O odzyskaniu obiektów poinformowała Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego podczas konferencji prasowej, w której uczestniczył Władysław Teofil Bartoszewski, sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Wydział ds. Restytucji Dóbr Kultury działa w strukturze Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, prowadząc wszystkie działania dotyczące proweniencji, dokumentacji, poszukiwań i restytucji utraconych dóbr kultury. Obecnie prowadzimy 178 spraw restytucyjnych na całym świecie, w tym 51 w kraju – zaznaczyła Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. – Dzisiaj prezentujemy dwa odzyskane obiekty – jeden z zagranicy, drugi odnaleziony w Polsce. Działania restytucyjne były i będą prowadzone w ministerstwie, ale zachęcam też wszystkich do szczególnej uważności, ponieważ utracone dzieła możemy znaleźć także w kraju – na aukcji, wystawione do sprzedaży czy – tak jak w przypadku obrazu Mehoffera – na własnym strychu - dodała.

Minister Bartoszewski, dziękując za odnalezienie książki z przedwojennych zbiorów MSZ, podkreślił wagę ponad 1000-letniej historii łączącej Polaków i Żydów.

Pierwsi Żydzi zamieszkiwali na terenach Polski już w X wieku. Świadectwem tego dziedzictwa jest m.in. wspaniałe Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Bardzo się cieszę, że kolejnym dziełem odzyskanym dzięki wysiłkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest właśnie książka o kulturze i sztuce ludu żydowskiego w Polsce. To tom, który znajdował się w zbiorach Ministerstwa Spraw Zagranicznych, niezwykle spustoszonych i zrabowanych w czasie wojny – podkreślił Władysław Teofil Bartoszewski, sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

„Portret marszałka Józefa Piłsudskiego” Józefa Mehoffera

Informacje o odnalezieniu „Portretu marszałka Józefa Piłsudskiego” (256,5 x 165 cm) Muzeum Narodowe w Warszawie otrzymało wiosną br. Zwinięty w rulon obraz, bez ramy i krosna, odnalazło małżeństwo – Katarzyna Ziemkiewicz i Mirosław Krupski – na strychu starego parterowego domu w Warszawie. Na podstawie uzyskanych informacji pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęli pracę nad kwerendą archiwalną. Konieczne było ustalenie proweniencji odnalezionego dzieła oraz przeprowadzenie jego oględzin. Niezbędny okazał się obszerny materiał historyczny, który zachował się w archiwach.

Odnaleziona dokumentacja i fotografie wskazują, że obraz został zamówiony u Józefa Mehoffera w 1921 r. przez ówczesne Ministerstwo Sztuki i Kultury oraz Kancelarię Cywilną Naczelnika Państwa. Następnie włączono go do Państwowych Zbiorów Sztuki – instytucji zajmującej się gospodarowaniem dziełami sztuki, zabytkami czy meblami będącymi własnością państwa.

Pierwotnie „Portret marszałka Józefa Piłsudskiego” był prezentowany w Prezydium Rady Ministrów II RP, gdzie obecnie znajduje się siedziba Pałacu Prezydenckiego. Wielkoformatowe płótno wypożyczane było także na wystawy, m.in. w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych czy w Kamienicy Baryczków na Rynku Starego Miasta. Kilka lat przed wybuchem II wojny światowej „Portret marszałka Józefa Piłsudskiego” został przeniesiony do budynku Komendy Miasta Warszawy przy pl. Piłsudskiego. To właśnie stamtąd obraz Mehoffera został prawdopodobnie ewakuowany i ukryty przed ewentualną grabieżą lub zniszczeniem przez wojska niemieckie, które już we wrześniu zajęły budynek Komendy Miasta.

Bardzo zły stan zachowania obrazu wskazuje, że miejsce jego ukrywania nie zmieniało się przez ostatnie 85 lat. Nieodpowiednie warunki, brak oprawy i inne niekorzystne czynniki spowodowały liczne deformacje i uszkodzenia podłoża oraz spękania i ubytki w warstwie malarskiej. Dlatego w najbliższych dniach dzieło trafi do Muzeum Historii Polski, gdzie zostanie poddane niezwykle wymagającym i długotrwałym pracom konserwatorskim.

Książka „Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich” Maksymiliana Goldsteina i Karola Dresdnera

Książka została wydana we Lwowie w 1935 r. Pochodzi z przedwojennych zbiorów Biblioteki Wydziału Prasowego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej. Posiada pieczątkę własnościową z oznaczeniem: „Biblioteka Wydz. Prasowego M.S.Z. No. 1569” oraz odręczne oznaczenie „1569” naniesione ołówkiem.

W czasie II wojny światowej wszystkie zbiory Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, zarówno głównego księgozbioru, jak i bibliotek podręcznych należących do biur i departamentów, zostały w dużej mierze zniszczone, rozproszone lub zrabowane przez wojska okupanta. Nie inaczej było w przypadku książki „Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich”, która została zrabowana z miejsca pierwotnego przechowywania, a następnie wywieziona z Warszawy.

Książka została odnaleziona i zidentyfikowana jako pochodząca z polskich zbiorów przez pracowników Zentral und Landesbibliothek w Berlinie. Polski resort kultury zweryfikował, a następnie potwierdził polską proweniencję dzieła. Po wydaniu pozytywnej rekomendacji Centralna Biblioteka Berlina przekazała książkę do niemieckiego MSZ, które w porozumieniu z MKiDN podjęło decyzję o jej zwrocie do Polski.

Zobacz film