Te straszliwe wydarzenia sprzed lat, ta wojna i napaść Niemiec, a później Rosji Sowieckiej na Polskę były niezwykle tragiczne. Pomimo to, po latach komunizmu, wyszliśmy z tej wojennej zawieruchy zwycięsko, jako wolna wspólnota polityczna i kulturowa – mówił podczas wydarzenia prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że jedna z otwieranych dziś wystaw dotyczy filmu „Orlęta. Grodno ’39”, który jest pierwszym polskim filmem fabularnym, ukazującym w szerokiej perspektywie wydarzenia związane z obroną Grodna w 1939 roku.

To wymowne, że dopiero teraz, po tylu latach, powstają dzieła o tak ważnych fragmentach polskiej historii. To bardzo potrzebny, wzruszający, mocny, a jednocześnie trudny film, o którym można dyskutować i debatować. Dziękuję jego twórcom i producentom. Film został wsparty przez polskie państwo oraz Telewizję Polską. Takie działania to nasz obowiązek – wskazał wicepremier.

Szef resortu kultury poinformował również, że w Kordegardzie można zobaczyć dzieła inspirowane tragedią, wojną i cierpieniem trojga wybitnych artystów - Aliny Szapocznikow, Władysława Hasiora i Jonasza Sterna.

Ci troje artyści potrafili w sposób artystyczny przetworzyć na swoją sztukę to, co przeżyli. A były to przecież przeżycia i doświadczenia skrajne. Mamy też dwie ekspozycje odnoszące się do 1 i 17 września, które będą wymienione w ramach wystawy „Wojna!” na dziedzińcu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wicepremier zwrócił uwagę, że niczym nieuzasadniona napaść ze strony zarówno najeźdźcy niemieckiego, jak i sowieckiego spowodowała ogromne straty i ofiary.

Naszym obowiązkiem jest oddać hołd ofiarom i tym, którzy potrafili wybierać, jak te małe dzieci w Grodnie w 1939 r. Naszym obowiązkiem jest też edukować przyszłe pokolenia, dlatego budujemy instytucje pamięci, dlatego też spotykamy się tutaj dzisiaj, od rana wspominając tamten czas i mówiąc o przyszłości. Bardzo ważnym elementem debaty o przyszłości naszej polskiej wspólnoty jest to, że nie ma przedawnienia dla win i nierozliczonych cierpień – podsumował minister kultury.

„Pożoga. Wystawa w 83. rocznicę wybuchu II wojny światowej” w Kordegardzie – galerii Narodowego Centrum Kultury

Wystawa dotyczy traumy wojennej doświadczonej przez artystów i przekazywanej/opowiadanej poprzez sztukę. W jej ramach prezentowane są prace autorów, dla których wojenne przeżycia stały się matrycą myślenia o ich twórczości: Jonasza Sterna, Aliny Szapocznikow i Władysława Hasiora.

Jonasz Stern wchodził w czas wojny jako dojrzały mężczyzna. W okresie okupacji trafił do lwowskiego getta, potem do obozu w Bełżcu. W 1943 r. stanął przed plutonem egzekucyjnym. Cudem przeżył, wydostając się spod ciał zabitych. Ściany galerii Kordegarda wypełnia dziesięć prac Jonasza Sterna ze zbiorów Muzeum Narodowego i Zachęty, Narodowej Galerii Sztuki. Cykl obrazów, które powstały w latach 1976 – 1982, pokazuje fragmentację ludzkiego ciała, które artysta stara się ułożyć w jakiś porządek, by uzyskać harmonię.

Z kolei Alina Szapocznikow jako nastoletnia dziewczyna przeżyła gehennę łódzkiego getta, a następnie obozów: Auschwitz, Bergen-Belsen i Teresin. Jej rzeźba pt. „Ekshumowany”, udostępniona przez Muzeum Niepodległości w Warszawie, to niemy krzyk torturowanego ciała. Okaleczona figura z brązu jest pełna bólu, napięcia i grozy.

Wojna powraca również obsesyjnie w realizacjach Władysława Hasiora. Wysadzane mosty, strącone samoloty, płomienie – to stałe wątki jego twórczości, także prezentowanej w Kordegardzie rzeźby „Niobe z płonącego pożaru”, pozyskanej z Muzeum Sztuki w Łodzi. To mitologiczna matka, która straciła wszystkie swoje dzieci przez okrucieństwo boskich wyroków. Figura stworzona pierwotnie w 1961 r. jako „Niobe”, częściowo z mydła, które przywodzi na myśl hitlerowskie odhumanizowanie więźniów Auschwitz, w 1974 r. została zniszczona przez ogień. Hasior uznał, że powstała z destruktu forma stała się nowym dziełem. Zamknięta w szklanej gablocie, przypomina spalone ludzkie zwłoki.

Delikatne struktury Jonasza Sterna, jakby wypływające z podświadomości, są zderzone w Kordegardzie z ekspresyjnymi rzeźbami Szapocznikow i Hasiora. Razem stanowią przekaz istoty zła, które człowiek zadaje drugiemu człowiekowi, przeciwstawiony kruchości ludzkiego ciała. Artystyczna ekspresja dzieł wybitnych polskich twórców wyzwala wyobraźnię i porusza emocje. W przestrzeni Kordegardy wojna dotyka również niesłychanie realnie - poprzez film, stanowiący kompilację niemieckich i sowieckich kronik filmowych ze zbiorów FINA, który ukazuje bezlitosną, okrutną machinę wojenną, wymyśloną i zorganizowaną przez dwóch dyktatorów: Hitlera i Stalina.

Wystawa plenerowa „Orlęta. Grodno ’39” przed Kordegardą

Wystawa fotosów z filmu „Orlęta. Grodno '39" towarzyszy zbliżającej się kinowej premierze filmu (9 września 2022 r.). Na tydzień przed przypadającą 17 września rocznicą zbrojnego ataku Związku Radzieckiego na Polskę w 1939 r., do kin trafi film Krzysztofa Łukaszewicza, wyprodukowany przez Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w koprodukcji z Telewizją Polską i sfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To pierwsza produkcja filmowa o agresji wojsk sowieckich na Polskę we wrześniu 1939 r., przedstawiająca historię heroicznej walki cywilnych mieszkańców Grodna, w dużej mierze harcerzy i młodzieży szkolnej, z rosyjskim najeźdźcą.

„Orlęta. Grodno ‘39” to dramatyczny obraz wojny z sowietami widziany oczami dwunastoletniego chłopca, Leona. W dniu rozpoczęcia roku szkolnego, 1 września 1939 r. budynek jego szkoły zostaje zbombardowany przez niemieckie samoloty. Dla Leosia, Tadka, Eweliny oraz tysięcy polskich dzieci, rozpoczynająca się wojna stanie się szkołą przyspieszonego dojrzewania, konfrontacją z dramatyczną historią pisaną przez dorosłych. W role młodych bohaterów wcielili się m.in. Feliks Matecki, Wit Czernecki, Almira Nawrot i Filip Gurłacz. Partnerują im uznani aktorzy: Jowita Budnik, Bartłomiej Topa, Antoni Pawlicki, Leszek Lichota, Andrzej Mastalerz, Łukasz Lewandowski i inni.

Plenerowa ekspozycja „Orlęta. Grodno ‘39” przypomina dramatyczny epizod wrześniowej inwazji sowieckiej – obronę polskiego Grodna, prowadzoną przez nieliczne oddziały wojskowe, wspomagane przez ludność cywilną, przede wszystkim młodzież szkolną. To właśnie dzieci i młodzież bohatersko bronią Grodna, stając się ofiarami niezwykłego okrucieństwa najeźdźcy.

Wystawa plenerowa „Wojna! 1 września 1939” na dziedzińcu MKiDN

Wystawa ukazuję napaść Niemiec na Polskę oraz jej konsekwencje dla społeczeństwa polskiego. Przywołuje wojenne obrazy zatrzymane na archiwalnych fotografiach, opatrzone krótkim, faktograficznym komentarzem. Ekspozycja „Wojna! 1 września 1939”, która ma charakter edukacyjny, zostanie zaprezentowana w dwóch odsłonach: 1 września zainaugurowana została pierwsza część dotycząca napaści i okupacji niemieckiej, od 17 września – rozpocznie się prezentacja poświęcona agresji sowieckiej.

Obydwie części wystawy będą bezpłatnie udostępnione w formacie elektronicznym za pośrednictwem strony internetowej Narodowego Centrum Kultury. Będzie je można pobrać, wydrukować i eksponować w dowolnym miejscu w przestrzeni publicznej i prywatnej oraz online.