Mniejszości Narodowe i Etniczne

Zobowiązanie 1: Uczestnicy Okrągłego Stołu z zadowoleniem przyjmują rezolucję Niemieckiego Bundestagu z dnia 10 czerwca 2011 roku uchwaloną z okazji 20. rocznicy podpisania polsko-niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, która stanowi uhonorowanie całości stosunków polsko-niemieckich oraz wyrażone życzenie, by uczcić pamięć i dokonać rehabilitacji członków byłej mniejszości polskiej w Niemczech i ich organizacji, w szczególności Związku Polaków w Niemczech (Rodło, prześladowanych i mordowanych przez nazistów.

W uchwale „Niemcy i Polska – odpowiedzialność wypływająca z historii i przyszłość w Europie” przyjętej z okazji 20. rocznicy podpisania Polsko-Niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, Bundestag m.in. wyraził wolę rehabilitacji prześladowanej przez rząd narodowosocjalistyczny mniejszości polskiej. Odwołując się do treści zapisu zobowiązania 1 „Wspólnego Oświadczenia” uczestnicy Okrągłego Stołu podejmą rozmowy w celu nadania życzeniu Bundestagu konkretnego kształtu. Praktyczne upamiętnienie prześladowań polskiej mniejszości znajdzie swoje miejsce również w ramach funkcjonowania Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polaków w Niemczech „Porta Polonica”. 

Zobowiązanie 2: W ramach upamiętnienia i przypominania o grozie II wojny światowej strona niemiecka będzie angażowała się na rzecz szerszego włączenia polskich przedstawicieli w gremia doradcze miejsc pamięci, poświęconych narodowo-socjalistycznym rządom przemocy. W miejscu pamięci “Topografia Terroru” w Berlinie, Polska zostanie szczególnie uhonorowana w ramach stałej ekspozycji. Ponadto, przedstawiony zostanie spis odpowiednich miejsc pamięci znajdujących się w Niemczech.

Sekretariat Stałej Konferencji Ministrów Edukacji krajów związkowych stworzył katalog miejsc pamięci polskich ofiar przemocy nazistowskiej w Niemczech. Nie jest on jednak kompletny, ponieważ odpowiedzialność na miejsca pamięci w byłych obozach koncentracyjnych i instytucjach poświęconych narodowo-socjalistycznym rządom przemocy należy do poszczególnych krajów związkowych i scentralizowane, skoordynowane działanie nie jest możliwe. Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów modyfikuje obecnie wspólnie z krajami związkowymi listy miejsc upamiętnienia w Niemczech. Zostaną w niej wymienione gremia doradcze, w których są już reprezentowani polscy przedstawiciele. Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów deklaruje monitorowanie realizacji powyższych działań w najbliższej przyszłości. W okresie lipiec-październik 2014 r. w Berlinie zaprezentowana została wystawa upamiętniająca 70. rocznicę Powstania Warszawskiego, zorganizowana na terenie ekspozycji „Topografia Terroru”. Tego rodzaju projekty tematyczne stanowią jednak uzupełnienie treści  postanowienia Wspólnego Oświadczenia, dlatego podtrzymujemy gotowość do pogłębienia tematu nazistowskiego bezprawia wobec Polaków w ramach stałej prezentacji „Topografii Terroru”. Strona polska liczy na podjęcie przez niemieckich partnerów działań na rzecz realizacji tego zamierzenia i deklaruje pełną gotowość do współpracy w tym zakresie.

Zobowiązanie 3: Utworzone zostanie Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polaków w Niemczech. Rząd Federalny zamierza wspierać finansowo utworzenie i utrzymanie takiej placówki. W tym celu, jeszcze w ramach budżetu na rok 2011 ze środków federalnych zostanie sfinansowane studium wykonalności, umożliwiające w jakiej formie oraz w ramach jakich instytucjonalnych i finansowych współdziałań możliwe jest zorganizowanie takiego Centrum Dokumentacji w Domu Związku Polaków w Niemczech (Rodło) w Bochum.

Działalność Centrum „Porta Polonica” została zainaugurowana w czerwcu 2013 r. Rząd RFN zabezpiecza bieżące finansowanie kwotą 300.000 EUR rocznie. Pracę rozpoczęły także gremia odpowiedzialne za administrowanie projektem. Dyrektorem Centrum jest dr Jacek Barski, w składzie najważniejszego organu, czyli komisji sterującej, zasiada m.in. prezes Związku Polaków w Niemczech. Funkcjonowanie Centrum Dokumentacji w jego dotychczasowym kształcie przebiega zadowalająco; udało się zbudować sieć współpracowników i upowszechnić działalność Centrum, zwłaszcza w przestrzeni wirtualnej. W 2014 został  udostępniony multimedialny „Atlas miejsc pamięci”, który opisuje ważne dla Polaków historyczne miejsca w Niemczech. Jest on stale uzupełniany. Docelową siedzibą Porta Polonica będzie Dom Polski w Bochum. Dla realizacji tego celu zostanie sprecyzowany mechanizm finansowania przez stronę niemiecką niezbędnego remontu pomieszczeń oraz wyznaczony harmonogram prac.  

Zobowiązanie 4: W 2012 roku w oparciu o środki finansowe strony niemieckiej utworzone zostanie w Berlinie biuro reprezentujące interesy wszystkich polskich organizacji w Niemczech. W tym celu zostaną udostępnione pomieszczenia. Środki te zostaną przeznaczone na koszty osobowe i organizacyjne biura. Konwent Organizacji Polskich w Niemczech przedstawi propozycję dotyczącą tego, przez kogo i w oparciu o jakie zasady będzie prowadzone wspomniane biuro.

Zobowiązanie 5: Rząd RFN będzie wspierał finansowo utworzenie portalu internetowego dla wszystkich organizacji polskich w Niemczech. Portal ten będzie prowadzony w ramach funkcjonowania biura w Berlinie. Konwent Organizacji Polskich w Niemczech zaproponuje koncepcję portalu internetowego.

W lipcu 2012 roku, zostało utworzone biuro w Berlinie, przeznaczone dla wszystkich polskich organizacji w Niemczech. Biuro jest prowadzone przez przewodniczącego Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech, pana Aleksandra Zająca. W ramach biura jest prowadzony portal Polonia Viva. Jego redaktorem naczelnym jest pan Wiesław Lewicki. Wielkość środków deklarowanych na te cele z budżetu federalnego wynosi 80 000 € (50 000 € na Biuro i 30 000 € na portal internetowy). Dofinansowanie i rozliczanie odbywa się na podstawie stosownych przepisów dotyczących budżetu i dotacji zgodnie z niemieckim prawem. Kierownicy obu projektów zostali przeszkoleni w tym zakresie. Należy dążyć do zapewnienia niezbędnej stabilizacji funkcjonowania Biura i portalu oraz uniknięcia kolejnych opóźnień w ich finansowaniu. 

Zobowiązanie 6: Okrągły Stół z zadowoleniem przyjmuje utworzenie polsko-niemieckiego Komitetu ds. Edukacji przy Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej. Strona niemiecka w tym Komitecie, który obejmuje przedstawicieli krajów związkowych (landów) i rządu federalnego, opracuje w możliwie jak najkrótszym czasie, przy wsparciu Okrągłego Stołu i z udziałem polskich organizacji w Niemczech strategię nauczania języka polskiego jako języka ojczystego.

Wypełniając zobowiązanie treścią, w 2012 roku powołano czwartą grupę roboczą ds. „wspierania nauki języka” w celu opracowania strategii nauki języka polskiego jako języka ojczystego w Niemczech. W prace grupy roboczej wraz z przedstawicielami krajów związkowych, Stałej Konferencji Ministrów Edukacji oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych RFN zaangażowana była także Ambasada RP w Berlinie oraz przedstawiciele niemieckich obywateli polskiego pochodzenia i Polaków w Niemczech. Wspólna grupa robocza przedłożyła  na początku 2013 roku strategię, która została przyjęta w czerwcu 2013 roku przez Stałą Konferencję Ministrów Edukacji krajów związkowych w formie zaleceń. Dokument służy jako przewodnik dla przyszłego wspierania języka polskiego jako języka ojczystego w Niemczech. Okrągły Stół zwraca się do Komitetu ds. Edukacji Polsko-Niemieckiej Komisji Rządowej o  monitorowanie dostępności nauki języka partnera oraz inicjowanie efektywnych działań na rzecz poszerzenia oferty nauczania języka polskiego jako języka ojczystego w Niemczech. W związku z faktem, że Strategia ogranicza się wyłącznie do nauczania realizowanego w systemie oświaty publicznej, podjęte zostaną prace eksperckie wokół ułatwień dla szkół społecznych prowadzonych przez podmioty polonijne na terenie RFN.

Zobowiązanie 7: Finansowanie projektów w Niemczech, dotyczących polskiej kultury i historii będzie kontynuowane.

Finansowanie projektów dotyczących polskiej kultury i historii w Niemczech odbywa się zgodnie z Traktatem Polsko-Niemieckim z 17 czerwca 1991 roku. Szczegółowy tryb określają wytyczne Pełnomocnika Rządu Federalnego Kultury i Mediów, który na ten cel przeznacza  300.000 EUR rocznie. W roku 2014 wydatkowano 294.500 EUR. Pod względem merytorycznym, wnioski obejmują szerokie spektrum działań w dziedzinie kultury i sztuki. W dziedzinie muzyki, reprezentowane są zarówno działy „muzyka poważna”, jak również „jazz”, „chanson”, „rock” i folklor. Przedstawiane są projekty teatralne oraz organizowane konkursy poezji. Do dzieci i młodzieży adresuje się  festyny rodzinne i czytanie bajek. W taki sposób może być  skutecznie wyrażana różnorodność kulturowa obywateli niemieckich pochodzenia polskiego i Polaków w Niemczech, przy jednoczesnym zachowaniu ich narodowej tożsamości. Rząd federalny będzie kontynuował powyższy model finansowania.

Zobowiązanie 8: Strona niemiecka będzie działała na rzecz powołania pełnomocnych przedstawicieli na szczeblu federalnym i w krajach związkowych RFN do spraw współpracy z obywatelami niemieckimi polskiego pochodzenia i Polakami w Niemczech oraz ich organizacjami.

Rząd federalny i kraje związkowe wyznaczyły osoby  do kontaktów z  obywatelami polskiego pochodzenia i Polakami w Niemczech. Na zaproszenie Sekretarza Parlamentarnego G. Kringsa i koordynatora polsko-niemieckiej współpracy transgranicznej premiera Brandenburgii – P. Woidke, pod koniec listopada 2014 odbyło się w Berlinie spotkanie pełnomocników. Miało ono na celu uwrażliwienie przedstawicieli krajów związkowych na kwestie najważniejsze dla ich pracy i nawiązanie pierwszych kontaktów w tym gronie. Upełnomocnieni reprezentanci krajów związkowych będą pogłębiać kontakty ze środowiskami polonijnymi oraz dążyć do zintensyfikowania współpracy z przedstawicielami obywateli polskiego pochodzenia i Polaków w Niemczech. Biuro organizacji polskich w Niemczech zostało poinformowane o efektach spotkania. Zostało również  poproszone o wspieranie kontaktów między organizacjami obywateli polskiego pochodzenia i Polaków w Niemczech z pełnomocnymi przedstawicielami krajów związkowych. Kolejne inicjatywy i spotkania dot. konkretnych tematów, np. oświatowych są traktowane jako wysoce pożądane. 

Zobowiązanie 1: Dokonanie analizy naukowej niedemokratycznych praktyk PRL wobec obywateli polskich narodowości niemieckiej i bezpaństwowców tej narodowości w okresie władzy komunistycznej. Wyniki analizy zostaną opublikowane.

W dniach 28-29 listopada 2013 r. w Gliwicach odbyła się konferencja naukowa „Władze komunistyczne wobec mniejszości niemieckiej w Polsce 1945 – 1989”, zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej. Celem konferencji była analiza stosunku władz komunistycznych do mniejszości niemieckiej w Polsce oraz podsumowanie stanu badań dotyczących tego zagadnienia. Aktualnie trwają prace nad wydaniem publikacji poświęconej omawianej problematyce. Szacuje się, iż będzie to pozycja licząca około 700 stron. Spodziewany termin jej wydania to połowa 2015 roku. W 2015 roku planowane jest także wydanie publikacji w języku niemieckim. Decyzją Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 16 grudnia 2014 r. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej otrzyma na ten cel dotację w wysokości 46 760 zł.

W ramach dotacji na realizację zadania pn. Centrum Badan Mniejszości Niemieckiej, Dom Współpracy Polsko- Niemieckiej wydał w 2019 r. publikację „Pod lupą bezpieki. Aparat represji wobec Niemców na Ziemiach Zachodnich i Północnych w okresie władzy komunistycznej” oraz wznowił publikację „Komunistyczny aparat bezpieczeństwa i ludność niemiecka na Górnym Śląsku w latach 1949-1990”.  W 2020 r.  w ramach kontynuacji ww. zadania publikacje zostały wznowione.

Zobowiązanie 2: Utworzenie w ramach organizacji mniejszości niemieckiej komórki, która działając na bazie naukowej podjęłaby i koordynowała badania dotyczące mniejszości niemieckiej, jej historii i dziedzictwa kulturowego. Studium wykonalności określiłoby możliwości organizacyjne i finansowe tego przedsięwzięcia.

Mniejszość niemiecka przedstawiła jeszcze w 2011 roku swoją koncepcję realizacji tego zobowiązania, poprzez powołanie odrębnego instytutu badawczego. Koncepcja ta nie została zaakceptowana ze względu na zdecydowane wyjście poza ustalenia zawarte we Wspólnym Oświadczeniu Okrągłego Stołu (w którym zapisano jedynie utworzenie komórki w ramach organizacji mniejszości niemieckiej). Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji przeprowadzał także, w konsultacji z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, analizę możliwości powołania instytutu mniejszości niemieckiej. Mimo braku przeszkód formalnych do powołania takiego instytutu stwierdzono, że koncepcja ta również wykracza poza ramy zapisane we Wspólnym Oświadczeniu Okrągłego Stołu. W związku z powyższym dnia 6 lutego 2013 r. organizacjom społeczno-kulturalnym mniejszości niemieckiej przekazano propozycję realizacji tego zobowiązania poprzez utworzenie w ramach organizacji mniejszości niemieckiej komórki naukowej, która będzie mogła być dotowana z budżetu państwa. Podobne rozwiązania zastosowały już z powodzeniem inne mniejszości. W ramach procedury ubiegania się o dotacje przyznawane corocznie przez Ministra Administracji i Cyfryzacji w trybie art. 18 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.) żadna z organizacji społeczno kulturalnych mniejszości niemieckiej nie złożyła wniosku o wsparcie działalności tego rodzaju komórki aż do 2014 roku. Wniosek taki (przygotowany przez Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej) wpłynął dopiero w ramach procedury ubiegania się o dotacje na rok 2015. Decyzją Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 16 grudnia 2014 r. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, który zdecydował się realizować to zadanie, otrzyma w 2015 r. na utworzenie i działalność wspomnianej komórki naukowej dotację w wysokości 73 880 zł.

W 2021 r. Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej otrzymało dotacje jako samodzielna jednostka na realizację zadań związanych badaniem historii mniejszości niemieckiej.

Zobowiązanie 3: Powołanie pełnomocników ds. mniejszości narodowych i etnicznych w województwach (w których jeszcze ich brak) do kompetencji których należeć będą również sprawy mniejszości niemieckiej w Polsce.

Pełnomocnicy zostali powołani we wszystkich 16 województwach. Ponadto, na wniosek mniejszości niemieckiej, został opracowany i przekazany do województw Kodeks dobrych praktyk pełnomocników ds. mniejszości narodowych i etnicznych. Kodeks był konsultowany z przedstawicielami mniejszości narodowych i etnicznych. Kodeks Dobrych Praktyk został przekazany także stronie niemieckiej podczas posiedzenia plenarnego Okrągłego Stołu w listopadzie 2012. Dodatkowo, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji corocznie przeprowadza szkolenia dla pełnomocników. 

Zobowiązanie 4: Położenie większego nacisku na dotacje podmiotowe przyznawane organizacjom mniejszości niemieckiej w Polsce, w szczególności na wsparcie działalności Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach.

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji zwiększyło wysokość dotacji podmiotowych dla organizacji mniejszości niemieckiej z 545.200 zł w  2011 r., do 693.100 zł w 2021 r. Dotację podmiotową dla Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej zwiększono już w 2011 r. do 150.000 zł (w stosunku do 135.000 zł przekazanych w 2010 r.). W roku 2012 r. nastąpił dalszy jej wzrost o 25 %, do 200.000 zł rocznie. W kolejnych latach kwota ta została utrzymana na zbliżonym poziomie. Na działalność bieżącą Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej w 2021 r. MSWiA przyznało dotację w wysokości 180.000 zł.

Zobowiązanie 5: Przegląd przez właściwe instytucje państwowe funkcjonującej już od kilku lat w Polsce strategii rozwoju oświaty mniejszości niemieckiej, przy udziale przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Polsce oraz dokonanie jej pogłębienia  i aktualizacji.

Dnia 12 kwietnia 2012 roku odbyło się spotkanie, w którym udział wzięli przedstawiciele mniejszości niemieckiej, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Urzędów Wojewódzkich, Kuratoriów Oświaty oraz uczelni wyższych. 

Podczas spotkania został dokonany przegląd Strategii rozwoju oświaty mniejszości niemieckiej w Polsce. W ramach realizacji tego punktu w części dotyczącej pogłębienia i aktualizacji powstała rządowo-mniejszościowa grupa robocza, która spotkała się w dniach: 17 października 2012 r., 18 grudnia 2012 r. oraz 19 marca 2013 r. Efektem prac grupy roboczej jest opracowany w 2013 r. dokument zatytułowany Pogłębienie i aktualizacja Strategii rozwoju oświaty mniejszości niemieckiej w Polsce, dostępny na stronie http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/. Wśród najważniejszych zaleceń zawartych w tym dokumencie wymienić należy: zwiększenia liczby szkół, w których zajęcia prowadzone są w dwóch językach: polskim oraz języku niemieckim jako języku mniejszości narodowej; promocję nauki języki niemieckiego jako języka mniejszości narodowej w województwach: dolnośląskim, lubuskim, łódzkim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim; tworzenie klas z nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej w przypadku, gdy zgłoszonych zostanie przynajmniej 7 uczniów; utworzenie studiów podyplomowych z języka niemieckiego dla nauczycieli innych przedmiotów niż ten język oraz etnofilologii niemieckiej; powołanie grupy powiatowych doradców metodycznych dla szkół z nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej oraz grupy ekspertów odpowiedzialnych za opracowanie podręczników, oprogramowania komputerowego i pomocy dydaktycznych, na potrzeby szkół z nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej. 

Zobowiązanie 6: Udzielenie wsparcia w zakresie muzealnej prezentacji oraz archiwalnego zabezpieczenia dokumentów dotyczących mniejszości niemieckiej w Polsce.

Od początku konsultacji dotyczących sposobu realizacji tego zobowiązania Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji stało na stanowisku, że chce wywiązać się z tego punktu, poprzez udzielenie dotacji celowej przeznaczonej dla mniejszości niemieckiej w ramach konkretnego projektu. Tego typu zadania realizowane są w taki sposób także przez inne mniejszości narodowe i etniczne. Kwestia sposobu realizacji tego zobowiązania kilkakrotnie była przedmiotem spotkań i rozmów przedstawicieli Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji oraz organizacji mniejszości niemieckiej. W ich wyniku w dniu 25 lipca 2014 r. Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce wystosował do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji pismo informujące, iż realizacja omawianego zobowiązania byłaby możliwa poprzez zorganizowanie ekspozycji poświęconej mniejszości niemieckiej w ramach instytucji muzealnych prowadzonych przez władze samorządowe Województwa Opolskiego. Mając powyższe na uwadze Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji wystąpiło do Przewodniczącego Sejmiku Województwa Opolskiego, prosząc o rozważenie możliwości stworzenia muzealnej prezentacji poświęconej mniejszości niemieckiej i przeprowadziło na ten temat rozmowy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Opolskiego. W odpowiedzi Przewodniczący poinformował  o pozytywnym stanowisku Sejmiku dotyczącym realizacji tego zadania oraz o rozmowach prowadzonych na ten temat z przedstawicielami mniejszości niemieckiej, w trakcie których ustalono, że organizacje mniejszości niemieckiej (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim i Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w  Polsce) przygotują scenariusz omawianej ekspozycji. Scenariusz pt. „Założenia wystawy stałej poświęconej historii mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w okresie od 1945 r. do współczesności” w dniu 23 lutego 2015 r. wpłynął do Urzędu Marszałkowskim Województwa Opolskiego. Następnym etapem będzie wyłonienie zespołu roboczego, odpowiedzialnego za realizację zadania. 

W 2021 r. przyznano dotację na wystawę stałą poświęcona aktualnej sytuacji mniejszości niemieckiej w Polsce pt. "Niemcy w Polsce dziś" w Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczym Niemców w Polsce, które ma zostać otwarte dla odwiedzających w połowie 2021 r.