Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego zaznaczył, że 83 lata temu Niemcy rozpoczęli świadomy i brutalny proces niszczenia Narodu Polskiego, jego kultury i tożsamości. Przypomniał, że 18 grudnia 1944 r. w ramach operacji planowanego wyburzania i palenia Warszawy, już po upadku Powstania Warszawskiego, Niemcy wysadzili Pałac Brühla, a w kolejnych dniach Pałac Saski.

W procesie niszczenia nie było przypadku, rozkaz Heinricha Himmlera był jasny – „Miasto ma całkowicie zniknąć z powierzchni ziemi i służyć jedynie jako punkt przeładunkowy dla transportu Wermahtu. Kamień na kamieniu nie powinien pozostać. Wszystkie budynki należy zburzyć aż do fundamentów”. O dokładności, precyzji w niszczeniu może zaświadczyć przykład monumentalnej kolumnady Pałacu Saskiego, która nie od razu runęła. Zostały dwie środkowe kolumny ponad Grobem Nieznanego Żołnierza, które wysadzono kolejnego dnia. Dziś stajemy przed bardzo trudnym, odpowiedzialnym zadaniem, rozpoczynamy bowiem proces restytucji Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej, przepięknych architektonicznych perełek, gmachów użyteczności publicznej przedwojennej Warszawy o korzeniach sięgających 2 poł. XVII wieku – mówił podczas wydarzenia Jarosław Sellin.

Wiceszef resortu kultury poinformował, że w budynku Pałacu Saskiego mieściło się Biuro Szyfrów, w którym doszło do rozszyfrowania bolszewickich kodów podczas wojny w 1920 r., a 8 grudnia 1932 r. po raz pierwszy udało się polskim kryptologom rozkodować szyfrogramy zaszyfrowane za pomocą Enigmy. Podkreślił, że gmach Pałacu Saskiego związany jest także z osobą marszałka Józefa Piłsudskiego, który miał tu swoje biuro w latach 1922-1923 jako szef Sztabu Generalnego. Dodał, że Pałac Saski stanowił również siedzibę Sztabu Wojska Polskiego, a Pałac Brühla – Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Koncepcje odbudowy Pałacu Saskiego pojawiły się już dwukrotnie. Po zakończeniu II wojny światowej władze PRL rozważały odbudowę zachodniej pierzei placu Piłsudskiego (wówczas Zwycięstwa). Zwolennikami odbudowy Pałacu Saskiego byli w owym czasie konserwatorzy i architekci, m.in. Jan Zachwatowicz oraz Stanisław Biegański. Ostatecznie jednak odstąpiono od tych planów – zwrócił uwagę wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego.

Generalny konserwator zabytków wskazał, że kolejne projekty odbudowy Pałacu Saskiego, m.in. z 2004 r. przewidywały odtworzenie obiektu w kształcie z 1939 r. (z całkowitą rekonstrukcją kolumnady i arkad) z wyraźnym wyodrębnieniem Grobu Nieznanego Żołnierza w obecnej formie, w taki sposób, aby zachować jego symboliczną wymowę. Wiceminister Jarosław Sellin podkreślił, że z pożogi wojennej ocalał fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza, odsłoniętym 2 listopada 1925 r., który od tego czasu stał się pomnikiem upamiętniającym czyn zbrojny oręża polskiego i symbolem niezłomności narodu.

Profesor Jan Zachwatowicz – jeden z najwybitniejszych historyków i teoretyków architektury, który położył ogromne zasługi w odbudowie Warszawy ze zniszczeń wojennych, konieczność odbudowy najcenniejszych zabytków argumentował następująco: „Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowy tego co nam zniszczono. (…) Obecna koncepcja odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla ora kamienic przy ulicy Królewskiej 6, 8, 10/12 w Warszawie przewiduje odbudowę według zewnętrznego kształtu architektonicznego, jaki obiekty te miały na dzień 31 sierpnia 1939 roku. Odtworzenie Pałacu Saskiego i przyległej zabudowy będzie mogło mieć wymiar urbanistyczno-architektoniczny polegający na domknięciu placu Piłsudskiego poprzez wypełnienie zachodniej pierzei z 1939 oraz społeczno-socjologiczny, tj. podniesienie poczucia tożsamości narodowej poprzez rekonstrukcję zabytku głęboko zakorzenionego w świadomości polskiego społeczeństwa – mówił wiceminister kultury.

Wiceminister podkreślił także, że w procesie projektowania i odbudowy szczególną rolę będzie miała zachowana dokumentacja, materiały archiwalne, m.in. szczegółowa inwentaryzacja Pałacu z lat międzywojennych, dokumentacja kartograficzna i architektoniczna, liczne zdjęcia oraz filmy. Przekazał również, że w trakcie dyskusji środowiskowych dotyczących odbudowy Pałacu Saskiego zwrócono uwagę na potrzebę dialogu wszystkich podmiotów zaangażowanych w ideę restytucji Pałacu oraz partycypacyjnego udziału mieszkańców Warszawy w tym przedsięwzięciu, a także budowanie świadomości społecznej i tożsamości miejsca.

Powołana dziś Rada Odbudowy, składająca się z 11 członków, której przewodniczyć będzie Generalny Konserwator Zabytków, a której skład stanowią osoby wyróżniające się wiedzą i doświadczeniem w zakresie procesów inwestycyjnych, architektury, urbanistyki, historii lub ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, będzie w pewnym sensie głosem społeczeństwa, dialogu różnych środowisk. Serdecznie dziękuję członkom Rady za przyjęcie nominacji, za odwagę w podjęciu tak ważnej, odpowiedzialnej funkcji. Naszym zadaniem jest pamiętać i tę pamięć właśnie przez odtworzenie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie przekazać naszym dzieciom, kolejnym pokoleniom – podsumował wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego.

Rada Odbudowy Pałacu Saskiego będzie czuwała nad przebiegiem inwestycji. Kandydatów do Rady zgłosili: Prezydent RP, prezes Rady Ministrów, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, minister kultury i dziedzictwa narodowego, minister obrony narodowej, prezydent m.st. Warszawy, Generalny Konserwator Zabytków oraz Rada m.st. Warszawy.

W skład Rady weszli przedstawiciele świata kultury, historycy, osoby z związane z zarządzaniem nieruchomościami, prawnicy oraz inni specjaliści.

---

Rada Odbudowy Pałacu Saskiego

• dr Jarosław Sellin – Przewodniczący Rady Odbudowy

Generalny konserwator zabytków, dr nauk humanistycznych w zakresie historii. W latach 1982-88 studiował na Uniwersytecie Gdańskim. Po studiach pracował jako nauczyciel w V LO w Gdańsku, a następnie, w latach 1989-93, jako nauczyciel akademicki w swojej Alma Mater, specjalizując się w historii nowożytnej XVI-XVIII wieku. Prowadził również zajęcia z historii sztuki. Od 1983 r. związany z opozycją antykomunistyczną. Wziął udział w obradach „okrągłego stołu” (luty-kwiecień 1989) w tzw. podstoliku młodzieżowym. W tym samym roku zatrudnił się też jako urzędnik działu szkoleń związkowych w Komisji Krajowej „Solidarności”, będąc też formalnym członkiem związku. Od roku 1990 pracował jako dziennikarz w tygodniku „Młoda Polska”, a później w TVP i Telewizji Polsat. W 1998 r. objął funkcję rzecznika prasowego rządu. W latach 1999-2005 był członkiem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. W latach 2005-2007 pełnił funkcję sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W trakcie wyborów prezydenckich w 2015 r. pełnił funkcję wiceszefa sztabu wyborczego prezydenta Andrzeja Dudy. Sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, od stycznia 2022 r. pełni funkcję generalnego konserwatora zabytków.

• dr Izabela Bogucka (kandydatka Prezydenta RP)

Zastępca Dyrektora Biura Narodowej Rady Rozwoju, Samorządu i Inicjatyw Obywatelskich Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Tytuł doktora nauk prawnych w zakresie prawa administracyjnego uzyskała w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Absolwentka studiów podyplomowych Zarządzanie w Administracji Publicznej na Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, gdzie wcześniej ukończyła także Program Rozwoju i Inwestycji w Menedżera. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Uczestniczka Warszawskiego Seminarium Aksjologii Administracji. Ukończyła prestiżowy Program Argo – Top Public Executive organizowany przez IESE Business School University of Navarra w Barcelonie we współpracy z Krajową Szkołą Administracji Publicznej im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Swoje zainteresowania w dziedzinie prawa koncentruje w szczególności wokół tematyki dotyczącej administracji publicznej w sensie ustrojowym i funkcjonalnym, organizacji pozarządowych oraz samorządu terytorialnego. Angażuje się społecznie, podejmując tematykę pamięci narodowej i tradycji polskiego oręża. Od wielu lat jest aktywna w działaniach wspierających restytucję Pałacu Saskiego i przywrócenie przedwojennej zabudowy Placu Marszałka Piłsudskiego. Jest członkiem Rady Muzeum przy Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce.

• prof. dr hab. Wojciech Fałkowski (kandydat Generalnego Konserwatora Zabytków)

Historyk, mediewista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie. W latach 1993-2001 pełnił funkcję sekretarza generalnego Polskiego Komitetu ds. UNESCO. W 2002 r. został doradcą Prezydenta m. st. Warszawy Lecha Kaczyńskiego oraz szefem zespołu ds. szacowania strat Warszawy i jej mieszkańców w okresie okupacji niemieckiej 1939-1945. W latach 2008-2012 wykładał na paryskim uniwersytecie Sorbona jako profesor gościnny. W latach 2015-2017 pełnił obowiązki podsekretarza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej.

• Marlena Happach (kandydatka Prezydenta m.st. Warszawy)

Architekt-urbanistka, w latach 2012-2016 prezes Oddziału Warszawskiego SARP, założycielka i była prezes stowarzyszenia ODBLOKUJ. Od 2016 roku pełni funkcję Architekta Miasta Warszawy, dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego w Urzędzie m. st. Warszawy. W 2016 r. została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi za promowanie działań na rzecz poprawy infrastruktury miejskiej oraz za osiągnięcia w upowszechnianiu pamięci o najnowszej historii Polski.

• dr Michał Laszczkowski (kandydat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

Historyk, prawnik, działacz społeczny, menadżer kultury. Od 2022 r. p.o. dyrektora Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków. Jest założycielem Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, która w ostatnich latach prowadziła liczne prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych w Polsce, na Ukrainie, na Białorusi, na Łotwie, we Francji, w Mołdawii i we Włoszech. W przeszłości pełnił także funkcje rzecznika prasowego Narodowego Centrum Kultury oraz zastępcy dyrektora ds. programowych Instytutu Adama Mickiewicza.

• Jadwiga Lesisz (kandydatka Prezesa Rady Ministrów)

Dysponuje wieloletnim doświadczeniem zarządczym w życiu społeczno-gospodarczym zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym. Pracowała na kierowniczych stanowiskach w obszarze zarządzania nieruchomościami i budownictwa. W strefie publicznej zarządzała m.in. wdrażaniem funduszy z UE w zakresie wsparcia przedsiębiorców ( PARP). Ma wyższe wykształcenie ekonomiczne, ukończyła także dwuletni program MBA (Master of Business Administration) w Wyższej Szkole Bankowej/Franklin University we Wrocławiu. Jest absolwentką studiów podyplomowych Politechniki Wrocławskiej w zakresie Gospodarki Nieruchomościami. Na Uniwersytecie Warszawskim ukończył studia podyplomowe z dziedziny Zarządzanie na rynku dzieł sztuki. Złożyła egzamin dla kandydatów na członków rad nadzorczych w spółkach Skarbu Państwa.

• Ewa Malinowska-Grupińska (kandydatka Rady m.st. Warszawy)

Od 2007 przewodnicząca Rady m. st. Warszawy, wcześniej przewodnicząca Komisji Polityki Rozwoju Gospodarczego Warszawy. Do samorządu trafiła po latach pracy w organizacjach działających na rynku książki (w latach 2003-2006 była prezesem Polskiej Izby Książki). Jest wiceprzewodniczącą Forum Kultury w strukturach EUROCIETIES. Była współinicjatorką reaktywowanej w 2008 roku Nagrody Literackiej m.st. Warszawy oraz nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki.

• prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk (kandydatka Marszałka Senatu)

Historyk sztuki, profesor zwyczajny na Uniwersytecie Gdańskim i profesor nadzwyczajny w Instytucie Sztuki PAN. Autorka monografii naukowych z zakresu historii sztuki. Specjalizuje się w problemach architektury XIX, XX i XXI wieku przede wszystkim Warszawy, Gdańska, regionu pobrzeża Bałtyku, a także dziejów ochrony zabytków i życia artystycznego. W latach 2012-2014 podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w latach 2014–2015 - minister kultury i dziedzictwa narodowego. Członkini m.in. Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Komitetu Narodowego ICOMOS.

• Piotr Walkowiak (kandydat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

Członek Stowarzyszenia Architektów Polskich, wiceprezes Oddziału Warszawskiego SARP w latach 1994-2003, wieloletni sędzia konkursowy Stowarzyszenia. Członek jury wielu prestiżowych konkursów architektonicznych, m.in. ogłoszonego w 1996 r. przez Radę Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, konkursu na koncepcję ukształtowania przestrzennego polskich cmentarzy wojennych w Katyniu, Miednoje i Charkowie, międzynarodowego konkursu na Międzynarodowe Centrum Muzyki w Żelazowej Woli, konkursu na projekt rozbudowy i modernizacji Muzeum Powstania Warszawskiego czy konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej budynku Europejskiego Centrum Filmowego CAMERIMAGE w Toruniu.

• dr Michał Wiater (kandydat Ministra Obrony Narodowej)

Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. Zastępca Dyrektora Departamentu Edukacji Kultury i Dziedzictwa MON. Przewodniczący Komisji Historycznej do spraw Symboliki Wojskowej i Tradycji Orężnych Ministerstwa Obrony Narodowej. Sprawuje nadzór nad realizacją zadań związanych z kultywowaniem polskich tradycji orężnych, upowszechnianiem historii Wojska Polskiego, symboliką wojskową, edukacją obywatelską i ceremoniałem wojskowym.

• prof. dr hab. Tadeusz Wolsza (kandydat Marszałka Sejmu)

Profesor zwyczajny w Instytucie Historii PAN oraz w Katedrze Systemów Politycznych i Administracyjnych na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Od 2008 r. prowadzi badania dotyczące Zbrodni Katyńskiej i postaw dziennikarzy w PRL. Autor licznych prac naukowych i popularnonaukowych. W latach 2011-2016 z wyboru Sejmu RP był członkiem Rady Instytutu Pamięci Narodowej, a od 15 czerwca 2021 r. pełni funkcję przewodniczącego Kolegium IPN. Członek kilku redakcji czasopism naukowych („Dzieje Najnowsze”, „Przegląd Sejmowy”, „Polska 1944/45 – 1989. Studia i materiały” i „Świat Idei i Polityki”).

---

Pałac Saski – rys historyczny

Pałac Saski wybudowano na polecenie króla Augusta II Sasa. Powstał w wyniku rozbudowy XVII-wiecznego pałacu Jana Andrzeja Morsztyna. Pracami kierowali Carl Friedrich Poppelmann i Joachim Daniel Jauch, zaś autorem dekoracji pałacu był Louis de Silvestre. Przebudowany pałac tworzył jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Mieszcząca się w Pałacu Saskim Sala Teatralna była miejscem organizowania licznych przedstawień teatralnych.

Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 roku pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadał. Sasi wynajmowali pomieszczenia pałacowe na mieszkania i biura. Na początku XIX w. w prawym skrzydle Pałacu Saskiego mieszkał Fryderyk Chopin wraz z rodziną.

Budynek został częściowo zniszczony w czasie powstania listopadowego. W 1837 roku Pałac Saski został kupiony przez rosyjskiego kupca Jana Skwarcowa, który zlecił gruntowną przebudowę gmachu w stylu klasycystycznym według projektu Adama Idźkowskiego. To on stworzył Pałac Saski w najbardziej znanym kształcie – w miejscu rozebranej środkowej części kompleksu wstawiono charakterystyczną kolumnadę w stylu korynckim. W 1864 roku spadkobiercy Skwarcowa sprzedali pałac carskiej armii, która do 1915 roku zajmowała budynek jako siedzibę rosyjskiego Dowództwa III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Pałacu Saskim został ulokowany Sztab Generalny Wojska Polskiego. W 1923 roku przed budynkiem ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, a dwa lata później pod kolumnadą w centralnym punkcie pałacu umieszczono Grób Nieznanego Żołnierza. W 1928 roku plac Saski przemianowano na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego.

W latach 30. XX wieku Pałac Saski był siedzibą Biura Szyfrów, z którym współpracowali Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. To właśnie w budynku Pałacu Saskiego złamano kod Enigmy.

Podczas II wojny światowej budynek przejął sztab hitlerowski. Pałac Saski zajmował Wehrmacht, a Pałac Brühla był siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwika Fischera. W 1940 r. nazwę placu zmieniono na Adolf Hitler Platz.

Po upadku powstania warszawskiego gmach Pałacu Saskiego został wysadzony w powietrze przez żołnierzy niemieckich. Ładunków wybuchowych nie podłożono jedynie pod fragmentem kolumnady – w miejscu Pomnika Nieznanego Żołnierza.

---

Spółka celowa Odbudowy Pałacu Saskiego

Spółka celowa Pałac Saski została powołana zgodnie z zapisami Ustawy z 11 sierpnia 2021 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie.

Przedmiotem działalności spółki jest przygotowanie i realizacja inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie, w tym wykonywanie zadań inwestora w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego. Powierzenie odbudowy wyspecjalizowanemu organowi ma usprawnić proces odbudowy, a także zapewnić efektywność zarządzania inwestycją.

Odbudowa Pałacu Saskiego stanowi realizację deklaracji Prezydenta RP Andrzeja Dudy z 11 listopada 2018 r., która zakończyła wieloletnią debatę publiczną nad potrzebą odbudowy historycznych gmachów przy pl. Piłsudskiego. Odbudowane gmachy będą dopełnieniem odbudowy zniszczonej w czasie II wojny światowej stolicy, a w konsekwencji symbolem umocnienia jedności wspólnoty obywatelskiej.