Uroczysty pogrzeb obrońców Westerplatte z udziałem prezydenta RP Andrzeja Dudy odbyły się na nowym Cmentarzu Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte.

Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił społeczny i patriotyczny wymiar odkrycia przez archeologów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku miejsc spoczynku obrońców Westerplatte.

Jesteśmy dzisiaj uczestnikami niezwykle podniosłej i ważnej uroczystości pogrzebowej obrońców Westerplatte. Po wielu latach nasze zobowiązania wobec polskich żołnierzy zostaną wreszcie dopełnione. Pamięć, należyty szacunek, a dzisiaj – należny, godny pogrzeb – dodał Jarosław Sellin.

Generalny konserwator zabytków przypomniał, że pierwszą symboliczną mogiłę zlokalizowano na Westerplatte po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku, a szczątki komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej mjr. Henryka Sucharskiego sprowadzono z Włoch w 1971 roku. Przez kolejne lata teren półwyspu, jak i wokół cmentarza ulegał ciągłym przeobrażeniom. W 2003 roku pole bitwy na Westerplatte uznano za pomnik historii. Ulokowany ponad ruinami wartowni nr 5 cmentarz także stał się obiektem objętym opieką służb konserwatorskich.

Kolejny, jakże istotny rozdział w historii tego miejsca, dopisano odnajdując szczątki dziewięciu Westerplatczyków w 2019 roku. (…) Spośród dziewięciu odnalezionych polskich żołnierzy na Westerplatte aż siedmiu zostało zidentyfikowanych. Stało się to możliwe dzięki wielkiemu wysiłkowi i zaangażowaniu prokuratorów z gdańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej oraz genetyków z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie – podkreślił Jarosław Sellin.

Wiceszef resortu kultury poinformował, że w 2019 roku podjęto decyzję, aby odnalezieni żołnierze zostali pochowani razem ze swoim dowódcą – majorem Henrykiem Sucharskim. W ramach prac, które zakończono w październiku bieżącego roku, wykonano między innymi nowy cmentarz z 18 komorami grobowymi wraz z betonowym ciągiem pieszym, remonty konserwatorskie Willi Oficerskiej i wartowni nr 5. Ustawiono także krzyż kpt. Franciszka Dąbrowskiego oraz krzyż Virtuti Militari.

Na nowym cmentarzu żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte spoczną: mjr Henryk Sucharski, kpr. Jan Gębura, leg. Józef Kita, st. strz. Władysław Okrasa (Okraszewski), kpr. Bronisław Perucki, plut. Adolf Petzelt, st. leg. Ignacy Zatorski, st. leg. Zygmunt Zięba. Nie ulega przy tym wątpliwości, że mogiły dwóch niezidentyfikowanych żołnierzy będą miały niezwykle symboliczny wymiar, nawiązujący do Grobu Nieznanego Żołnierza – dodał wiceminister kultury.

Sekretarz stanu w MKiDN przekazał podziękowania i wyrazy uznania za wysiłek i trud podejmowany przez Zespół Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz wszystkich zaangażowanych w realizację tego niezwykle ważnego przedsięwzięcia.

Dzięki Waszemu zaangażowaniu uczyniono dzisiaj zadość głęboko zakorzenionemu w naszej kulturze dążeniu, aby zmarli byli godnie pochowani – podkreślił dr Jarosław Sellin.

Szczątki polskich bohaterów, które dziś uroczyście pochowano w imiennych grobach, zostały zidentyfikowane na zlecenie Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Gdańsku. Są to plutonowy Adolf Petzelt, kapral Jan Gębura, kapral Bronisław Perucki, starszy strzelec Władysław Okrasa, starsi legioniści Ignacy Zatorski i Zygmunt Zięba oraz legionista Józef Kita. Zginęli oni lub zmarli na skutek ran odniesionych w walce na początku września 1939 r. Szczątki dwóch obrońców pozostały niezidentyfikowane. Obok żołnierzy spoczął ich dowódca mjr Sucharski, którego szczątki zostały sprowadzono z Włoch w 1971 r. i pochowane na symbolicznym, starym cmentarzu, a obecnie – po ekshumacji – zostały przeniesione na nowy Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte.

---

Historia Cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte

Pierwszą symboliczną mogiłę zlokalizowano na Westerplatte po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku w miejscu, gdzie znajdowała się wartownia nr 5. Poległych przypominać miał skromny drewniany krzyż otoczony płotem.

W 1946 roku, z inicjatywy kmdr. ppor. Franciszka Dąbrowskiego, dowódcy kadry Marynarki Wojennej, dawnego zastępcy komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej oraz kilku obrońców Westerplatte, został utworzony Związek Obrońców Westerplatte. Jego głównym zadaniem było propagowanie akcji budowy cmentarza i pomnika na Westerplatte.

Teren w okolicy miejsca, gdzie znajdowała się wartownia nr 5 rozminowano i uporządkowano, a następnie siłami kadry Marynarki Wojennej oraz dzięki pracy społecznej cmentarz poległych obrońców Westerplatte utworzono w pobliżu miejsca, pierwszego symbolicznego krzyża.

Głównym elementem otwartego w 1946 roku cmentarza był: betonowy krzyż orderu Virtuti Militari, betonowy krzyż (zwany krzyżem kpt. Dąbrowskiego) oraz tablica z wyrytymi nazwiskami poległych (według ówczesnej niepełnej wiedzy, bez imion oraz ze stopniami wojskowymi obowiązującymi w Marynarce Wojennej).

W 1959 roku, w 20. rocznicę wybuchu II wojny światowej, przy mogile obrońców złożono ziemię z miejsc oporu i kaźni Polaków.

W 1962 roku, dla uświetnienia planowanej w Gdańsku wizyty I sekretarza i premiera ZSRS Nikity Chruszczowa, ówczesne władze postanowiły umieścić na Westerplatte sowiecki czołg T-34/76. Dla ekspozycji czołgu pośrodku cmentarza usypano specjalny ziemny wał. Aby zaakcentować ateistyczny wymiar „przyjaźni” Związku Sowieckiego z komunistyczną Polską z cmentarza usunięto krzyż kpt. Dąbrowskiego. W tym samym roku przy cmentarzu wojennym Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte (cmentarzu Obrońców Westerplatte) złożono 12 urn z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej uświęconych krwią polskich żołnierzy.

W 1971 roku sprowadzono z Włoch na Westerplatte szczątki mjr. Henryka Sucharskiego, komendanta Westerplatte, które 1 września złożono w niszy przed mogiłą poległych obrońców Westerplatte.

W sierpniu 1980 roku, w trakcie strajku w Stoczni Gdańskiej, pracownicy Zarządu Portu Gdańsk i Narodowego Banku Polskiego wystąpili do Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z formalnym postulatem przywrócenia krzyża na Westerplatte. W październiku Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” Portu Gdańskiego wystosował w tej sprawie petycję do wojewody gdańskiego. Rozmowy z przedstawicielami władz komunistycznych przeciągnęły się do lata 1981 roku.

W sierpniu 1981 roku Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego wydał zgodę na postawienie krzyża na Westerplatte. Pojawiły się jednak kontrowersje dotyczące usytuowania czołgu-pomnika, który miał być przeniesiony.

27 sierpnia 1981 roku pracownicy portu w asyście wojska wkopali ostatecznie krzyż na Westerplatte. Trzy dni później przy cmentarzu odbyły się uroczystości związane z rocznicą śmierci majora oraz pierwszą rocznicą porozumień sierpniowych. Udział wzięli m.in. hutnicy z Warszawy, którzy przybyli ze swoim duszpasterzem ks. Jerzym Popiełuszką, najważniejsi przedstawiciele Solidarności oraz westerplatczycy, których spośród ok. 100 żyjących przybyło ok. 30.

Latem 1989 roku, głównie pod naciskiem środowisk kombatanckich, sowiecki czołg-pomnik został przeniesiony z cmentarza w pobliże placówki „Fort”,  a sam cmentarz został przebudowany. W nowej formie zaakcentowano indywidualny charakter symbolicznych mogił, natomiast elementy wystroju cmentarza – krzyż VM oraz tzw. krzyż Dąbrowskiego przeniesiono do znajdującego się obok aneksu. Głównymi elementami cmentarza z 1989 roku stało się 15 kamiennych krzyży, na których umieszczono żeliwne tabliczki przypominające polskie nieśmiertelniki z nazwiskami poległych obrońców.

W październiku 2010 roku dzięki staraniom Stowarzyszenia „Godność”, krzyż kpt. Dąbrowskiego wrócił na pierwotne, centralne miejsce. Wmurowano także wykonany z żeliwa sferoidalnego krzyż Virtuti Militari, który zastąpił zdewastowany betonowy.

Rozporządzeniem Prezydenta RP z 22 sierpnia 2003 roku (Dz.U. Nr 148, poz. 1448) pole bitwy na Westerplatte zostało uznane za pomnik historii, a cmentarz ulokowany ponad ruinami wartowni nr 5 także stał się obiektem objętym opieką służb konserwatorskich.

Odnalezienie szczątków dziewięciu Westerplatczyków w 2019 roku oraz potrzeba ich godnego pochowania stała u podstaw ogłoszenia konkursu na aranżację architektoniczną cmentarza na Westerplatte.