Polska w Malezji

1.1 Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne: Brunei Darussalam położone jest na północnym wybrzeżu wyspy Borneo. Terytorium Brunei podzielone jest na dwie części i zajmuje powierzchnię 5,765 km². Znacząca część kraju pokryta jest lasem tropikalnym. Brunei posiada w sumie 161 km wybrzeża. Jedynym krajem sąsiadującym jest Malezja.

Ludność: 429,9 tys. mieszkańców (2021 r.) z czego 353,3 tys. to obywatele oraz stali mieszkańcy sułtanatu.

W skład społeczeństwa Brunei wchodzą następujące grupy etniczne: brunejscy muzułmańscy Malajowie, Brunejczycy chińskiego pochodzenia, inne grupy etniczne m.in. Hindusi, Dajakowie i Brytyjczycy.

Stolica: Bandar Seri Begawan

Obszar: 5765 km2

Język urzędowy: malajski

Ze względu na różnorodność narodowościową używane są również dialekty chińskie oraz języki plemienne. Angielski jest językiem powszechnie używanym w Brunei.

1.2 Warunki klimatyczne

Brunei położone jest w strefie równikowej, co powoduje całoroczne wysokie temperatury (ok. 30 stopni C) i wysoką wilgotność powietrza. Nie ma zauważalnych pór roku, ale zasadniczo rok można podzielić na dwa okresy: porę suchą i monsunową (październik – marzec).

1.3 Główne bogactwa naturalne

Gaz, ropa naftowa, drewno, krzemionka.

1.4 System walutowy, kurs i wymiana

Do 2021 funkcję banku centralnego pełniła instytucja o nazwie the Monetary Authority of Brunei Darussalam. Decyzją sułtana, w lipcu 2021 r. dokonano zmiany nazwy na Bank Centralny Brunei Darussalam (Brunei Darussalam Central Bank - BDCB). Dolar brunejski (B$) jest powiązany w stosunku 1:1 z dolarem singapurskim. Dolar singapurski jest akceptowalnym środkiem płatniczym w Brunei (i vice versa).

Dolar brunejski składa się ze 100 centów, kurs ustabilizowany, wolnorynkowy,

1 BND = 1.5891 EUR (kurs średni roczny ECB na 2021 r.).

1.5 Religia

Religią państwową jest islam (80,9 proc. populacji). Inne wyznania to: chrześcijaństwo (7,1 proc.), buddyzm (7,1 proc.), oraz inne religie (5 proc.) (dane z 2016 r.).

1.6 Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy 2022 r.

1.7 Infrastruktura transportowa

Brunei posiada dość dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową, której długość wynosi 2976 km (w tym 168 km autostrad). W marcu 2020 r. otwarty został 30-kilometrowy most Sultan Haji Omar Ali Saifuddien – największy projekt infrastrukturalny w historii sułtanatu, łączący dwie części kraju (Muara i Temburong) pozostające oddzielone dotąd szeroką zatoką.

Główne porty kraju to Muara, Bandar Seri Begawan, Kuala Belait, Seria i Tanjong Salirong. Lotnisko międzynarodowe (Brunei International Airport – WBSB) jest zlokalizowane w stolicy kraju, Bandar Seri Begawan.

1.8 Obowiązek wizowy

Obywatele polscy mogą przebywać w Brunei bez wizy do 30 dni. Nie dotyczy to przyjazdów w celu podjęcia pracy lub nauki. Należy wtedy wystąpić o wizę do placówek dyplomatycznych Brunei (w Europie: w Berlinie, Londynie, Brukseli, Paryżu). Wymagany okres ważności paszportu przy wjeździe wynosi 6 miesięcy. Nie ma obowiązku okazania biletu powrotnego przy wjeździe, jednak może tego zażądać przewoźnik. Od turystów z Europy władze imigracyjne zwykle nie żądają okazania środków finansowych, chociaż formalnie istnieje wymóg posiadania min. 500 BND przy pobycie do 3 dni. Od 1 sierpnia 2022 r. sułtanat wprowadził nową opłatę w wysokości 3 BND przy przekraczaniu granicy.

2.1 Ustrój polityczny

Brunei to monarchia absolutna. Głową państwa i szefem rządu jest sułtan. Sułtan powołuje pozostałych członków rządu.

2.2 Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą sprawuje sułtan. Funkcję doradczą pełni kilkudziesięcioosobowa rada ustawodawcza (Legislative Council).

2.3 Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje rząd, na czele którego stoi sułtan. W obecnej strukturze rządu znajduje się 12 ministerstw oraz kancelaria premiera.

2.4 Struktura administracji gospodarczej

W skład struktury administracji gospodarczej wchodzą następujące ministerstwa: Ministerstwo Finansów i Ekonomii, Ministerstwo Głównych Gałęzi Przemysłu i Turystyki, Ministerstwo Transportu i Telekomunikacji, Ministerstwo Energii, Zasobów Ludzkich i Przemysłu oraz Ministerstwo Rozwoju.

2.5 Sądownictwo gospodarcze

Cywilny system prawny wzorowany jest na systemie brytyjskim. Sprawy cywilne i gospodarcze rozstrzygane są przed sądami powszechnymi.

3.1 Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Gospodarka Brunei opiera się na złożach ropy naftowej i gazu. Ropa i gaz wydobywane są przez państwową spółkę Brunei Shell Petroleum (największy podmiot gospodarczy w kraju), Total E&P Borneo BV oraz konsorcja australijskie i kanadyjskie. W wymienionych spółkach część udziałów posiada także państwo. Ocenia się, iż złoża ropy wystarczą na kolejne 20 lub 30 lat. Nadal prowadzone są prace poszukiwawcze oraz odwierty. W ostatnich latach, znaczące inwestycje w downstream (tworzywa sztuczne, chemia, nawozy) pozwoliły na zmniejszenie oparcia gospodarki sułtanatu na upstreamie.

W latach 2012-2016 gospodarka Brunei kurczyła się, co było spowodowane słabszą kondycją branży paliwowej na świecie. W 2017 r. wzrost PKB wyniósł 1,3%, w 2018 r. 0,05%, w 2019 r. 3,9%, a w 2020 r. 1,2 proc. W 2021 r. gospodarka Brunei odnotowała najgorsze wyniki od 2016 r., roczny spadek PKB sułtanatu wyniósł 1,6 proc. W I kw. 2022 r. PKB Brunei odnotowało spadek na poziomie ​​4.2%. Sułtanat spodziewa się odbicia gospodarki po zniesieniu restrykcji epidemicznych, prognozowany wzrost PKB w 2022 r. to ok. 3,7 proc.

3.2 Główne sektory gospodarki

W ostatnich latach można było zaobserwować jednoczesny wzrost udziału sektora produkcji przemysłowej w PKB sułtanatu.

W latach poprzedzających pandemię, sułtanat odnotował spadek bezrobocia oraz zwiększenie proporcji obywateli w sile roboczej. Z poziomu 9,3 proc. w 2017 r. bezrobocie spadło do 6,8 proc. w 2019 r. Pandemia spowodowała skurczenie się siły roboczej poprzez wyjazd licznej grupy zagranicznych pracowników najemnych oraz wzrost bezrobocia do poziomu 7,4 proc. w 2020 r.

W 2020 r., 22,5 proc. zatrudnionych pracowało w administracji publicznej, 17,2 proc. w handlu a 5,2 proc. (spadek z 9,6 proc. w 2019 r.) w branży restauracyjnej i hotelarskiej. Od kilku lat, Brunei kładzie coraz większy nacisk na zatrudnianie lokalnych pracowników w sektorze prywatnym oraz ograniczenie liczby zatrudnianych obcokrajowców. Pandemia COVID-19 przyśpieszyła ten trend.

Brunei zapisało cel dywersyfikacji gospodarki już w II Narodowym Planie Rozwoju na lata 1962-1966, lecz dopiero w latach 90. XX. w., w obliczu wyczerpujących się rezerw ropy i gazu, podjęte zostały pierwsze działania administracji rządowej w tej sprawie. Obecna długookresowa wizja rozwoju kraju, Brunei Vision 2035 zakłada 3 podstawowe cele:

1. Stworzenie społeczeństwa bardzo dobrze wykształconego i wysoko wykwalifikowanego;
2. Wejście do grona 10 krajów o najwyższych standardach życia na świecie (wg klasyfikacji ONZ Human Development Index);
3. Wejście do grona 10 państw o najwyższym PKB na mieszkańca poprzez dynamiczny i zrównoważony rozwój gospodarczy.

Realizacja tych celów wymaga odejścia od gospodarki uzależnionej od produkcji i przetwórstwa ropy, poprawy wydajności gospodarki i zwiększenia wzrostu gospodarczego. Wyodrębniono także 5 priorytetowych obszarów inwestycyjnych: produkty halal, technologia i przemysł kreatywny, usługi biznesowe, turystyka oraz downstream (przemysł petrochemiczny, rafineryjny, sprzedaż i dystrybucja) sektora ropy i gazu.

Na początku 2021 r. ministerstwo finansów i ekonomii Brunei przedstawiło „Brunei Darussalam Economic Blueprint” zakładający (1) osiągnięcie wysokiego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, (2) dywersyfikację gospodarki, (3) stabilność makroekonomiczną oraz (4) zmniejszenie bezrobocia poprzez inwestycje w downstream, żywność, turystykę, ICT oraz usługi. Powstał również plan cyfryzacji Brunei do 2025 r. („Digital Economy Masterplan 2025”).

Gospodarka Brunei pozostaje bardzo wrażliwa na zmiany cen i popytu zagranicznego na ropę i gaz. Każda poprawa w tym zakresie (wzrost cen na rynkach światowych, wzrost popytu) jest odzwierciedlona w wyższym PKB kraju.

3.3 Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

3.4 Handel zagraniczny

W 2020 r. głównymi dobrami eksportowymi Brunei były produkty paliwowe (80,9 proc. czyli spadek z 91,4 proc. 2019 r.), chemiczne (16,8 proc. czyli wzrost z 3,4 proc. w 2019 r.), maszyny (1,1 proc.), produkty przemysłowe (0,7 proc.). W 2020 r., sułtanat Brunei importował głównie produkty paliwowe (33,3 proc.), maszyny (29,6 proc.) i produkty przemysłowe (16 proc.), żywność napoje i tytoń (13,1 proc.) oraz produkty chemiczne (7,4 proc.).

W 2020 r. najważniejszymi rynkami eksportowymi dla Brunei były w kolejności: Chiny (31,1 proc.), Japonia, (29,5 proc.), Singapur (10,4 proc.), Tajlandia (7,6 proc.) oraz Malezja (5,1 proc.). W opisywanym okresie, Brunei importowało najwięcej z Malezji (19,8 proc.), Singapuru (17,5 proc.) oraz Australii (14,2 proc.)

W 2021 r. obroty handlu zagranicznego Brunei wzrosły o ponad 60 proc., napędzane przede wszystkim koniunkturą na rynku paliw kopalnianych.

3.5 Inwestycje zagraniczne

W opublikowanym przez World Economic Forum raporcie Global Competitiveness Report 2019 sułtanat Brunei uplasował się na 56. miejscu wśród 141 państw pod względem atrakcyjności prowadzenia inwestycji (brak rankingu w 2020 r.). W rankingu Doing Business 2020, opracowywanym przez Bank Światowy, Brunei Darussalam zajęło 66. miejsce na 190 zindeksowanych państw (w tym pierwszą pozycję na świecie pod względem łatwości otrzymania kredytu).

Na terenie sułtanatu istnieją trzy strefy inwestycyjne: PMB w pobliżu portu i terminala przeładunkowego na wyspie Muara Besar, iCentre dla sektora ICT oraz Spark dla sektora petrochemicznego. Wprowadzono także zachęty dla inwestorów zagranicznych: zwolnienia z podatków, zwroty do 80% zainwestowanych środków, zwrot kosztów szkolenia lokalnych pracowników oraz niskie koszty energii, wody i usług telekomunikacyjnych.

W listopadzie 2019 r. w Brunei uruchomiona została pierwsza faza inwestycji petro-chemicznej Hengyi Petrochemical Co Ltd. Chińsko-brunejska inwestycja ma w kolejnych fazach osiągnąć możliwości produkcji rafinerii na poziomie 455 tys. baryłek dziennie oraz znaczącą produkcję m.in. etylenu, oraz plastiku PET. Uruchomienie rafinerii Hengyi znacząco wpłynęło na dane makroekonomiczne sułtanatu i napędzało wzrost PKB w 2020 r. W 2021 r. uruchomiona miała zostać produkcja nawozów w należącej do skarbu państwa fabryce Brunei Fertilizer Industries.

3.6 Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Brunei Darussalam jest członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO), Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF). Sułtanat posiada dwustronną umowę o wolnym handlu z Japonią (Brunei-Japan Economic Partnership Agreement - “BJEPA”) oraz wielostronną umowę z Chile, Nową Zelandią i Singapurem (Trans Pacific Strategic Economic Partnership – P4).

W zakresie współpracy regionalnej, Brunei jest członkiem stowarzyszenia państw ASEAN oraz formatów APEC i ASEM. W ramach ASEAN, Brunei jest częścią porozumienia ASEAN Free Trade Area (AFTA) oraz ASEAN Trade in Goods Agreement oraz porozumień handlowych ASEAN.

Brunei podpisało umowę Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific-Partnership (CPTPP) oraz porozumienie Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP). Sułtanat ratyfikował RCEP w październiku 2021 r. Porozumienie CPTPP nie zostało dotychczas ratyfikowane.

W 2021 r. Brunei Darussalam sprawowało rotacyjne przewodnictwo w ASEAN.

3.7 Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Według danych DG Trade (Dyrekcja Generalna ds. Handlu) w 2019 r. UE (27) importowała produkty o wartości 300 mln EUR z Brunei. Całość unijnego eksportu do Brunei osiągnęła wartość 331 mln EUR, co daje dodatnie saldo 329 mln EUR. Brunei było w 2019 r. 182. partnerem UE pod względem wartości importu, 129. partnerem pod względem wartości eksportu oraz 140. partnerem handlowym.

W 2020 r. handel towarowy z Brunei spadł do wartości ok. 100 mln EUR prawie w całości wynikający z eksportu unijnych produktów do sułtanatu.

Dane za 2021 r. wskazują, iż obroty dwustronnego handlu zagranicznego UE-Brunei wyniosły 146 mln EUR z czego 143 mln EUR to europejski eksport a jedynie 3 mln EUR import UE z Brunei.

4.1 Gospodarcze umowy dwustronne

- Brak

4.2 Dwustronna wymiana handlowa

Wymiana handlowa Polski z Brunei Darussalam, ze względu na niewielki rozmiar rynku brunejskiego oraz jego strukturę odzwierciedla jednorazowe kontrakty zawierane w szeroko pojętych sektorach obronności oraz energii. Powoduje to częste i skokowe zmiany poziomów wymiany towarowej pomiędzy obydwoma krajami w okresach rocznych. Według danych GUS, dwustronna wymiana handlu towarowego prezentowała się w ostatnich latach następująco:

4.3 Wzajemne inwestycje

Jedynym przypadkiem współpracy inwestycyjnej w relacjach dwustronnych było utworzenie spółki naftowej Brunei Kulczyk Oil Ventures (obecnie Serinus), która posiadała 90 proc. udziałów w prawie użytkowania górniczego, uprawniających do poszukiwania i wytwarzania ropy i gazu ziemnego z Bloku L, obejmującego obszar lądowy i morski o powierzchni 1.123 km² w północnym Brunei. Pozostałe udziały posiadał rząd Brunei (jak i we wszystkich spółkach zagranicznych, działających w Brunei Darussalam). W 2015 roku, w związku z wygaśnięciem licencji na prace eksploracyjne, Serinus zaprzestał dalszej działalności w Brunei.

W Polsce brak jest jakichkolwiek inwestycji brunejskich. Preferencje inwestycyjne Brunei Darussalam koncentrują się na zakupach historycznych nieruchomości w Europie (głównie w Wielkiej Brytanii), a nie instytucjach komercyjnych, czy przemysłowych, a także na rolnictwie w Australii na potrzeby własne (Brunei dysponuje w Australii farmami hodowlanymi bydła i kóz o powierzchni przekraczającej powierzchnię samego państwa Brunei).

Biorąc pod uwagę zachęty finansowe rządu Brunei dla potencjalnych inwestorów (m.in. brak podatków dochodowych, zwrot inwestycji do 70%, zwrot kosztów szkoleń i zamieszkania specjalistów, negocjowane koszty mediów), w niektórych dziedzinach, preferowanych przez Brunei (żywność, farmaceutyki, IT), może to być kraj atrakcyjny.

4.4 Współpraca regionalna

Brak jest współpracy na szczeblu regionalnym pomiędzy Polską a Brunei.

4.5 Współpraca samorządów gospodarczych

Bezpośrednie kontakty przedstawicieli biznesu Polski i Brunei są bardzo ograniczone. Ostatnia misja gospodarcza (zorganizowana przez Krajową Izbę Gospodarczą) miała miejsce w 2007 r. Doszło wówczas do podpisania Memorandum of Understanding pomiędzy Krajową Izbą Gospodarczą i National Chamber of Commerce and Industry of Brunei Darussalam.

5.1 Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Brunei nie stosuje żadnych barier ograniczających lub blokujących import towarów i usług wyłącznie z Polski. Brunei jest krajem stowarzyszonym w ASEAN. Porozumienie o współpracy pomiędzy krajami UE a ASEAN zostało podpisane w 1980 r. W roku 2003 weszła w życie inicjatywa TREATI (The Trans- Regional EU-ASEAN Trade Initiative), która ma za zadanie dalsze ułatwianie handlu pomiędzy krajami UE a ASEAN. W 2020 r. podpisano umowę o strategicznym partnerstwie UE – ASEAN. Nie ma bezpośrednich negocjacji dwustronnej umowy o wolnym handlu UE – Brunei.

Główne przeszkody jakie napotykają polskie firmy na rynku brunejskim mają charakter pozataryfowy i wynikają ze specyfiki systemu polityczno-gospodarczego.

W przetargach faworyzowane są firmy miejscowe dlatego polskie firmy muszą szukać partnerów na terenie Brunei aby dostarczać swoje produkty na ten rynek. Ponadto, częstym problemem są uciążliwe i długotrwałe procedury biurokratyczne. Żywność do bezpośredniego spożycia sprzedawana na terenie kraju musi posiadać certyfikację „halal”.

Ochrona znaków towarowych została uregulowana w ustawie o ochronie znaków towarowych z 1998 roku. Znaki towarowe rejestrowane są na 7 lat. Następnie można przedłużyć rejestracje o kolejne 14 lat.

Osoba prawna bądź fizyczna, która ma już zarejestrowany patent w Malezji lub Wielkiej Brytanii, może go zgłosić do brunejskiego sądu (w ciągu 3 lat od pierwszej rejestracji). Sąd brunejski rejestruje taki patent na podstawie ustawy o wynalazkach z 1972 roku.

Brunei należy do Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO).

5.2 Dostęp do rynku pracy

Brunei jest importerem siły roboczej. Większość migrantów zarobkowych pracuje w sektorze wydobywczym i rynek pracy dla specjalistów w tej dziedzinie jest otwarty. W ostatnich latach obserwować można nacisk na zatrudnianie większej ilości pracowników lokalnych przez zagranicznych inwestorów. Pandemia nasiliła tendencje zmierzające do ograniczenia ilości najemnych pracowników zagranicznych.

5.3 Nabywanie i wynajem nieruchomości

Szacuje się, iż zdecydowana większość nieruchomości w Brunei należy do sułtana i rodziny królewskiej. Przed nabyciem nieruchomości cudzoziemiec każdorazowo musi ubiegać się o zgodę sułtana. W związku z próbami dywersyfikacji gospodarki brunejskiej, podjęto decyzję o sprzedaży kilku działek pod inwestycje mieszkaniowo/wypoczynkowe dla cudzoziemców.

5.4 System zamówień publicznych

Jednym z priorytetów systemu zamówień publicznych jest wspieranie lokalnych podmiotów gospodarczych. W związku z powyższym, podmioty polskie zamierzające wziąć udział w przetargach publicznych powinny najpierw znaleźć partnera brunejskiego.

Duże firmy międzynarodowe zainteresowane ekspansją na terytorium Brunei muszą dokonywać tego poprzez oficjalne instytucje takie jak ministerstwo spraw zagranicznych i handlu oraz brunejską radę rozwoju gospodarczego. Mniejsze firmy mogą zarejestrować swoją działalność internetowo poprzez Brunei’s Registrar of Companies. Od zagranicznych firm nie wymaga się, jak w przypadku np. Malezji, posiadania partnera lokalnego i 100% udziałów może należeć do inwestora spoza Brunei. Wyjątkiem są niektóre projekty związane z sektorem ropy i gazu, przy realizacji których wymagany jest udział lokalnego podmiotu gospodarczego. Ze względu na względnie wysoki poziom bezrobocia (8,7% w 2018 r.), rząd Brunei kładzie coraz większy nacisk na zwiększanie odsetku pracowników miejscowych w działających na terytorium Brunei firmach.

Brunei posiada bardzo rozbudowany system socjalny dla obywateli kraju (darmowa edukacja, służba zdrowia, brak opodatkowania itd.). Prawo pracy w Brunei zapewnia ochronę nieletnim i kobietom. Minimalny wiek zatrudnienia wynosi 16 lat, a kobiety nie mogą pracować w niektórych sektorach gospodarki oraz w nocy. Aby móc rozpocząć pracę na terytorium Brunei pracodawca i pracownik muszą wypełnić narodową aplikację oraz dostarczyć inne dokumenty takie jak kopia karty identyfikacyjnej lub paszportu, kopia umowy wynajmu mieszkania czy kopia umowy wynajmu biura. Firmy zatrudniające pracowników zagranicznych zobligowane są do przestrzegania regulacji zawartych w Foreign Workers Recruitment License.

W Brunei nie obowiązuje pojęcie płacy minimalnej. Pracownik może bezpośrednio z pracodawcą negocjować wysokość swojego wynagrodzenia. Umowa o pracę musi być sporządzona w języku lokalnym czyli bahasa Malaysia. Zagraniczni pracownicy muszą być świadomi obowiązywania na terytorium Brunei Darussalam prawa szariatu, które zakazuje m.in. spożywania alkoholu czy wypowiadania negatywnych opinii na temat głowy państwa.

Sułtanat Brunei ratyfikował tylko 2 z 8 podstawowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Pomimo obowiązującego zakazu pracy przymusowej, imigranci zarobkowi są niejednokrotnie przymuszani do pracy po godzinach i bez zachowania należytego bezpieczeństwa. Oficjalnie w 2017 r. obcokrajowcy stanowili około 25% siły roboczej (ok. 50 tys. pracowników). Szacuje się jednak, że realnie w Brunei Darussalam pracuje ok. 100 tys. migrantów zarobkowych. Odnotowywane są przypadki zabierania paszportów, niewypłacania pensji oraz znęcania się fizycznego i psychicznego przez pracodawców.

Należy zdawać sobie sprawę z niewielkiego rozmiaru miejscowego rynku i ograniczeń w kwestii możliwości ekspansji na inne rynki w regionie. Przy prowadzeniu biznesu konieczne jest bezwzględne przestrzeganie obowiązującego prawa i unikanie zachowań, które mogłyby zostać uznane jako niemoralne czy godzące w dobre imię władcy.

Z uwagi na specyfikę brunejskiego rynku, wiele podmiotów zagranicznych nie decyduje się na próby samodzielnego wejścia na ten rynek i korzysta z pośrednictwa wyspecjalizowanych agencji międzynarodowych, które ułatwiają rozpoczęcie prowadzenia inwestycji w tym kraju.