy” jest polskie Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.

W uzasadnieniu przyznania wyróżnienia Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze jury konkursu EMYA 2024 podkreśliło, że jest ono miejscem, w którym świadectwem pamięci o setkach tysięcy ofiar obozu zagłady są prawdziwe ludzkie historie potwierdzone m.in. odkrytymi na miejscu przedmiotami osobistymi.

Historycy szacują, że w obozie zagłady w Sobiborze zostało zamordowanych 180 tys. Żydów. Ponad połowę ofiar stanowili Żydzi z terenów okupowanej Polski. Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze zabezpiecza miejsca związane z funkcjonowaniem obozu, dokumentuje jego historię, jak również podtrzymuje pamięć o ofiarach deportowanych do obozu z całej okupowanej przez III Rzeszę Europy.

Nagrody dla europejskich muzeów

Program nagrody dla europejskich muzeów powstał w 1977 roku. Mogą się o nią starać muzea, które promują przestrzeganie praw człowieka, pomagają zrozumieć współczesne problemy społeczne, wspierają różnorodność i dialog, dbają o kolektywną pamięć oraz budują mosty między narodami i kulturami. W ramach programu przyznawana jest nagroda „Europejskiego Muzeum Roku” (EMYA) oraz „Nagroda Muzealna Rady Europy”. Co roku do programu nagrody zgłaszają się europejskie muzea, które powstały lub zostały gruntownie odnowione w ciągu ostatnich trzech lat.

W 2024 r. w gronie 50 instytucji nominowanych do nagrody „Europejskie Muzeum Roku” znalazło się aż pięć muzeów z Polski, w tym cztery prowadzone bądź współprowadzone przez MKiDN: Muzeum Pamięci Sybiru, Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze, Panorama Racławicka - oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz Muzeum Mazowieckie w Płocku.

Obóz zagłady w Sobiborze – rys historyczny

Niemiecki obóz zagłady w Sobiborze powstał na przełomie kwietnia i maja 1942 r., jako drugi, po Bełżcu, ośrodek eksterminacji Żydów w ramach „Aktion Reinhardt”. Decyzja o jego budowie zapadła prawdopodobnie pod koniec października 1941 r., w związku z planowaną zagładą Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa oraz deportacją tysięcy Żydów ze Słowacji na teren dystryktu lubelskiego. Obóz był położony przy linii kolejowej Lublin-Chełm-Włodawa, co umożliwiało Niemcom doprowadzanie transportów.

W lipcu 1943 r. szef SS i policji Heinrich Himmler podjął decyzję o przekształceniu obozu zagłady w Sobiborze w obóz koncentracyjny. Do tego zadania skierowano część więźniów Sobiboru i rozpoczęto prace budowlane związane z powstaniem obozu czwartego. W tym czasie wśród więźniów zawiązała się konspiracyjna grupa planująca stawienie oporu w momencie jego likwidacji. 14 października 1943 r. w obozie wybuchło powstanie. Po zabiciu kilku członków SS oraz strażników licznej grupie więźniów udało się uciec. Bunt nie objął jedynie obozu trzeciego. Do końca wojny przeżyło 50 osób.

Informacje o Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze: https://www.sobibor-memorial.eu/pl/mission