Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego stanowi – jako całość – najlepiej zachowany, najbardziej zróżnicowany technicznie i kompletny prehistoryczny kompleks wydobywczy. Datowany jest na okres od roku 3900 do roku 1600 p.n.e. (od neolitu do wczesnej epoki brązu) i stanowi jeden z największych znanych kompleksów tego typu. Znajduje się na północno-wschodnim skraju Gór Świętokrzyskich w centralnej Polsce, po obu stronach rzeki Kamiennej i składa się z czterech części: głównego pola górniczego Krzemionki Opatowskie, dwóch mniejszych pól górniczych o nazwie Borownia i Korycizna oraz prehistorycznej stałej osady górniczej o nazwie Gawroniec (w tym miejscu odbywała się końcowa obróbka pochodzących z kopalni, wstępnie przygotowanych krzemieni, które następnie trafiały do dystrybucji).

Wydobywano tutaj jedyny w swoim rodzaju minerał – krzemień pasiasty, który po wydobyciu i przetworzeniu w siekierki rozprowadzano w promieniu niemal 650 km od kompleksu.

W lipcu 2019 r. krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego został wpisany na listę UNESCO w 2019 r. W latach 2017-2022 MKiDN finansowało ze środków unijnych i krajowych projekt poprawy infrastruktury Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu Krzemionki oraz Pałacu Wielopolskich (7,7 mln zł). .

Muzeum Archeologiczne i Rezerwat „Krzemionki”
Sudół 135 a
27-400 Ostrowiec Świętokrzyski
http://krzemionki.pl/
https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-298387 

Na wzgórzu, zwanym dziś Zamkowym, powstał gród z kolegiatą, wzniesiony około 1170 r. z fundacji biskupa krakowskiego Gedki. W miejscu grodu w 1. poł. XVI w. postawiono dwór, w kolejnym stuleciu – wczesnobarokowy pałac. Do 1644 r. wzniesiono korpus główny budowli oraz mury z basztami i założono ogród. Forma pałacu przetrwała do czasów współczesnych. Oficyny powstały w latach 1720-1746, natomiast w XIX w. przedłużono tylko skrzydło południowe, tworząc neorenesansową oficynę ogrodową. Biskupią świątynię wznoszono etapami od XVI do 1. poł. XVIII w., częściowo przy wtórnym wykorzystaniu romańskich ciosów. W XVI w. dobudowano zakrystię i kapitularz. W latach 30. XVII w. dostawiono prezbiterium, które po 1719 r. powiększono, dodając kaplice i nowy kapitularz. W sąsiedztwie znajduje się kaplica Ogrójcowa (pogrzebowa) z 1760 r. oraz dzwonnica z lat 1642-1657, nadbudowana i zwieńczona hełmem w 1729 r. Na początku XIX w. kolegiata stała się kościołem katedralnym nowo utworzonej diecezji kieleckiej.

Obecnie w dawnym pałacu biskupów mieści się Muzeum Narodowe w Kielcach. MKiDN finansowało z pozostających w dyspozycji resortu funduszy europejskich projekt „Pałac w muzeum, Muzeum w Pałacu. Ochrona, zachowanie i udostępnianie na cele publiczne zabytków ruchomych i nieruchomych o znaczeniu ogólnopolskim” (14,7 mln zł w latach 2017-2021).

W ramach projektu przeprowadzone zostały prace konserwatorskie i remont elewacji, które objęły:

• konserwację XVII wiecznego sgraffita i loggii wejściowej
• konserwację polichromii ścian w Sali Portretowej
• konserwację stropu ramowego „Pożar Troi” w Apartamencie Senatorskim
• nową aranżację Galerii Malarstwa Polskiego i Europejskiej Sztuki Zdobniczej
• konserwację dwóch tapiserii.

pl. Zamkowy 1
25-010 Kielce
https://zabytek.pl/pl/obiekty/kielce-kielce-dawny-palac-biskupow-i-katedra-2 
https://mnki.pl/pl/home

W 1900 r. Henryk Sienkiewicz z okazji 25-lecia pracy artystycznej otrzymał „dar narodowy”: majątek ziemski i dworek – dobra zakupione przez komitet obchodów jubileuszu ze składek wdzięcznych rodaków. Dwór, a właściwie niewielki pałacyk z kolistą basztką i narożnym alkierzem, wzniesiono w stylu późnego historyzmu. Widać w nim ducha romantyzmu i eklektyczną skłonność do używania detalu nawiązującego do stylów i epok historycznych. Nad wejściem umieszczono kartusz z herbem Sienkiewiczów (Oksza), a na szczycie kamienny posąg husarza. Sienkiewicz wprowadził się do pałacyku w 1902 r,, ale mieszkał w nim tylko latem, na stałe rezydując w Warszawie. Opuścił Oblęgorek nieodwołalnie w sierpniu 1914 r. Po I wojnie światowej zamieszkał tam syn pisarza, Henryk Józef. Z kolei po II wojnie światowej majątek został rozparcelowany, jednak pałacyk z resztówką pozostał we władaniu rodziny. Od 1958 r. działa w nim muzeum biograficzne autora Trylogii, zorganizowane zgodnie z wolą jego spadkobierców. Na parterze zrekonstruowano wnętrza z czasów, gdy w Oblęgorku bywał pisarz. Całość otacza park krajobrazowy w stylu angielskim.

ul. Aleja Lipowa 24
26-067 Strawczyn
https://zabytek.pl/pl/obiekty/oblegorek-palacyk-henryka-sienkiewicza-wraz-z-zabytkowym-pa 
https://mnki.pl/sienkiewicz/pl/home

Zespół pokamedulski Pustelnia Złotego Lasu w Rytwianach, druga po podkrakowskich Bielanach placówka tego zakonu na ziemiach polskich, zaliczana jest do najważniejszych polskich założeń monastycznych z 1. poł. XVII w. Przy jego budowie przestrzegano ściśle litery kamedulskich przepisów budowlanych z lat 1607-1610 i ducha tradycji architektonicznej tego zgromadzenia. Zespół klasztorny został więc ulokowany na niewielkim wzniesieniu, w znacznym oddaleniu od innych siedzib ludzkich, na polanie otoczonej gęstym lasem. Takie położenie wynikało z pustelniczej duchowości kamedulskiej. Układ kompozycyjny rytwiańskiego konwentu podzielono na dwie strefy: pierwsza obejmowała kościół i klasztor, druga – pustelnie zamieszkiwane przez mnichów oraz dom dla nowicjatu. Zamysł ten, dzięki współczesnej rekonstrukcji muru, nadal jest czytelny, choć obecnie brakuje niezwykle istotnego elementu, jakim były domki eremickie.

ul. Klasztorna 25
28-236 Rytwiany
https://zabytek.pl/pl/obiekty/rytwiany-pokamedulski-zespol-klasztorny-pustelnia-zlotego-l 
https://pustelnia.com.pl/

Sandomierz jest jednym z najstarszych i najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce.  W dobie Piastów i Jagiellonów pełnił szczególną rolę polityczną, gospodarczą oraz kulturalną. W 1138 r. miasto stało się stolicą księstwa powołanego przez Bolesława Krzywoustego. Rangę ośrodka podniósł Kazimierz Sprawiedliwy, fundując kolegiatę, która została konsekrowana w 1191 r. Po napadzie Litwinów w 1349 r. zniszczone miasto zyskało nowy plan i kolejną zabudowę, m.in. cenny ratusz, który w XVI w. przebudowano. Z inicjatywy Kazimierza Wielkiego wzniesiono zamek królewski, mury miejskie z bramami, a w latach 1360-1382 – nową kolegiatę. Ze średniowiecznych murów obronnych miasta zachowała się brama Opatowska z II poł. XIV w., wzniesiona w stylu gotyckim, później zwieńczona renesansową attyką. Fragmenty zamku przebudowano na renesansową rezydencję. Zniszczenia dokonane podczas najazdu szwedzkiego przyczyniły się do stopniowej degradacji miasta. Po 1794 r. Sandomierz znalazł się w zaborze austriackim, a od roku 1815 – rosyjskim. W latach 60. XX w. rozpoczęły się prace nad ratowaniem i zabezpieczeniem miasta, jednego z najcenniejszych zespołów urbanistycznych w Polsce.

Obecnie w Zamku zbudowanym na miejscu pierwotnej warowni istniejącej na wzgórzu co najmniej od X w. mieści się Muzeum Zamkowe w Sandomierzu – instytucja kultury współprowadzona przez MKiDN od 2020 r. Ponadto MKiDN finansowało z funduszy unijnych projekt konserwacji wnętrz korpusu nawowego Bazyliki Katedralnej w Sandomierzu (6,5 mln zł w latach 2017-2019), a w ramach programu „Ochrona zabytków” w 2022 r. przyznane zostały dotacje m.in. na wymianę pokrycia na południowej połaci dachu Bazyliki Katedralnej, prace konserwatorskie, osuszanie i izolacje fundamentów kościoła rektoralnego św. Michała Archanioła, remont konserwatorski dzwonnicy w klasztorze OO. Dominikanów pw. św. Jakuba oraz prace konserwatorskie nad księgozbiorem Biblioteki Diecezjalnej. W 2020 r. resort finansował odwodnienie i konserwację nawierzchni placu, drenaż budynku oraz instalację kanalizacji sanitarnej i deszczowej Collegium Gostomianum.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/sandomierz-sandomierz-historyczny-zespol-architektoniczno-kr 
https://sandomierz.eu/266/strona-turystyczna.html

Świętokrzyska pobenedyktyńska świątynia to element jednego z najważniejszych zabytkowych zespołów monastycznych w Polsce. Usytuowana malowniczo na Łyścu, wzniesieniu górującym nad okolicą, dominuje w krajobrazie Gór Świętokrzyskich.

Ten jeden z najstarszych klasztorów w Polsce powstał w 1. poł. XII w. Zapewne ok. 1306 r. Władysław Łokietek ofiarował zgromadzeniu partykułę Drzewa Krzyża Świętego. Próba zabrania tej relikwii przez Litwinów rozsławiła samo miejsce. Zmieniono też wezwanie kościoła: ze Świętej Trójcy na Świętego Krzyża. Zespół klasztorny na Łyścu stał się jednym z najważniejszych ośrodków kultu religijnego, który wielokrotnie przebudowywano i rozbudowywano. Po roku 1819, gdy nastąpiła kasata zgromadzenia, nadal pielgrzymowano do kaplicy z relikwiami. W 1852 r. w Świętym Krzyżu założono Instytut Księży Zdrożnych, a w 1863 r. kwaterował tu krótko dyktator powstania styczniowego, gen. Marian Langiewicz. W roku 1882 władze carskie utworzyły w zachodnim skrzydle klasztoru – należącym do państwa – ciężkie więzienie, które w 1918 r. przejęli Polacy. Podczas I wojny światowej Austriacy zburzyli wieżę kościelną, zrabowali dzwony i blachę z dachów. W 1936 r. w klasztorze osiedli Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tu obóz zagłady dla jeńców radzieckich. Po wojnie zachodnią część kompleksu przekazano Świętokrzyskiemu Parkowi Narodowemu.

ul. Święty Krzyż 1
26-006 Nowa Słupia
https://zabytek.pl/pl/obiekty/swiety-krzyz-swiety-krzyz-pobenedyktynski-zespol-klasztorny-or
https://www.swietykrzyz.pl/kategorie/pomnik-historii

Zamek Krzyżtopór, który w momencie powstania był jedną z największych rezydencji magnackich w Europie, należy do najlepiej zachowanych – w formie trwałej ruiny – obiektów typu „palazzo in fortezza”.

Pałac-fortecę w wiosce Ujazd wybudował w latach 1627-1644 wojewoda sandomierski Krzysztof Ossoliński. Manierystyczno-barokowy gmach pozostaje do dziś jednym z symboli magnackiej Rzeczypospolitej. Po obu stronach potężnej bramy wjazdowej osadzono wielkie, marmurowe płaskorzeźby, od których pochodzi nazwa zamku: krzyż jako wyznanie wiary i topór – klejnot herbowy Ossolińskich. Budowla o kilku kondygnacjach, ma kształt czworoboku wpisanego w pięciobok oraz wewnętrzny dziedziniec otoczony sklepionymi galeriami. Zamek słynął z fasady o wyjątkowej dekoracji i ze stajni z marmurowymi żłobami oraz systemem luster rozświetlających ciemne wnętrza. Wspaniała rezydencja istniała zaledwie kilka lat. Po śmierci Krzysztofa Ossolińskiego w 1645 r. jego syn, Krzysztof Baldwin, kontynuował prace wykończeniowe. Zginął jednak bezpotomnie pod Zborowem w roku 1648, a dobra iwaniskie wraz z Ujazdem przeszły w ręce dalszej rodziny. W czasie potopu szwedzkiego w 1655 r. zamek został zdewastowany i ograbiony, a następnie popadł w ruinę.

Ujazd 73
27-570 Iwaniska
https://zabytek.pl/pl/obiekty/ujazd-ujazd-ruiny-zamku-krzyztopor 
https://krzyztopor.org.pl/zamek/index.php/pl/

Opactwo Cystersów w Wąchocku jest jednym z najcenniejszych i najlepiej zachowanych romańskich założeń klasztornych w Polsce. Należy do grupy powstałych pod koniec XII w. klasztorów małopolskich, będących jedyną na ziemiach polskich bezpośrednią filią protoopactwa we francuskim Morimond. W tej ważnej pod względem artystycznym i historycznym grupie Wąchock, ufundowany w 1179 r. przez biskupa krakowskiego Gedeona, wyróżnia się stopniem zachowania pierwotnej substancji. Wart uwagi jest nieprzekształcony romański kościół oraz autentyczne pomieszczenia kapitularza, refektarza i fraterni. Architektura klasztoru wywodzi się z zasad św. Bernarda z Clairvaux, nakazujących m.in. wyrzeczenie się wszystkiego, co ma okazały charakter, dążenie do prostoty, rezygnację ze sztuk przedstawieniowych i położenie nacisku na rozwiązania konstrukcyjne oraz proporcje. Wąchock to doskonały przykład współistnienia architektury późnoromańskiej z koncepcjami gotyckimi, które wprowadzał zakon cysterski.

ul. Kościelna 14
27-215 Wąchock
https://zabytek.pl/pl/obiekty/wachock-wachock-zespol-opactwa-cystersow
https://wachock.cystersi.pl/

Wiślica sięga swoją historią Państwa Wielkomorawskiego. Tak odległą metrykę mogą mieć wiślickie grody: jeden na wyniosłości zwanej Regia, drugi na wschód od niej, wśród rozlewisk Nidy. Na Regii odnaleziono rezydencję Kazimierza Sprawiedliwego – wzniesiony w latach 1166-1173 unikalny zespół palatiów z rotundami. Fundatorem pierwszego z romańskich kościołów, zachowanych w podziemiach dzisiejszej kolegiaty, był w 2. poł. XII w. Henryk Sandomierski. Z osobą księcia wiąże się tzw. płyta wiślicka. Kolegiatę wzniesiono ok. 1352-1380 z fundacji Kazimierza Wielkiego. Budowla ta należy do grupy tzw. kościołów ekspiacyjnych. Na uwagę zasługuje tu wczesnogotycka rzeźba Madonny tzw. Łokietkowej (1260-1280), zworniki sklepienne (ok. 1370) z programem heraldycznym i bizantyńsko-ruskie freski wykonane z polecenia Władysława Jagiełły. W sąsiedztwie bazyliki wznosi się późnogotycki dom wikariuszy (1460-1467) i czterokondygnacyjna dzwonnica (1460-1470) – obie budowle zostały wzniesione z fundacji Jana Długosza.

Od 2017 roku Muzeum Archeologicznego w Wiślicy jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Kielcach – państwowej instytucji kultury. MKiDN finansowało z funduszy unijnych będących w dyspozycji resortu projekt kompleksowej modernizacji dziedzictwa kulturowego w Wiślicy (19 mln zł na lata 2017-2022). Ponadto MKiDN finansowało z programu „Ochrona zabytków” prace związane z likwidacją zawilgocenia murów Opactwa Cystersów w Wąchocku (391 000 zł w 2022 r.).

ul. Długosza 22
28-160 Wiślica
https://zabytek.pl/pl/obiekty/wislica-zespol-kolegiaty-pw-narodzenia-najswietszej-maryi-p 

Zabudowa ta poświadcza długie, sięgające średniowiecza, dzieje Bejsc. Należy do najważniejszych tego typu zespołów w woj. świętokrzyskim. W centrum założenia znajduje się cenna świątynia datowana na 2. poł. XIV w., z ciekawą pod względem ikonograficznym polichromią prezbiterialną z 3. ćw. XIV w. i gotyckim wystrojem kamieniarskim prezbiterium, nawiązującym do dekoracji prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie. Do świątyni przylega kaplica grobowa Firlejów wybudowana w latach 1594-1610. To unikatowe dzieło manieryzmu w Polsce, którego wystrój odzwierciedla smokologiczne zainteresowania naukowe fundatora – Mikołaja Firleja, wojewody krakowskiego. Podobnie cenny jest położony nieopodal kościoła pałac Badenich z lat 1798-1802, zaprojektowany przez Jakuba Kubickiego, wybitnego architekta doby klasycyzmu na ziemiach polskich. W pałacowych wnętrzach możemy podziwiać unikalne dekoracje malarskie i sztukatorskie z czasów budowy obiektu.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację z programu „Ochrona zabytków” na prace konserwatorskie dachu wieży południowej kościoła pw. św. Józefa.

Bejsce 230
28-512 Bejsce
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bejsce-zespol-palacowy
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bejsce-zespol-kosciola-par-pw-mikolaja-biskupa-i-meczennika

Klasztor podominikański i kościół kolegiacki pw. św. Józefa w Klimontowie – malowniczo położone na dwóch sąsiadujących ze sobą wzgórzach – współtworzą jeden z najważniejszych tego typu XVII-wiecznych zespołów sakralnych w Polsce. Pierwszy z nich powstał z fundacji Jana Zbigniewa Ossolińskiego w latach 1617-1640. Jego architektura stanowi doskonały przykład kompilacji form późnogotyckich, manierystycznych i wczesnobarokowych, co jest zasługą jej twórców, uznanych włoskich artystów Gaspara i Sebastiana Fodigów. Koniecznie należy zobaczyć wnętrze dominikańskiej świątyni, gdzie zgromadzono niezwykle cenne wyposażenie – jego poszczególne elementy powstały między 2. ćw. XVII a pocz. XIX w. Podobnej klasy artystycznej są barokowe polichromie zachowane w różnych częściach klasztoru. Wybitnym, w skali europejskiej, przykładem wczesnobarokowej architektury jest klimontowska kolegiata, wzniesiona w latach 1643-1650 przez Wawrzyńca Sensa dzięki staraniom Jerzego Ossolińskiego (kolegiatę rozbudowano w latach 1727-1741). Cechuje ją niezwykle rzadki – jak na ówczesne budownictwo sakralne – plan elipsy, który zaprojektował nadal nieznany, dobrej klasy włoski architekt. We wnętrzu świątyni możemy podziwiać sztukaterie o wysokiej jakości artystycznej, autorstwa Jana Chrzciciela Falconiego, a także wczesnobarokowy wystrój kamieniarski, późnobarokowe i rokokowe wyposażenie oraz polichromie.

ul. Krakowska 4
27-640 Klimontów
https://parafiaklimontow.ns48.pl

ul. Brunona Jasieńskiego 2
27-640 Klimontów
http://www.klimontow.net/klimontow-klasztor.html

Założenie dworsko-parkowe w Ludyni należy do najcenniejszych w południowej Polsce. Najstarszym jego elementem jest budynek wieżowy (tzw. zbór ariański), wzniesiony w 1. poł. XVI w. przez Stanisława Szafrańca. Nieopodal znajduje się unikatowy drewniany dwór alkierzowy z ok. poł. XVIII w., ufundowany przez Wojciecha Kluczewskiego i wybudowany na wcześniejszych późnogotyckich piwnicach z 2. poł. XV w. Budynki te otoczone są urokliwym parkiem krajobrazowym z 2. poł. XVIII w., jednym z najlepiej zachowanych tego rodzaju zabytków w woj. świętokrzyskim. Warto wskazać, iż autentyczność tego założenia docenili filmowcy, którzy nakręcili tutaj dwa filmy, a mianowicie „Syzyfowe prace” (w reżyserii Pawła Komorowskiego) i „Przedwiośnie” ( w reżyserii Filipa Bajona).

ul. Ludynia 54
29-105 Ludynia
https://zabytek.pl/pl/obiekty/ludynia-zespol-dworski

Zakład w Maleńcu założył w 1784 r. ówczesny właściciel okolicznych dóbr Jacek Jezierski. Przez lata produkowano tu różne wyroby żelazne: blachy, gwoździe, narzędzia gospodarcze. Manufaktura wytwarzała także broń, m.in. znane z dobrej jakości pałasze. 15 lipca 1787 r. do Maleńca przybył z wizytą król Stanisław August Poniatowski, o którym Adam Naruszewicz napisał: „Oglądał dalej Nayjaśniejszy Pan machiny do dźwigania w górę ciężarów i wyrywania drzew z korzenia (...) następnie dom gospodarski, w którym J. Pan Kasztelan prezentował Nayjaśniejszemu Panu różne gatunki żelaznych naczyń gospodarczych, kuchennych i stołowych z domowego żelaza przez domowych fabrykantów sporządzonych”. Zakład Jezierskiego pracował nieprzerwanie do 1967 r. Po wojnie zabytek uratowała grupa studentów Wydziału Metalurgicznego Politechniki Śląskiej. Dziś oglądać można historyczne i oryginalne eksponaty, prezentowana jest też dawna technologia produkcji.

Samorządowa Instytucja Kultury „Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu”
ul. Maleniec 54
26-242 Ruda Maleniecka
https://maleniec.pl/pl/

Malowniczo położona na wzgórzu okazała świątynia pw. Ducha Świętego i Matki Boskiej Bolesnej w Młodzawach Małych należy do najcenniejszych późnobarokowych kościołów w tej części Polski. Wzniesiona w latach 20-40. XVIII w. staraniem Mikołaja i Teresy Kępskich, według projektu nieustalonego krakowskiego architekta, miała stanowić monumentalną „oprawę architektoniczną” dla słynącego z łask miejscowego barokowego obrazu Matki Bożej Bolesnej (uznanego za cudowny przez komisję biskupią w 1680 r.). Przybywających tutaj pielgrzymów zachwyci z pewnością wspaniała fasada kościoła z lat 40-50. XVIII w. To unikatowy na ziemiach polskich przykład recepcji fasady cechującej bazylikę pw. Matki Boskiej we włoskim Loreto, która stanowi jedno z najsłynniejszych europejskich sanktuariów maryjnych. Podobnie duże wrażenie robi wyposażenie świątyni, wykonane przez uznanych artystów z XVIII w., m.in. malarza Andrzeja Radwańskiego (zm. 1762) i rzeźbiarza Wacława Beranka (zm. 1767).

Młodzawy Małe 46
28-400 Pińczów
https://diecezja.kielce.pl/parafie/mlodzawy-ducha-swietego-i-matki-bozej-bolesnej

Świątynię tę wzniesiono w latach 1753-1754 dzięki fundacji ks. Macieja J. Łubieńskiego. Należy ona do najwspanialszych późnobarokowych kościołów drewnianych na ziemiach polskich, gdyż w udany sposób imituje sakralną architekturę monumentalną – podobnie jak sąsiadująca z nią dzwonnica z roku 1758. Równie wysoką wartością artystyczną odznacza się rokokowe snycerskie wyposażenie wnętrza, wykonane w latach 60-70. XVIII w. prawdopodobnie przez warsztat Wojciecha Rojowskiego. W środku pielgrzymi zwrócą niewątpliwie uwagę na ołtarz główny ze słynącym łaskami barokowym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem z 2. poł. XVII w., w typie ikony Matki Bożej Śnieżnej z Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie.

Mnichów 70
28-300 Jędrzejów
https://diecezja.kielce.pl/parafie/mnichow-sw-szczepana-diak-m

Malowniczo położony na wzgórzach Pińczów jest jednym z najważniejszych zabytkowych ośrodków miejskich woj. świętokrzyskiego. Odegrał on ważną rolę w dziejach kultury i sztuki polskiej. W latach 1540-1586 znajdował się tu słynny ośrodek protestancki (z drukarnią i gimnazjum) czy też kamieniołomy, z których materiał pozyskiwali w okresie XV-XX w. wybitni rzeźbiarze, na czele ze słynnym Włochem Santi Guccim. Materialnym świadkiem bogatych dziejów miasta są jego wspaniałe zabytki. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagą na Wzgórze Zamkowe z reliktami założenia datowanego na XV-XVIII w., niegdyś jednej z największych tego typu polskich rezydencji możnowładczych. Poniżej zachował się późnobarokowy pałac Wielopolskich, wybudowany w latach 1773-1783. Na sąsiednim wzgórzu znajduje się natomiast manierystyczna kaplica św. Anny z ok. 1600 r., najstarsza polska kaplicakopułowa . Na osobną uwagę zasługują zespoły klasztorne o wielkiej wartości artystycznej: popauliński z XV-XVIII w. i reformatów z XVII-XVIII w., z barokowymi świątyniami o unikatowym wyposażeniu z XVI-XIX w. Przy zwiedzaniu konwentu popaulińskiego warto wstąpić do znajdującego się w nim muzeum. Kolejnym miejscem odwiedzin powinna być pińczowska synagoga z 1594 r., jeden z najcenniejszych tego rodzaju polskich zabytków, a także manierystyczny dom na Mirowie z pocz. XVII w.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację z programu „Ochrona zabytków” na prace remontowo-konserwatorskie wnętrza kaplicy pw. św. Anny parafii rzymskokatolickiej p.w. św. Jana Apostoła i Ewangelisty.

Grodzisko w Stradowie to jeden z największych tzw. wielkich grodów wiślańskich, charakterystycznych dla dawnego regionu Małopolski typów budownictwa grodowego. Był to ważny ośrodek Wiślan, w razie najazdu służył okolicznej ludności jako refugium, czyli miejsce schronienia. W czasach piastowskich stanowił prawdopodobnie własność Awdańców – rodu o ogromnym znaczeniu politycznym w monarchii wczesnopiastowskiej. Grodzisko o łącznej powierzchni ok. 25 hektarów obejmuje gród właściwy (Zamczysko) oraz trzy podgrodzia (Barzyńskie, Mieścisko i Waliki). Odkryto tu również dwie osady i cmentarzysko kultury łużyckiej.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/stradow-kompleks-osadniczo-obronny

Malowniczo położone na wzgórzu założenie kościoła pw. św. Mikołaja w Szewnej powstało w latach 1775-1790 i należy do najcenniejszych tego rodzaju późnobarokowych kompleksów w Polsce. Składa się z okazałej trójnawowej świątyni zbudowanej w latach 1775-1777 – z dwuwieżową fasadą i ośmioboczną, dwupoziomową kaplicą zaprezbiterialną – budynków parafialnych i założenia ogrodowego, zaprojektowanych w niezwykle oryginalnych formach przez eksjezuitę ks. Józefa Karśnickiego. Zwiedzając kościół, warto zwrócić uwagę na jego unikatowy – w skali Polski – układ przestrzenny, stanowiący pod względem ideowym połączenie Świątyni Jerozolimskiej (kościół) z przybytkiem Świętym Świętych (kaplica). Nie jest to przesadzone nawiązanie, ponieważ w szewneńskiej kaplicy przechowywana była dawniej Cząstka Drzewa Krzyża Świętego. Na podobną uwagę zasługują we wnętrzu świątyni wspaniałe rokokowe polichromie, autorstwa malarza Walentego Mnichowskiego. Nie można również pominąć neogotyckiej żelaznej bramy prowadzącej do założenia, która jest unikatowym dziełem polskiej metaloplastyki z końca XIX w.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację z programu „Ochrona zabytków” na konserwację malowideł ściennych we wnętrzu kościoła.

Rondo księdza Marcina Popiela 1
27-400 Szewna
https://www.parafiaszewna.pl

Położony w urokliwej okolicy Szydłów był w okresie od XIV do poł. XVI w. jednym z najważniejszych polskich miast. Zachowanym do dziś świadectwem jego ówczesnego rozwoju są powstałe w tamtych czasach obiekty architektoniczne, w tym przykłady budownictwa obronnego. Współtworzą one unikalne w skali kraju średniowieczne miasto warowne, które akcentują okazałe XIV-wieczne mury (częściowo rekonstruowane w XX-XXI w.) z monumentalną gotycką Bramą Krakowską. Na obszarze miasta zachowały się relikty sporego zamku królewskiego, wzniesionego na początku XIV w. i później wielokrotnie rozbudowanego – przede wszystkim staraniem Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły. Ten ostatni wybudował tu w latach 90. XIV w. wspaniały nowy Pałac Królewski (tzw. Salę Rycerską). Obecnie w części pomieszczeń zamkowych umieszczono ekspozycję muzealną. Miasta szczyci się również wspaniałą gotycką świątyniąpw. św. Władysława, wzniesioną w latach 50-60. XIV w. z fundacji Kazimierza Wielkiego. Należy ona do grupy tzw. kościołów ekspiacyjnych, jednych z najciekawszych XIV-wiecznych obiektów sakralnych w Europie Środkowo-Wschodniej. W wnętrzu świątyni uwagę przykuwają cenne późnogotyckie zabytki: tryptyk i grupa Ukrzyżowania, a także manierystyczny ołtarz z późnogotyckimi rzeźbami. Ponadto warto zobaczyć miejscową synagogę obronną z poł. XVI w., jeden z najstarszych tego rodzaju polskich zabytków. Dziśznajduje się tu ekspozycja ilustrująca dzieje szydłowskich żydów. Warto też wybrać się poza mury miejskie, gdyż tam znajduje się gotycka świątynia pw. Wszystkich Świętych z 1. poł. XIV w., w której wnętrzu zachowały się wielowątkowe, unikatowe na ziemiach polskich polichromie.

Wzniesiony w latach 1641-1647 przez Zbigniewa Oleśnickiego kościół tarłowski należy do najważniejszych wczesnobarokowych świątyń katolickich w Europie Środkowo-Wschodniej. Wysokiej klasy architektonicznej wnętrza i fasadę kościoła ozdobiono ok. 1647 r. unikatową w skali europejskiej barokową dekoracją sztukatorską, która wraz z wystrojem malarskim i wyposażeniem tworzy skomplikowany religijno-rodowy program ideowy. Warto zwrócić uwagę na ikonografie sztukaterii, szczególnie w kaplicy Pana Jezusa, gdyż stanowi ona doskonałe źródło do badań nad ówczesnymi zwyczajami i strojem szlacheckim. 

ul. Rynek 33
27-515 Tarłów
https://diecezja.radom.pl/tarlow-parafia-pw-swietej-trojcy/

Bziuki Koprzywnickie to wielkanocny zwyczaj dmuchania ogni, którego korzenie sięgają co najmniej 100 lat. Wiąże się z nim uświęcony tradycją porządek procesji oraz wcześniejszy wybór strażaków – jest to dla nich wielki zaszczyt, dlatego swoją rolę strażacy pełnią nieraz przez całe dziesięciolecia. W Wielką Sobotę, podczas nocnej procesji rezurekcyjnej, która trzy razy okrąża kościół Matki Bożej Różańcowej, strażacy miejscowej OSP bziukają, czyli tworzą kilkumetrowe słupy lub kule ognia przez odpowiednie wydmuchiwanie nafty na zapalone pochodnie. Bziukanie ma na celu oświetlanie drogi Zmartwychwstałemu Chrystusowi.