Program koncertu, który odbył się w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej, objął premierowe wykonanie utworu „Tenebrae” Elżbiety Sikory oraz VIII Symfonię op. 83 „Kwiaty Polskie” Mieczysława Weinberga. W wydarzeniu uczestniczyli prezydenci: Polski – Andrzej Duda, Izraela - Izaak Herzog oraz Niemiec – Frank-Walter Steinmeier.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że wyjątkowe spotkanie w 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim jest przede wszystkim uczczeniem pamięci jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w tej części Europy. Zwrócił uwagę na symbolikę miejsca koncertu.

Spotykamy się kilkaset metrów od miejsca, gdzie przebiegały mury największego w Europie warszawskiego getta – dzielnicy, w której Niemcy zgotowali piekło na ziemi kilkuset tysiącom warszawskich i polskich Żydów, obywatelom II Rzeczpospolitej Polskiej. Spotykamy się w budynku, który został zbombardowany przez Niemców we wrześniu 1939 r., a ostatecznie wysadzony w 1944 r., w którego ruinach w sierpniu 1944 r. zamordowano 350 polskich cywilów. Ten gmach, w którym się znajdujemy, był – podobnie jak cała Warszawa – celowo zniszczony przez Niemców już po ustaniu działań powstańczych – mówił prof. Piotr Gliński podczas wydarzenia.

Szef resortu kultury przypomniał, że po obu warszawskich powstaniach – Powstaniu w Getcie w kwietniu 1943 r. i Powstaniu Warszawskim w sierpniu 1944 r. – Niemcy celowo spalili Warszawę, aby na wieki zniszczyć tożsamość dwóch narodów, które postawiły im opór - Polaków i polskich Żydów. Zauważył, że II wojna światowa nie tylko brutalnie przerwała rozwój młodego niepodległego państwa polskiego, ale też zakończyła kilkusetletnią tradycję wielonarodowej i wielokulturowej Rzeczpospolitej Polskiej.

Pod niemiecką okupacją zapanował terror i nieludzkie niemieckie prawo, które za pomoc bliźniemu karało śmiercią. Okupant z Polaków czynił niewolników i ofiary, Żydów – w tym blisko 3 mln polskich obywateli – skazał na fizyczną eksterminację. Łącznie Niemcy zabili w okupowanej Polsce prawie 6 mln polskich obywateli. Nigdy, do dnia dzisiejszego włącznie, nie zadośćuczynili tym zbrodniom, zgliszczom i krzywdom – podkreślił wicepremier.

Wiceprezes Rady Ministrów zwrócił uwagę na wspólną historię Polaków i Żydów na ziemiach polskich. Wskazał, że oba narody przez wieki współistniały, przenikały się i współtworzyły kulturę, naukę i życie publiczne. Przypomniał, że miecz koronacyjny polskich królów zawiera wywodzące się z języka hebrajskiego inskrypcje, a statut kaliski z XIII w., który zapewnił Żydom opiekę władcy i szacunek dla ich odrębności, sprawił, że napływający do Polski z całej Europy Żydzi znajdowali na terenie naszego kraju możliwość bezpiecznego życia i rozwoju swojej kultury, ciesząc się autonomią swoich gmin wyznaniowych.

Żydzi polscy stworzyli na terenie Rzeczypospolitej ogromną kulturę, która oddziaływała daleko poza Polskę. Odegrali też ważną rolę w utrzymaniu i rozwoju polskiej tożsamości narodowej, polskiej kultury. Tej samej, której nasze XIX- i XX-wieczne powstania zbrojne – mimo iż brutalnie tłumione przez zaborców i okupantów – dawały nadzieję, podnosiły na duchu, pokrzepiały serca. Będąc tragiczne, budowały tożsamość wspólnotową. Taki zresztą był przecież także sens obu powstań warszawskich z okresu II wojny światowej: tragiczne i skazane na klęskę, pozwalały jednak przetrwać duchowi obu wspólnot: żydowskiej i polskiej – podkreślił minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Prof. Piotr Gliński przypomniał, że przez stulecia polscy Żydzi współdzielili losy państwa i narodu polskiego, biorąc udział w Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 r., polskich zrywach niepodległościowych w 1830 r. i 1863 r., a także walcząc w Legionach Polskich, w wojnie polsko-bolszewickiej i II wojnie światowej.

Spotykamy się w Warszawie – stolicy Polski – która podczas II wojny światowej była miastem -świadkiem dwóch powstań. To pierwsze, które dziś wspominamy i czcimy, wybuchło w 1943 w warszawskim Getcie. 19 kwietnia 1943 r. w twierdzy Żydowskiego Związku Wojskowego przy Placu Muranowskim w symbolicznym geście bojownicy umieścili na dachu budynku biało-czerwoną flagę Polski i biało-niebieską flagę ŻZW. Ten obraz dwóch flag – biało-czerwonej i biało-niebieskiej – powiewających wspólnie nad walczącym gettem, stał się symbolem nierozerwalnie splecionych ze sobą wojennych losów polsko-żydowskich – zaznaczył wiceprezes Rady Ministrów.

Wicepremier podkreślił, że oba warszawskie powstania – to w getcie i to warszawskie – choć zostały krwawo stłumione po latach przyniosły zwycięstwo i moc obu wspólnotom narodowym i państwowym. Zapewnił, że polskie państwo dba o pamięć tamtych wydarzeń, tworząc i rozwijając liczne instytucje.

Oddając dzisiaj hołd tragicznym bojownikom Getta, chylimy głowy przed ofiarami, jakie poniósł naród żydowski, wspominamy straty, jakie poniosła Polska. Pamięć o nich musi trwać – po to, by się nie powtórzyły nigdy więcej – zaapelował wicepremier Piotr Gliński.

O koncercie

Koncert „Pamięć i przyszłość” pod patronatem honorowym prezydenta RP Andrzeja Dudy został przygotowany dla uczczenia przypadającej 19 kwietnia 2023 roku 80. rocznicy wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim.

Poza symbolicznym przesłaniem i oddaniem hołdu zarówno żydowskim, jak i polskim ofiarom nazistowskiego terroru, wydarzenie podkreśliło znaczenie relacji polsko-żydowskich opartych na wzajemnym szacunku dla wspólnej wielowiekowej tradycji i prawdzie historycznej. Koncert stał się również wyjątkowym spotkaniem młodych muzyków, zmierzającym do stworzenia nowych relacji między kolejnym pokoleniem Polaków i Żydów.

Prace związane z organizacją Młodzieżowej Orkiestry Polsko-Izraelskiej trwały od kwietnia 2022 roku. Zespół powstał dzięki współpracy Muzeum Getta Warszawskiego z Mateuszem Grzesińskim - producentem m.in. Festiwalu Muzyki Europy Środkowo-Wschodnie „Eufonie”. Szczególną wartością projektu było zaproszenie młodych, profesjonalnie wykształconych muzyków, którzy zostali wyłonieni przez dwie instytucje, również zaangażowane w tworzenie polsko-izraelskiej orkiestry: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina oraz Konserwatorium Jerusalem Academy of Music and Dance, pod nadzorem i kierownictwem wybitnej polskiej dyrygentki Anny Sułkowskiej-Migoń.

Dzięki wsparciu wybitnych postaci środowiska muzycznego, takich jak: prof. dr hab. Klaudiusz Baran, rektor UMFC, prof. dr hab. Bogdan Gola, prof. dr hab. Tomasz Strahl czy prof. dr hab. Agnieszka Franków-Żelazny udało się nie tylko powołać Orkiestrę, ale też zaangażować w projekt Polski Narodowy Chór Młodzieżowy.

W programie koncertu znalazły się:

• premierowe wykonanie utworu „Tenebrae” Elżbiety Sikory

Utwór „Tenebrae” został zamówiony przez Muzeum Getta Warszawskiego u światowej sławy kompozytorki Elżbiety Sikory specjalnie na obchody 80. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim. Jest poświęcony bohaterom zrywu. Został skomponowany na orkiestrę, chór i dwa głosy solowe. Wykorzystano w nim m.in. dwa teksty Paula Celana: „Tenebrae” i „Stehen”. Pojawiają się także teksty świadków obozu zagłady w Majdanku. „Tenebrae” jest kontynuacją poszukiwań Elżbiety Sikory związanych z komponowaniem „Szóstego przykazania”.

• VIII Symfonia op. 83 „Kwiaty Polskie” Mieczysława Weinberga

To uznane na świecie i w Polsce dzieło muzyczne, będące wyrazem tęsknoty za utraconą ojczyzną. Jego twórcami są polscy artyści żydowskiego pochodzenia - kompozytor Mieczysław Weinberg, który jako tekst symfonii wykorzystał poemat Juliana Tuwima „Kwiaty Polskie”. W VIII Symfonii „Kwiaty Polskie” Weinberg nawiązuje do utworów Fryderyka Chopina oraz do poezji Tuwima, oddając hołd żydowskim obywatelom Polski, zgładzonym w czasie Holokaustu.