Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego sprawuje opiekę nad grobami i cmentarzami poza granicami kraju. Prowadzimy prace inwentaryzacyjne, konserwatorskie i remontowe, a także badania historyczne na 78 polskich cmentarzach i kwaterach wojennych. Działania te finansujemy z budżetu resortu, jak również w ramach Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”. W 2024 roku przeznaczyliśmy na nie ponad 6 mln zł.

Kwestowanie na Starych Powązkach – tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie

Zainicjowana w 1974 roku przez Jerzego Waldorffa akcja od początku przyciąga znane postacie z różnych środowisk, także ze świata kultury. Współpraca ze Społecznym Komitetem Opieki nad Starymi Powązkami dla wielu stała się rodzinną tradycją, a zarazem obywatelską powinnością przekazywaną z pokolenia na pokolenie.

Kwesta odbywa się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie . Ta jedna z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych nekropolii w Polsce powstała na terenie ofiarowanym przez rodzinę Szymanowskich jako odpowiedź na zamykanie tradycyjnych miejsc pochówku wewnątrz miast, na terenach przykościelnych czy przyszpitalnych. Od XIX wieku stała się miejscem spoczynku warszawskich elit, w tym: artystów, pisarzy, wojskowych i polityków. W okresie zaborów pełniła rolę Narodowego Panteonu.

Liczba osób, które kiedykolwiek kwestowały, sięga 800. W marcu 2024 r. zidentyfikowano ponad 60 żyjących kwestarzy, którzy w wydarzeniu brali udział co najmniej 25 razy. W tym roku obchodzimy 50-lecie organizowania kwesty i 25. rocznicę śmierci jej pomysłodawcy.

Polskie cmentarze i groby wojenne poza granicami kraju pod opieką MKiDN

Groby żołnierzy Wojska Polskiego, polskich zesłańców, uchodźców i cywilnych ofiar wojen, będące świadectwem polskich losów, rozsiane są niemal na wszystkich kontynentach kuli ziemskiej. W 2024 roku objęliśmy całoroczną opieką 78 polskich cmentarzy i kwater wojennych, m.in. na Ukrainie, we Włoszech, w Kazachstanie, Kirgistanie, Uzbekistanie, Iranie, Izraelu i Libanie. Prowadzimy prace remontowe, konserwatorskie, dbamy o bieżące utrzymanie i pielęgnację obiektów, a także realizujemy badania historyczne mające na celu ustalenie nazwisk ofiar wojen.

Stała opieka nad polskimi cmentarzami

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od wielu lat finansuje opiekę nad polskimi cmentarzami w Azji Centralnej i na Bliskim Wschodzie, które są związane z żołnierzami armii gen. Władysława Andersa i cywilną ludnością deportowaną do ZSRR. Odpowiadamy za utrzymanie i pielęgnację 22 polskich cmentarzy wojennych: w Kazachstanie (4), Kirgistanie (1) i Uzbekistanie (17), a także polskiego pomnika w Taszkiencie. W ramach środków przyznanych z Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” opiekujemy się 8 cmentarzami: w Iranie (5), Izraelu (2) i Libanie (1).

Na Ukrainie troszczymy się m.in. o Cmentarz Orląt Lwowskich, miejsca pochówków żołnierzy Legionów Polskich (w Kostiuchnówce czy Jeziornej), kwatery żołnierzy Wojska Polskiego poległych w latach 1918-20 czy groby polskiej inteligencji zamordowanej w 1941 roku przez Niemców w Czarnym Lesie koło Stanisławowa (Iwano-Frankiwska).

We Włoszech od kilku lat koordynujemy sprawowanie stałej opieki konserwatorskiej nad 3 polskimi cmentarzami wojennymi żołnierzy II Korpusu gen. Władysława Andersa: na Monte Cassino, w  Loreto i Bolonii. Opieką objęliśmy również kwaterę na cmentarzu w Santa Maria Capua Vetere koło Neapolu, gdzie spoczywają polscy ochotnicy zmarli podczas formowania oddziałów polskich, które weszły później w skład Błękitnej Armii dowodzonej przez gen. J. Hallera.

Remonty polskich miejsc pamięci

Co roku przekazujemy też środki na renowacje grobów, kwater i cmentarzy wojennych. W ramach tegorocznego Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” przeznaczyliśmy ponad 3,5 mln zł na prace w takich państwach jak:

• Czechy - konserwacja upamiętnień związanych z żołnierzami Legionów Polskich na cmentarzu w Jabłonkowie: grobu Józefa Gacka zmarłego w Trzyńcu w 1915 roku oraz Pomnika Legionistów;
• Litwa - rewaloryzacja kwater żołnierzy Wojska Polskiego z okresu 1919-1920 w Duksztach Starych, Druskiennikach i Marcinkańcach oraz prace przy mogiłach na Cmentarzu Bernardyńskim w Wilnie;
• Niemcy - rewaloryzacja kwatery robotników przymusowych na Cmentarzu Głównym w Ulm, ustalenie nazwisk 118 Polaków - ofiar II wojny światowej, które zostały umieszczone na nowym pomniku ustawionym obok kwatery;
• Rumunia - renowacji zostaną poddane groby żołnierzy Wojska Polskiego oraz cywilnych uchodźców wojennych z września 1939 roku w Tulczy, Ocnele Mari i Campulung Muscel. Powstanie także symboliczne upamiętnienie na cmentarzu w Babadag;
• Tanzania - prace renowacyjne i dokumentacyjne na cmentarzach polskich uchodźców w Kondoa i Tengeru.
• Ukraina - renowacja mogiły 14 legionistów w Turzysku oraz kwater żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w 1920 roku w Szpanowie, Czerniowcach oraz Podwołoczyskach.