Historia

Historia organów państwowych Zawodowej Straży Pożarnej w województwie białostockim

W dziejach naszej państwowości pierwszym aktem prawnym powołującym struktury Państwowej służby pożarniczej była uchwalona 4 lutego 1950 roku Ustawa o Ochronie Przeciwpożarowej i Jej Organizacji.

Na wstępie wspomnieć należy, że w I-wszej Rzeczpospolitej aż do 1939 roku zgodnie z ówcześnie obowiązującą ustawą z 1934 roku o ochronie przeciwpożarowej i innymi klęskami żywiołowymi zadania z tego zakresu powierzono działającemu już wcześniej Związkowi Straży Pożarnych. Jego statutowymi organami byli: Zarząd Główny, Zarządy Wojewódzkie i Zarządy Okręgowe obejmujące swoim zasięgiem jeden lub kilka powiatów.

Na terenie ówczesnego województwa białostockiego Zarząd Wojewódzki tego związku powstał w czerwcu 1923 roku, a pierwszym kadrowym oficerem przy Wojewodzie Białostockim mianowanym Inspektorem Wojewódzkim Straży Pożarnych przez Zarząd Główny był Franciszek Sobczyk.

Zaraz po wyzwoleniu ziem wschodnich spod hitlerowskiej okupacji w 1944 roku równolegle z powstawaniem nowej administracji odradzały się przedwojenne struktury ochrony przeciwpożarowej, nie miały jednak prawnego umocowania w nowej rzeczywistości.

Na wniosek grupy oficerów pożarnictwa Minister Administracji Publicznej pismem z dnia 22 listopada 1944 roku powołuje stanowiska: Głównego Inspektora Pożarnictwa w Ministerstwie Administracji Publicznej, Wojewódzkich Inspektorów i Powiatowych Instruktorów pożarnictwa.

Pierwszym powojennym Inspektorem Wojewódzkim na białostocczyźnie został kpt. poż. Józef Łastowski. Jego akt powołania datowany na 10 kwietnia 1945 rok podpisał Główny Inspektor Pożarnictwa Gen. poż. inż. Eugeniusz Doering.

Od tego czasu w województwie białostockim rozpoczyna się organizacja powojennej ochrony przeciwpożarowej. Pierwszą kadrę poza w/w stanowili przedwojenni oficerowie kpt. Zygmunt Milewski, kpt. Feliks Sarosiek,
por. Józef Nazarko, por. Maria Rynkiewicz i nieco później po powrocie z obozu jenieckiego kpt. Marian Ciesielski.

W 1945 roku reaktywowano Związek Straży Pożarnych, powołano w 1946 roku Samodzielny Referat Pożarnictwa w Ministerstwie Ziem Odzyskanych oraz utworzono w 6-ciu Ministerstwach Gospodarcze Służby Resortowe.

Powołana przez ówczesne władze komisja z udziałem doświadczonych oficerów przygotowała projekt ustawy, który został uchwalony przez Sejm 4 lutego 1950 roku.

Na jej mocy ustanowiono państwowe organy ochrony przeciwpożarowej:

Komendę Główną Straży Pożarnych – podległą w tym czasie Ministrowi Administracji Publicznej,
Komendy Wojewódzkie Straży Pożarnych – podległe Komendantowi Głównemu,
Powiatowe-Miejskie Komendy Straży Pożarnych – podległe Komendantowi Wojewódzkiemu.

Ustawa wprowadziła jednolitą strukturę organizacyjną i stworzyła podstawy scentralizowanego systemu operacyjno-technicznego dla wszystkich Straży opierając służbę strażacką na systemie paramilitarnym na wzór wojskowy.

Komendantom terenowym podporządkowano wszystkie rodzaje Straży. Ustawa nie przewidywała powołania służby resortowej, a jedynie stanowiska techników pożarnictwa ds. prewencyjnych. Nie przewidywała także kontynuowania Związku Straży, który już przed jej uchwaleniem dnia 24 października 1949 roku został rozwiązany.
Niestety w praktyce tych rozwiązań organizacyjnych nie zdołano wprowadzić w całości.

Już w marcu 1950 roku uchwalona zostaje ustawa o terenowych organach jednolitej władzy Państwowej ustanawiająca Prezydia Rad Narodowych, którym podporządkowane zostają wszystkie terenowe jednostki administracji, w tym i ochrony przeciwpożarowej. Ponadto Ministerstwa Gospodarcze usilnie zabiegały
o ustanowienie służby resortowej, które de facto już istniały. Te przesłanki zdecydowały, że Sejm 21 października 1951 roku znowelizował wcześniejszą ustawę o ochronie przeciwpożarowej i jej organizacji wprowadzając poprawki i uzupełnienia:

Komenda Główna została podporządkowana Ministrowi Gospodarki Komunalnej – wynikało to z likwidacji M.A.P.;
Wojewódzkie, powiatowe, miejskie Komendy Straży usytuowano przy prezydiach rad narodowych;
ustanowiono służbę resortową ochrony przeciwpożarowej;
powołano Korpus Techniczny Pożarnictwa z Komendantem Głównym na czele i ustanowiono zawód oficera, podoficera i szeregowego pożarnictwa.

W wyniku tej nowelizacji stan organizacyjny ochrony przeciwpożarowej w kraju przedstawiał się następująco:

Komenda Główna Straży Pożarnych sprawująca kierownictwo i fachowy nadzór nad Komendami Straży
i Służbami Ochrony przeciwpożarowej w resortach.

Terenowe Komendy Straży Pożarnych – wojewódzkie, powiatowe, miejskie sprawujące fachowy nadzór nad terenowymi strażami pożarnymi oraz zakładami i instytucjami, które przynależne były do resortów nie mających własnej służby ochrony przeciwpożarowej.

Służba resortowa ochrony przeciwpożarowej sprawująca fachowy nadzór nad strażami pożarnymi i zakładami pracy wchodzącymi w skład określonych resortów, w których służba ta funkcjonowała.

Na ówczesne czasy był to znaczący potencjał osobowy i techniczny pożarnictwa, wykorzystanie którego, z uwagi na niższą rangę Komendanta Głównego jako organu centralnego od rangi Ministra był utrudniony.

Poszukując rozwiązań, które umożliwiłyby racjonalne wykorzystanie sił i środków służby resortowej oraz zapewnienie jednolitego fachowego nadzoru nad sprawnością bojową wszystkich Straży Pożarnych Komendant Główny już w 1952 r powołał garnizony pożarnicze obejmujące obszar powiatu lub miasta stanowiącego powiat. Komendanci garnizonów, a byli nimi z urzędu Komendanci powiatowi lub miejscy straży pożarnych posiadali uprawnienia do:

prowadzenia nadzoru nad sprawnością bojową wszystkich Straży,
organizowania wspólnych ćwiczeń i manewrów,
dysponowania strażami pożarnymi.

Powrót do służby i na stanowiska uprzednio odwołanych lub zwolnionych był możliwy w wyniku przemian politycznych w naszym kraju jaki nastąpił w 1956 roku.

W wyniku przyjęcia przez Ministra Spraw Wewnętrznych wniosków, ustanowionej przez siebie (w grudniu 1956 r.) komisji:

w tym samym roku Związek Ochotniczych Straży Pożarnych;
w 1957 roku ograniczono liczebność resortów utrzymujących swoje służby pożarnicze z 21 do 9-ciu;
po kilkuletnich pracach przygotowawczych w roku 1960 Sejm uchwalił nową ustawę o ochronie przeciwpożarowej i jej organizacji.

Nowa ustawa nadała Komendantom Straży uprawnienia kierowniczo-nadzorcze w zakresie całokształtu spraw związanych z ochroną przeciwpożarową nad wszystkimi organami, resortami i strażami pożarnymi, a tym samym ograniczyła dotychczasowy zakres działania służb resortowych.

W wyniku Rozporządzenia Rady Ministrów z grudnia 1970 r. Komendy terenowe zostały podporządkowane bezpośrednio Prezydiom Rad Narodowych, a później Wojewodom. Dekret o służbie funkcjonariuszy pożarnictwa wydany w październiku 1974r. ostatecznie usankcjonował zawodową odrębność strażaków.

Kolejne zmiany w funkcjonowaniu ochrony przeciwpożarowej nastąpiły w 1975 roku i były związane z dostosowaniem własnych struktur do nowego podziału administracyjnego kraju zwiększającego liczbę województw. Spowodowało to konieczność uchwalenia w 1975 roku nowej ustawy o ochronie przeciwpożarowej
i jej organizacji ustanawiającej między innymi w miejsce komend powiatowych, Komendy Rejonowe Straży Pożarnych.

W wyniku powyższej reformy administracyjnej kraju, byłe województwo białostockie podzielono na trzy województwa, co wymagało zorganizowania w dwóch z nich własnych Komend Wojewódzkich. Zadania te powierzono płk. Jerzemu Gadomskiemu w woj. łomżyńskim i płk. Stefanowi Łobodzie w woj. suwalskim. Obaj zostali wkrótce mianowani na funkcję Komendantów w tych województwach. W województwie białostockim Komendantem Wojewódzkim Straży Pożarnych pozostał płk. Marian Ciesielski.

Mówiąc o historii Państwowej służby pożarniczej, nie sposób pominąć dorobku rzeszy strażaków zawodowych pełniących służbę w minionych latach na terenie naszego województwa.

Należy podkreślić, że obok powojennych zniszczeń, duże zagrożenie pożarowe terenów białostocczyzny wynikało z:

przestarzałej w większości drewnianej zabudowy krytej słomą lub gontem,
braku łączności – powiadamiania, alarmowania,
nieprzejezdności istniejących dróg w określonych warunkach atmosferycznych,
niewystarczającego zaopatrzenia wodnego do celów gaśniczych.

System operacyjnego zabezpieczenia województwa na przełomie 1949/1950 stanowiło 7 jednostek zawodowych z obsadą nie przekraczającą 200-tu osób i 411 Ochotniczych Straży Pożarnych. Ich wyposażenie – baza materiałowo-techniczna, to zaledwie 10 samochodów, około 50 motopomp i niewielka ilość węży pożarniczych różnych typów (z łącznikami Sztorca i ROTA) oraz 250 strażnic lub pomieszczeń zastępczych.

W takich uwarunkowaniach służbę w naszym województwie obok wcześniej wymienionych 4 oficerów, rozpoczynała pierwsza powojenna kadra, którą stanowili: Aleksander Kachaw, Franciszek Kuczyński, Włodzimierz Pałamar, Zdzisław Zalewski, Józef Stankiewicz, Witold i Józef Bogdanowicz, Henryk Tupalski, Donaj Grodzki, Edward Arasimowieź, Jan Hajdukiewicz, Alfred Pełczyński, Eugeniusz Bielicki, Józef Wićko, Tadeusz Śliwka, Konstanty Kozłowski, Stefan Łoboda, Mieczysław Falkowski, Marian Falecki, Jerzy Kalista, Jerzy Nitkiewicz, Walenty Simonienko, Józef Niklewicz, Alfred Malanowski, Edward Łapiński, Edward Karlikowski, Kazimierz Narewski.

Po roku 1950 sukcesywnie służbę podejmowali inni po ukończeniu dziennych i zaocznych szkół pożarniczych.

Z szerokiego wachlarza przedsięwzięć realizowanych na przestrzeni tych lat wyróżnić należy:

powszechną akcję zakładania instalacji odgromowej typu lekkiego na wszystkich budynkach wiejskich, a także w miastach,
powszechną akcję przekryć dachowych – wymiana pokryć dachowych na niepalne,
telefonizację wsi,
organizację samoobrony przeciwpożarowej wsi i miejscowości (warty p.poż., transport dyspozycyjny, grupy samoobrony),
budownictwo wodne – zbiorniki, zastawki, punkty czerpania, wodociągi,
planową organizację nowych jednostek OSP,
systemowe szkolenia i doskonalenia dla kadry i załóg ZSP oraz strażactwa ochotniczego (WOSzP szkolił średnio 500 osób rocznie),
zorganizowanie baz i punktów przeglądu, konserwacji i napraw sprzętu pożarniczego,
stworzenie i doskonalenie operacyjnego systemu zabezpieczenia województwa – plany obrony, służby dyspozycyjne, sztaby, związki taktyczne,
ciągły cykl inspekcji, ćwiczeń i manewrów,
stały nadzór prewencyjny.

Pomimo, że z każdym rokiem działania ratowniczo-gaśnicze były coraz skuteczniejsze, to dochodziło do dużych pożarów, a niektóre z nich nazywano pożogami. Do takich zaliczyć należy:

w latach 50-tych

wieś Pasieki pow. Hajnówka spaleniu uległo 60 budynków, miasto Grajewo – 40 budynków, wieś Rudka pow. Bielsk Podlaski – 160 budynków, wieś Modzele pow. Zambrów – 104 budynki, wieś Borkowo pow. Kolno – 102 budynki.

w latach 60-tych

wieś Dobrowoda pow. Hajnówka spaleniu uległo 65 budynków, wieś Tykocin pow. Białystok – 63 budynki, wieś Wąsosz pow. Grajewo – 43 budynki.

w latach 70-tych

wieś Wizna pow. Łomża ogień zniszczył 30 budynków wieś Wojny Szuby pow. Wys. Maz.- 42 budynki wieś Boratyniec Ruski pow. Siemiatycze – 60 budynków wieś Milejczyce pow. Siemiatycze – 30 budynków. Ponadto notowano innego typu zdarzenia o dużej skali: pożary lasów – na pograniczu powiatu sokólskiego i białostockiego – 130 ha, puszcza knyszyńska – 105 ha; łąki torfowe – Suchowola wieś Karpowicze – 800 ha; torfowiska – Michałowo Imszar pow. Białystok (kilkakrotnie) – 90 – 120ha, Bagna Biebrzańskie – 120 ha; Zakłady Przemysłowe – Włókiennicze w Białymstoku, Zakłady Sierżana w Białymstoku, Magazyn Rezerw Państwowych
w Ełku, Chłodnia w Białymstoku, Herbapol w Białymstoku; skomplikowana trzydobowa akcja neutralizacji, po pęknięciu rurociągu przesyłowego, ropnego rozlewiska na powierzchni 15 ha oskrzydlającego wieś Zajęczniki pow. Siemiatycze z udziałem 56-ciu – sekcji co stanowiło 3 bataliony pożarnicze.

Na przestrzeni tych lat doprowadzono do znacznego wzrostu gotowości bojowej Ochotniczych Straży Pożarnych, które już w 1980 roku samodzielnie gasiły do 30% pożarów w województwie w skali roku, a wszystkie jednostki typu “S” funkcjonowały w systemie operacyjnej dyspozycji Powiatowych i Wojewódzkiego Stanowiska Kierowania. Największą liczbę OSP osiągnięto w latach 70-tych – około 32 000 członków, 1410 jednostek, w tym ponad 400 typu “S”. W ramach prac własnych Straże Ochotnicze, wspierane przez lokalne społeczności wybudowały w minionych latach tysiące zbiorników i urządzeń wodnych oraz ponad 1000 strażnic lub pomieszczeń zastępczych na sprzęt.

Do końca 1990 roku uzyskano dobrą obsadę kadrową Komend, zakończono tworzenie zawodowych Straży pożarnych we wszystkich miastach powiatowych, zmodernizowano lub zbudowano od podstaw w większości
z nich pełnonormatywne strażnice. Do wyróżniających się budowniczych zaliczyć należy płk Franciszka Kuczyńskiego mającego swój twórczy udział w budowie niemalże każdego obiektu w woj. białostockim Komendantów Wojewódzkich, płk Stefana Łobodę z Suwałk i płk Aleksandra Krachało z Łomży, którzy wspierali budownictwo na własnym terenie pozostawiając po sobie trwały dorobek w postaci okazałych obiektów – bazy
w siedzibach dawnych komend wojewódzkich.

Lata 80 to też duże sukcesy sportowców z województwa białostockiego. Podczas organizowanych w 1984 r. Mistrzostw Polski w Sporcie Pożarniczym w Białymstoku złoty medal w dwuboju zdobył reprezentant województwa białostockiego Grzegorz Tyszuk. Do “złotej” reprezentacji Polski Strażaków na XIII Międzynarodowych Zawodach w Sporcie Pożarniczym Państw Socjalistycznych w 1986 zakwalifikowali się Andrzej Sawicki i Grzegorz Tyszuk. W 1988 roku startując na Międzynarodowych zawodach w Wilnie reprezentacja Komendy Wojewódzkiej Straży Pożarnych w Białymstoku zdobyła czołowe miejsca zarówno indywidualnie jak i między innymi I miejsce w biegu na 100 m z przeszkodami.

Początek lat 90-tych przyniesie powstanie Państwowej Straży Pożarnej – nowoczesnej formacji, która wnosząc nowe wykorzysta również doświadczenia poprzednich pokoleń pożarników.