Droga ku konstytucji – rys historyczny

Kiedy w 1788 r. Sejm Czteroletni rozpoczął obrady, powszechne było przeświadczenie o konieczności przeprowadzenia reformy ustrojowej, jednak prace nad dokumentem napotykały przeszkody. Dlatego na początku grudnia 1790 r. ustalono, że nowy projekt konstytucji będzie przygotowywany w sekrecie pod kierunkiem króla, a następnie zostanie przedstawiony sejmowi do zatwierdzenia. Prace toczyły się na Zamku Królewskim w wąskim gronie, do którego, oprócz Stanisława Augusta i Ignacego Potockiego, należeli: marszałek koronnej konfederacji sejmowej Stanisław Małachowski, ksiądz Hugo Kołłątaj i poseł krakowski Aleksander Linowski. Projekt był gotowy w marcu 1791 r., po czym stopniowo zaczęto go ujawniać innym posłom i senatorom.

Przedłożenie sejmowi ustawy zmieniającej ustrój zaplanowano na okres tuż po świętach wielkanocnych, kiedy większość posłów nie powróciła jeszcze do Warszawy, obawiając się sprzeciwu konserwatystów. 2 maja 1791 r. w Pałacu Radziwiłłowskim odczytano projekt konstytucji, którą wspierać w sejmie obiecało ponad 100 posłów i senatorów.

3 maja 1791 r., po otwarciu obrad sejmowych, odczytano depesze dyplomatyczne, z których wynikało, że Polsce grozi kolejny rozbiór. Ignacy Potocki zwrócił się do króla, który poinformował, że otrzymał projekt ustawy rządowej. Następnie odczytano jej tekst, który wzbudził wiele głosów sprzeciwu. Sesja trwała siedem godzin. Ostatecznie jednak uchwalenie Ustawy Rządowej udało się przeforsować przez aklamację, a król uroczyście zaprzysiągł konstytucję.

Treść Konstytucji 3 maja

Konstytucja była dokumentem przełomowym, który regulował organizację władz państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli. Ustawa Rządowa przekształcała państwo w monarchię konstytucyjną, wprowadzała zasadę trójpodziału władzy, a na wyraziciela suwerennej woli narodu wyznaczała Sejm. Głosowanie większością głosów zastąpiło „liberum veto”, zaś sukcesja tronu – wolną elekcję. Konstytucja rozszerzyła również podmiot polskiej demokracji – mieszczanie, choć nie stanowili osobnej izby parlamentu, zyskali realny wpływ na ustawodawstwo. Chłopów uznano z kolei za integralną część narodu.

Po upadku Rzeczypospolitej Konstytucja 3 maja stała się symbolem wielkich dokonań i dowodem na to, że można było stworzyć silne, sprawne i nowoczesne państwo. Dzięki przyjęciu Konstytucji Polacy odzyskali poczucie własnej wartości i szacunek dla własnego politycznego dziedzictwa. W latach niewoli były to ważne czynniki wzmacniające wolę walki o odzyskanie państwowości.