Polska na Litwie

Wystawę „Polska i Litwa – razem w imię wolności” przygotowaną w polsko-litewskiej wersji językowej można będzie obejrzeć do 26 września 2021 r.

„Lata 1989 – 1991 zbliżyły nasze narody. Współpracę podjęły organizacje dysydenckie. Polscy parlamentarzyści wspierali dążenia Litwinów do odzyskania niepodległego państwa. Ten okres bardzo dobrze ilustruje wystawa „Polska i Litwa – razem w imię wolności”. Lata przełomu to również lata budowy od nowa naszych relacji dwustronnych.” - powiedział Zbigniew Rau, Minister Spraw Zagranicznych Polski podczas uroczystego otwarcia wystawy.

Szef dyplomacji Litwy Gabrielius Landsbergis wskazał, że „ta wystawa nie tylko przypomina historię, a jest żywą historią i określa naszą drogę przyszłości”. Litewski minister przypomniał, że „niektórzy nasze kraje nazywają ziemią krwi”. „Na pierwszy rzut oka jest to określenie okrutne, ale oznacza też, że nasze kraje posiadają więzi krwi. Nasze państwa i narody razem się rodziły, razem się rozwijały, a także budowały wzajemną odpowiedzialność”.

„Dramatyczne wydarzenia 1989-1991 przeszły do litewskiej historii, ale także do historii Polski, do historii polskich ruchów demokratycznych, niepodległościowych, wolnościowych. Chcieliśmy przypomnieć o tamtych dniach i przypomnieć ich bohaterów. Wielu z nich odeszło w ciągu ostatnich lat, w tym Kornel Morawiecki i Henryk Wujec. Chcieliśmy również przypomnieć, że droga do niepodległości Polski i Litwy miała wiele wspólnych wątków począwszy od lat 80. i „Solidarności”. Ta wspólnota wartości trwa i ma się dobrze, o czym świadczyły poruszające uroczystości pochowania bohaterów powstania styczniowego w Wilnie w 2019 r. Nad tą wystawą pracowaliśmy jeszcze jesienią 2019 roku. Niestety epidemia koronawirusa nie pozwoliła nam na pokazanie jej w Wilnie ani w 2020 roku, ani w rocznicę dramatycznych wydarzeń obrony wieży telewizyjnej. Ale w tych dniach przypada 30. rocznica uznania niepodległości Litwy przez Polskę i większość innych państw europejskich, a zatem jeden z ostatnich akordów wspaniałej rewolucji, która przyniosła wolność Litwie i innym państwom bałtyckim” – mówił Robert Kostro, Dyrektor Muzeum Historii Polski.

„Ekspozycja ma charakter przeglądowy i ilustruje najważniejsze momenty w relacjach najnowszych obu narodów: od idei, które kiełkowały w środowiskach intelektualnych, skupionych wokół paryskiej “Kultury”, od połowy lat 50. XX w. i później, przez współpracę środowisk dysydenckich, owocną kooperację Solidarności z Sąjūdisem aż po procesy budowania stosunków bilateralnych i realizację wspólnych celów strategicznych po 1991 r. Osobny moduł został poświęcony aktywności społeczności polskiej na Litwie” ‒ powiedziała autorka scenariusza wystawy Barbara Jundo-Kaliszewska.

Wystawa plenerowa prezentowana na 22 planszach przybliża współpracę ruchów wolnościowych Polski i Litwy, Solidarności i Sąjūdisu, w przełomowych latach 1989–1990. Fotografie i dokumenty przypominają m.in. „żywy łańcuch” – manifestację 2 mln osób w państwach bałtyckich w rocznicę podpisania tajnych protokołów do paktu Ribbentrop–Mołotow, pobyt litewskiej delegacji w Warszawie w grudniu 1989 i jej udział w obradach sejmu RP, a także oświadczenia i deklaracje polskich organów konstytucyjnych o uznaniu niepodległości Litwy i nienaruszalności granic.

Dziś oba państwa znajdują się zarówno w strukturach NATO, jak i Unii Europejskiej, jednakże w dalszym ciągu mierzą się z wyzwaniami trudnego sąsiedztwa i emancypacji od Kremla. Dlatego zamysłem wystawy jest przypomnienie, że wciąż aktualna “zbieżność procesów społeczno-politycznych” Polaków i Litwinów ‒ którą w swoich raportach akcentowała już agentura ZSRR ‒ pozostaje spoiwem obu społeczeństw, a wspólne działanie przynosi wymierne efekty.

Warto przypomnieć, że polska Solidarność i litewski Sąjūdis ‒ to są dwa ruchy wolnościowe, które w przededniu upadku sowieckiego kolosa na trwałe zapisały się w dziejach regionu. Temperaturę ich wzajemnych relacji na przełomie lat 80. i 90. XX w. trudno porównać do stosunków łączących Polaków i Litwinów wówczas z którymkolwiek z sąsiadów. W przełomowym momencie dziejowym ‒ w przededniu rozpadu ZSRR ‒ liderzy Solidarności i Sąjūdisu potrafili stworzyć wspólny front i przeciwstawić się moskiewskim decydentom. W międzywojniu Polaków i Litwinów podzielił spór o tereny wokół Wilna, a relacje stolic „zamrożono” na niemal dwie dekady. Tym niemniej pierwszym kierunkiem, jaki wybrali członkowie litewskiego ruchu na wizytę zagraniczną w 1989 r., stała się Warszawa! Polscy dziennikarze i politycy przebywali w Sejmie litewskim 13 stycznia 1991 r., kiedy po Wilnie jeździły sowieckie czołgi. Polscy intelektualiści na emigracji zabiegali o sprawę litewską na arenie międzynarodowej. Z kolei o osobistym zaangażowaniu Papieża-Polaka Jana Pawła II w sprawy niepodległości Litwy, świadczą zachowane w litewskich archiwach dokumenty.

 

Organizatorzy: Muzeum Historii Polski w Warszawie, Ambasada RP w Wilnie

Partnerzy: Litewskie Centralne Archiwum Państwowe, Litewskie Archiwum Służb Specjalnych, Instytut Polski w Wilnie

Scenariusz: Barbara Jundo-Kaliszewska

Kuratorzy wystawy: Karolina Wichowska, Wojciech Kalwat

Projekt graficzny: Jacek Świderski

Tłumaczenie na język litewski: Mirosław Bingel

Termin i miejsce wystawy: 6-26 września 2021 r., skwer K. Sirvydasa w Wilnie

 

Fot. Gabriel Piętka i Waldemar Dowejko