Pokaz nieznanego szkicu „Hołdu pruskiego” zainaugurował Rok Jana Matejki na Wawelu
18.03.2023
„Inaugurujemy Rok Jana Matejki w Zamku Królewskim na Wawelu. Po blisko 150 latach, po raz pierwszy w historii, możemy publicznie oglądać szkic do słynnego „Hołdu pruskiego” genialnego polskiego malarza - ikony polskiej kultury” – powiedział wicepremier prof. Piotr Gliński podczas prezentacji nieudostępnianego nigdy wcześniej publiczności szkicu „Hołdu pruskiego”. Dzieło będzie eksponowane w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego na Wawelu przez kilka miesięcy.
Podczas wizyty w Krakowie wicepremier Piotr Gliński odwiedził również Dom Jana Matejki - oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, gdzie prezentowana jest nowa wystawa „Genius loci. Miejsce, ludzie, zbiory”.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego zwrócił uwagę, że obchodzone w tym roku rocznice - 185. rocznica urodzin i 130. rocznica śmierci Jana Matejki - stanowią wyjątkowe okazje do zaprezentowania szkicu „Hołdu pruskiego”, należącego do prywatnego właściciela.
Jan Matejko jest ikoną polskiej kultury, genialnym malarzem, który najbardziej kojarzony jest z narracją historyczną. Widać to po sposobie, w jakim naszkicował ten wspaniały obraz, który znamy z tej większej prezentacji. „Hołd pruski” to dzieło, które tutaj w Krakowie jest prezentowane w Sukiennicach – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie - jako depozyt Zamku Królewskiego na Wawelu. To dowód na doskonałą współpracę naszych instytucji – zauważył prof. Piotr Gliński.
Wicepremier wskazał, że wawelska prezentacja będzie ciekawym wydarzeniem nie tylko dla profesjonalistów, ale również dla szerszego grona odbiorców. Zapowiedział, że w sierpniu w warszawskiej galerii Kordegarda zaplanowano prezentację innego dzieła Jana Matejki – jednego z tzw. "hołdów ruskich" malowanych przez artystę.
Podczas wizyty w Domu Jana Matejki szef MKiDN zwrócił uwagę, że miejsce to jest jednym z najstarszych muzeów narracyjnych w Polsce.
W zasadzie od razu po śmierci Jana Matejki zadbano o to, aby dom artysty stał się muzeum - wezwano do zbiórki społecznej i siłami narodu stworzono to niezwykłe miejsce. (…) O Matejce warto rozmawiać stale, zwłaszcza w kontekście tego, że wciąż jeszcze niektóre jego obrazy nie zostały odnalezione po wojnie – podkreślił prof. Piotr Gliński.
„Hołd pruski” Jana Matejki
Obraz „Hołd pruski” został namalowany przez Jana Matejkę w latach 1879 – 1882. Olejny szkic dzieła powstał jednak już w 1874 roku, a w 1881 roku został zaprezentowany podczas wizyty cesarza Franciszka Józefa I w pracowni malarza. Następnie praca trafiła do prywatnego kolekcjonera i w jego rodzinie pozostaje do dziś.
Po 149 latach, po raz pierwszy w historii, Zamek Królewski na Wawelu przedstawia to wyjątkowe dzieło. Szkic stanowi skromniejszą wersję obrazu, który można podziwiać w Muzeum Narodowym w Krakowie jako depozyt Zamku Królewskiego na Wawelu. Kompozycja jest mniej tłumna, brak też wielu elementów, które znalazły się w dziele ostatecznym: królowej Bony i postaci w loggi Sukiennic. Inaczej został przedstawiony także Stańczyk, który jest bardziej zatopiony w refleksji.
„Hołd pruski” po raz pierwszy zaprezentowano publicznie w maju 1882 roku w Sukiennicach. 7 października 1882 artysta ofiarował go narodowi „na przyozdobienie” jednej z sal Zamku Królewskiego na Wawelu. Obraz miał być eksponowany w Sali Senatorskiej, której projekt urządzenia w latach trzydziestych ubiegłego wieku przygotował Adolf Szyszko-Bohusz. Dzieło zostało przekazane w depozyt Muzeum Narodowemu w Krakowie do czasu odnowienia wawelskich wnętrz, gdzie ostatecznie pozostaje do dzisiaj.
Dom Jana Matejki i wystawa „Genius loci. Miejsce, ludzie, zbiory”
Z inicjatywą utworzenia muzeum imienia Jana Matejki wystąpił prof. Marian Sokołowski, który zaproponował wykupienie domu artysty ze składek społecznych. Podstawowym założeniem organizacji muzeum było zachowanie możliwie największej spuścizny po artyście. Inauguracja Muzeum Dom Jana Matejki odbyła się 6 marca 1898 roku. Zaprezentowano wówczas w pełni urządzone pomieszczenia pierwszego piętra domu. Wystawiono obrazy Matejki, rysunki, zabytki rzemiosła artystycznego oraz przedmioty codziennego użytku. Ekspozycja została zaplanowana w taki sposób, by zwiedzający mógł się zapoznać z pamiątkami po artyście, jego zbiorem kolekcjonerskim oraz projektami polichromii.
Na początku XX wieku, w miarę zdobywania środków finansowych, aranżowano kolejne piętra muzeum. Z okazji 125. rocznicy utworzenia muzeum ekspozycję zmieniono w taki sposób, by przypominała tę sprzed lat. Aktualnie eksponowanych jest na niej ponad 600 obiektów.
„Genius loci” tego miejsca zawsze tworzyli ludzie, a od chwili powstania muzeum – również zbiory. Nowa wystawa w czterech odsłonach, eksponowana w dawnych pokojach III piętra, przybliża fenomen domu artysty i muzeum biograficznego w kontekście historii, zdarzeń, ludzi: od niezwykłych mieszkańców po opiekunów – genius familiae i genius loci. Porusza kwestie dotyczące udziału artystów w życiu społecznym, budowania postaw obywatelskich, świadomej promocji historii i kultury narodu, a także rozwoju muzealnictwa w Polsce.
Wystawę tworzy 35 obiektów: obrazów, pamiątek rodzinnych i dzieł sztuki. Są to m.in. zaprojektowane przez Józefa Mehoffera godło muzeum oraz bilet na loterię urządzoną w celu zdobycia funduszy na jego urządzenie. Prezentowane są też pierwsze zabytki ofiarowane do zbiorów Muzeum Dom Jana Matejki. Ich darczyńcami byli m.in. Marian Sokołowski, Marcelina Czartoryska, Stanisław Bełza, Izydor Jabłoński, Tadeusz Stryjeński, Teodor Rygier, Maciej Szukiewicz. Cyprian Godebski przesłał z Paryża akwarelę Paula Delaroche’a (1797–1856), który wywarł znaczny wpływ na wczesny okres twórczości Matejki. Dar Seweryny Czajkowskiej wzbogacił zbiory o kilkanaście akwarelowych i olejnych prac krakowskiego malarza.
