Wiceminister Żelazowska podczas swojego wystąpienia przypomniała, że resort kultury od początku lat 90. poszukuje i przywraca do macierzystych kolekcji zaginione podczas II wojny światowej obiekty pochodzące z polskich zbiorów publicznych, prywatnych i kościelnych.

Jest to codzienna, intensywna praca poszukiwawcza i badawcza. Dane o zaginionych dziełach gromadzone są w bazie strat wojennych, która jest cały czas rozwijana. Obecnie znajduje się w niej blisko 70 tysięcy rekordów, a to tylko wycinek strat, jakie poniosły polskie zbiory w czasie ostatniej wojny – zaznaczyła Bożena Żelazowska.

Sekretarz stanu w MKiDN podkreśliła, że dzięki współpracy resortu kultury z muzealnikami i badaczami, a także uczestnictwu muzeów w Programie Ministra „Badanie polskich strat wojennych” oraz rozwojowi nowych technologii udaje się odnaleźć i odzyskać coraz więcej dzieł utraconych z polskich zbiorów.

W ostatnich latach to już ponad 700 pojedynczych obiektów, które powróciły do swoich macierzystych kolekcji. Utrata i rozproszenie materialnego dziedzictwa w wyniku wojennej pożogi i grabieży sprawiają, że rozpadają się naturalne więzi między przeszłością a teraźniejszością. Dokumentując, poszukując i odzyskując to, co zostało utracone, staramy się wypełnić pustkę powstałą po wojnie i te przerwane więzi choć w części odbudować – wskazała wiceminister kultury.

Generalna konserwator zabytków podziękowała pracownikom Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie za pomoc w zebraniu dokumentacji archiwalnej zaświadczającej o pochodzeniu dzieła, pracownikom Departamentu Restytucji Dóbr Kultury w MKiDN, dzięki którym obraz powrócił do Wilanowa, jak również dotychczasowej posiadaczce, która zdecydowała się zwrócić go do macierzystych zbiorów.

O obrazie

W XIX w. obraz został opisany w dwóch historycznych inwentarzach pałacu wilanowskiego oraz w przewodniku W. Czajewskiego z 1893 roku. Podobnie jak wiele obiektów z kolekcji wilanowskiej zaginął w nieznanych okolicznościach podczas II wojny światowej. Pod koniec 2020 roku dzieło odnalazło się w kolekcji prywatnej na terenie Niemiec. Jak się później okazało trafiło tam na początku lat 90. z polskiego rynku antykwarycznego. Na pochodzenie obiektu wskazywało m.in. znajdujące się na odwrocie oznakowanie w postaci numeru 820 oraz wykonanego przez szablon oznaczenia „Galerya Obrazów w Willanowie”.

Straty wojenne z kolekcji wilanowskiej

W bazie strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zarejestrowanych jest obecnie niemal 350 obiektów utraconych z kolekcji wilanowskiej. W ostatnich latach do zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie powróciły trzy zabytki: biurko damskie i kabinet - XVIII-wieczne meble w stylu chińskim, odzyskane w 2016 roku z Muzeum Sztuki Zdobniczej -Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie oraz „Dama z wachlarzem” - XIX-wieczna grafika naklejona na płótno, zwrócona we wrześniu 2023 roku przez niemieckie małżeństwo z Berlina.

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie to jedyne polskie muzeum, do którego już po upadku ZSRR powróciło dzieło sztuki zrabowane przez Armię Czerwoną: obraz Pompeo Batoniego „Apollo i dwie muzy”. W latach 2012-2022 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego skierowało do Rosji 27 wniosków restytucyjnych, obejmujących kilkanaście tysięcy obiektów bezprawnie wywiezionych do ZSRR, pochodzących z Gdańska, Łodzi, Malborka, Gołuchowa, Poznania, Wrocławia, Wilanowa, a także Auschwitz-Birkenau. Wnioski te pozostają jednak bez odpowiedzi. Jeden z nich dotyczy „Pejzażu włoskiego ze sztafażem” Andrea Locatelliego - obrazu zidentyfikowanego w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych im. A. Puszkina w Moskwie, gdzie znajduje się także wiele innych dzieł sztuki zagrabionych przez Armię Czerwoną z polskich kolekcji.