Polska w Pakistanie

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Stolica: Islamabad
Położenie geograficzne: Azja Południowa
Powierzchnia: 769 100 km2;
Liczba ludności: 238 mln (2022)
Języki urzędowe: urdu i angielski
Inne języki powszechnie używane: pendżabski, lokalnie też paszto, seraiki, sindhi, balochi
Skład etniczny: Pendżabczycy (45%), Pasztuni (15%), Sindhowie (14%), Beludżowie, Hazarowie

Warunki klimatyczne

Klimat zwrotnikowy suchy i podzwrotnikowy suchy. Pakistan należy do państw o klimatach gorących, gdzie średnie roczne wartości przekraczają 15 °C. Ze względu na rzeźbę terenu temperatury są zróżnicowane. Tereny nizinne, zwłaszcza te na południu, są ciepłe, gdzie temperatury w styczniu wynoszą około 16 °C, zaś na samym wybrzeżu dochodzą do 18 °C. Północ jest chłodniejsza i średnie wartości wynoszą około 10 °C. Lata są gorące na przeważającej części kraju. Północna część Pakistanu cechuje się temperaturami rzędu 25-26 °C, a na południu kraju jest gorąco, ze średnimi wartościami rzędu 35-38 °C. Na pustyniach temperatury są wyższe i dochodzą do 48 °C.

Główne bogactwa naturalne

Najważniejszymi surowcami wydobywanymi w Pakistanie są: marmur, granit, węgiel, chrom, gips, miedź, złoto, ruda żelaza, cyna, ołów boksyt, rop naftowa i gaz ziemny.

System walutowy, kurs i wymiana

Jednostka monetarna: Rupia pakistańska (PKR),
Kurs na 10.01.2023: 1 USD = 237 PKR

Religia

Główne wyznania: 
islam 96%
chrześcijaństwo 2%
hinduizm 1,5%

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

Eid al-Fitr (ruchome) 22-24.04 (2023)

Eid al-Atha (ruchome) 29.06-1.07 (2023)

Urodziny Proroka (ruchome) 28.09 (2023)

Urodziny Muhammada Iqbala 9.11

Boże Narodzenie 25.12

Urodziny Ojca Narodu 25.12

Infrastruktura transportowa

W Pakistanie jest około 139 lotnisk. Główne porty międzynarodowe to Karachi, Islamabad i Lahore. Inne lotniska międzynarodowe znajdują się w Peszawarze, Multanie, Sialkocie, Faisalabadzie, Kwecie, Rahim Yar Khan, Turbacie, Gwadarze i D.G. Khan. Pakistan pokrywa sieć dróg o łącznej długości blisko 260 000 km. Pakistan posiada 3 główne porty morskie: Karachi, Gwadar i Muhammad bin Qasim.

Obowiązek wizowy

Obecnie wszyscy obywatele Polscy odwiedzający Pakistan muszą posiadać ważną wizę. Pakistan oferuje system wiz elektronicznych. Więcej informacji znajduje się na stronie: https://visa.nadra.gov.pk/.

Warto zwrócić uwagę na dostępność wizy biznesowej w trybie on-arrival. Więcej informacji: https://visa.nadra.gov.pk/visa-on-arrival-business/ 

Ustrój polityczny

Pakistan jest państwem o ustroju republiki federalnej, obejmującym 4 prowincje: Pendżab, Sindh, Chajber Pachtunchwa i Beludżystan oraz terytorium stołeczne Islamabad. Ponadto pod pakistańską administracją znajduje się część Kaszmiru, podzielona na 2 regiony: Gilgit-Baltistan i Azad Kaszmir, którym nadano status quasi-prowincjonalny. 

Władza ustawodawcza

Parlament
Dwuizbowy parlament składa się z izby wyższej, czyli 104-osobowego Senatu oraz niższej, czyli 342-osobowego Zgromadzenia Narodowego. Członkowie Zgromadzenia Narodowego wybierani są w systemie okręgów jednomandatowych. Zgodnie z konstytucją 70 miejsc zagwarantowanych jest dla kobiet i mniejszości religijnych. Są one rozdzielane pomiędzy zasiadające w Zgromadzeniu partie, proporcjonalnie do ich ogólnej reprezentacji w izbie. Członkowie Senatu wybierani są przez prowincjonalne legislatury. Każda prowincja wybiera równą liczbę senatorów.

Władza wykonawcza

Prezydent
Nominalnie głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych jest prezydent, wybierany przez parlamentarne kolegium elekcyjne, natomiast większość kompetencji władzy wykonawczej należy do premiera. 

 Premier
Premier jest szefem rządu i stanowi nadrzędną władzę wykonawczą w kraju. Jest on odpowiedzialny za wybranie Gabinetu, składającego się z ministrów i doradców, a także prowadzenie działań rządu, podejmowanie decyzji wykonawczych oraz rekomendowanie wyższych rangą członków służby cywilnej, których mianowanie wymaga jego potwierdzenia. Stanowisko premiera powierzane jest zwykle szefowi największej partii lub koalicji w Zgromadzeniu Narodowym. 

Struktura administracji gospodarczej

Ministerstwo Handlu (Ministry of Commerce)
Organ odpowiedzialny za import i eksport przez granice celne, promocję eksportu, informacje przemysłowe i statystykę, politykę celną i jej wprowadzanie, cła anty-dumpingowe oraz opłaty wyrównawcze. Dodatkowo, zajmuje się również kwestiami wewnątrzkrajowymi takimi jak handel między prowincjami czy organizacja i kontrola nad lokalnymi izbami handlowymi i stowarzyszeniami handlowymi.

Securities Exchange Commission of Pakistan
Jest to organ regulujący finanse w Pakistanie, stworzony w celu rozwinięcia i kontroli sektora korporacyjnego, ubezpieczeniowego oraz rynków kapitałowych. W zakres nadzoru SECP stopniowo wchodzi coraz więcej kwestii takich jak pozabankowy sektor finansowy, fundusze emerytalne czy VC.

Board of Investment of Pakistan
Jest to instytucja z szerokim zakresem odpowiedzialności, w skład których wchodzi promocja inwestycji we wszystkich sektorach gospodarki, zwiększanie międzynarodowej konkurencyjności Pakistanu oraz ułatwianie wydajnego egzekwowania projektów inwestorskich, tak lokalnych jak i zagranicznych.

The Federation of Pakistan Chambers of Commerce & Industry
FPCCI jest organizacją zrzeszającą 221 ugrupowań handlowych, koordynującą ich działania oraz promującą handel i rozwiązania problemów biznesowych i gospodarczych poprzez dialog z rządem.

Pakistan Standards & Quality Control Authority
Jest to niezależna instytucja związana z Ministerstwem Nauki i Technologii. Głównym zadaniem tego organu jest wypracowywanie i promocja standardów oraz prowadzenie oceny zgodności, w celu rozwijania lokalnej gospodarki i zwiększenia wydajności przemysłowej. Organ ten zajmuje się także ochroną konsumentów, ułatwianiem wymiany handlowej w kraju i za granicą oraz współpracą międzynarodową w dziedzinie standaryzacji i kontroli zgodności.

National Tariff Commission
Jest to komisja posiadająca dużą swobodę działania, działająca jako organ doradczy i dochodzeniowy w sprawach handlowych i celnych. M.in. komisja zajmuje się kwestiami praw antydumpingowych i praw dotyczących produktów subsydiowanych, które mają negatywny wpływ na lokalny przemysł. Komisja prowadzi także dochodzenia zapobiegawcze w sytuacjach nagłego wzrostu importu. Dochodzenia te prowadzone są w zgodzie z międzynarodowym systemem handlowym. Funkcja doradcza organu polega głównie na przedstawianiu opinii dotyczących konkurencyjności, promocji eksportu czy dostosowywania ceł.

Sądownictwo gospodarcze

W Pakistanie nie ma specjalnego systemu sądownictwa gospodarczego. Sprawami handlowymi dodatkowo zajmują się sędziowie sądów okręgowych. Dotychczas pomimo dyskusji na ten temat, w Pakistanie nie ma alternatywnego systemu rozwiązywania dysput handlowych. Przewodniczący Board of Investment niedawno powiadomił o planie utworzenia takowego systemu, który pozwoliłby na rozwiązywanie spraw dotyczących kwestii gospodarczych w przeciągu roku.

System sądownictwa jest zorganizowany w hierarchię, która składa się z dwóch klas – nadrzędnej i podrzędnej. Konstytucja nakłada na sądownictwo obowiązek ochrony porządku konstytucyjnego. Do sądownictwa nadrzędnego należy Sąd Najwyższy, Federalny Sąd Szariatu oraz pięć Wysokich Trybunałów. Prezes Sądu Najwyższego sprawuje nadzór nad wszystkimi szczeblami sądownictwa kraju. Sąd Najwyższy i Wysokie Trybunały nie mają pełnej jurysdykcji w rejonach plemiennych. Azad Kaszmir i Gilgit-Baltistan posiadają osobne systemy sądownicze.

Raport Banku Światowego ‘Doing Business Report 2020’ plasuje Pakistan na 156 z 190 pozycji pod względem wskaźnika egzekwowania kontraktów, obliczanym na podstawie czasochłonności, kosztowności i jakości procesów sądowych w sprawach gospodarczych. Badanie brało pod uwagę dwa najważniejsze ośrodki sądownictwa gospodarczego, tj. Karaczi, któremu przydzielono 65% wagi i Lahore – 35%.

W uśrednieniu, rozwiązanie dysputy handlowej w Pakistanie zajmuje 1 096 dni.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Pakistan należy do krajów rozwijających się o młodej i licznej populacji (238 mln). Pod względem wartości PKB jest 42. gospodarką świata, jednak PKB per capita wg parytetu siły nabywczej plasuje Pakistan dopiero na 168. miejscu. Głównymi ośrodkami handlu i przemysłu są Karaczi (ok. 20 mln mieszkańców) i Lahore (ok.13 mln). Gospodarka Pakistanu jest częściowo uprzemysłowiona, jednak rolnictwo wciąż pełni w niej fundamentalną rolę. Głównymi towarami eksportowymi są tekstylia, ryż, produkty skórzane, przędza bawełniana, artykuły sportowe, chemiczne, dywany i instrumenty medyczne. Pakistan utrzymał preferencyjny status GSP+ pozwalający na bezcłowy import większości towarów do państw członkowskich UE.

Rok 2022 upłynął w Pakistanie pod znakiem zmiany ekipy rządzącej oraz rosnącej presji makroekonomicznej na gospodarkę, która wynikała przede wszystkim z topniejących rezerw walutowych, rosnącego deficytu handlowego, wewnętrznego zadłużenia sektora energetycznego oraz trudności z obsługą zadłużenia zagranicznego. W 2022 r. pogłębiła się zależność Islamabadu od zewnętrznych źródeł pomocy finansowej zarówno w kontekście międzynarodowych instytucji finansowych, jak i aktorów państwowych. Dodatkowo katastrofalne powodzie, które nawiedziły Pakistan przyniosły kolejne zgubne konsekwencje dla gospodarki kraju, których reperkusje będą odczuwalne w kolejnych latach. Skalę zniszczeń i strat ocenia się na 30 mld dolarów. Potrzeby w zakresie odbudowy przeciwpowodziowej szacowane są na 16 mld, które Pakistan będzie starał się pozyskać od międzynarodowych darczyńców.

Najniższy od trzech lat poziom rezerw walutowych źle rokuje w kontekście zobowiązań zewnętrznych Pakistanu, których wymagalna do końca I kwartału 2023 r. wartość przewyższa stan rezerw walutowych utrzymywanych przez State Bank of Pakistan. Inflacja nabierała szybkiego tempa osiągając na koniec roku poziom 24,5%. Wartość pakistańskiego eksportu zmniejszyła się mimo deprecjacji waluty. Spadek eksportu wyrażonego w dolarach w okresie lipiec-grudzień 2022 r. w zestawieniu z analogicznym okresem 2021 r. wyniósł 5,79%. Ten sam wskaźnik wyrażony w rupiach wyniósł zaś ponad 24%. Jednym z nielicznych pozytywnych sygnałów jest redukcja negatywnego bilansu handlowego w porównaniu z rokiem ubiegłym wynosząca 32,65%. Indeks produkcji wielkogabarytowej (LSM) wzrósł we wrześniu jedynie o 0,01% w porównaniu z analogicznym miesiącem 2021 r. Jednak w okresie lipiec-wrzesień odnotował spadek o 0,4% w stosunku do porównywalnego okresu 2021 r. Wśród dóbr eksportowych najwięcej zyskiwały narzędzia medyczno-chirurgiczne, które zanotowały ponad trzydziestoprocentowy wzrost na koniec listopada w zestawieniu z danymi sprzed roku. Ponadto wzrosły również wskaźniki eksportu takich artykułów jak ryby, ryż i niektórych produktów przemysłu tekstylnego.

Narastający kryzys ekonomiczny spotęgowany dodatkowo powodziami wpłynął również na spowolnienie wzrostu gospodarczego, którego wskaźnik wyniósł 2%. Prognoza na kolejny rok fiskalny sięgająca 4,2% została również zrewidowana przez Bank Światowy i obecnie zakłada wzrost na poziomie 3,2%. Wysoce niestabilna sytuacja polityczno-ekonomiczna doprowadziła również do obniżenia ratingu Pakistanu przez wiodące agencje ratingowe Moody`s oraz S&P (odpowiednie do CCC+ oraz Caa1). Przez większą część roku topniały również transfery pieniężne pakistańskiej diaspory. W ciągu pierwszych pięciu miesięcy roku fiskalnego 2023 spadły o 9,6% w porównaniu z analogicznym okresem rok wcześniej. Pomimo licznych obietnic inwestycyjnych płynących z Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz Chin bezpośrednie inwestycje zagraniczne zanotowały wyraźnie spadkową tendencję. Wartość BIZ w okresie lipiec-listopad FY23 wyniosła zaledwie 128,7 mln dolarów. W analogicznym okresie poprzedniego roku fiskalnego inwestycje zagraniczne sięgnęły poziomu 776 mln dolarów, co oznacza ogromny spadek o przeszło 600%. Pozwoliło to co prawda na zatrzymanie amerykańskiej waluty w kraju, ale jednocześnie uwypukliło słaby wzrost gospodarczy, który nie wygenerował zysków z inwestycji.

W gospodarce Pakistanu pogłębiły się również inne niepokojące trendy. Miała miejsce dalsza deprecjacja rupii względem amerykańskiej waluty (wg stanu na 1.08.22 – 42%.), która osiągnęła kurs 237 PKR/USD na rynku międzybankowym oraz wzrost zadłużenia zagranicznego i wewnętrznego prowadzący do kryzysu finansów publicznych. Konsumenci mocno odczuli wzrost cen, w tym energii, którą Pakistan wciąż zmuszony jest importować, aby pokryć wewnętrzne zapotrzebowanie, na co nałożył się wzrost cen ropy na rynkach światowych. Z uwagi na rosnące koszty energii doszło do wstrzymania produkcji i masowych zwolnień (7 mln) w branży tekstylnej, która odpowiada za 60% pakistańskiego eksportu.

Przed wystąpieniem powodzi szans rozwojowych dla Pakistanu upatrywano w realizacji dużych projektów inwestycyjnych, przede wszystkim związanych z budową Chińsko-Pakistańskiego Korytarza Gospodarczego (CPEC), który stwarza szansę stopniowej poprawy stanu energetyki i infrastruktury, jednak przy jednoczesnym wzroście zadłużenia Chin. CPEC stanowi jedno z głównych narzędzi FDI w Pakistanie, a rozpoczęta druga faza implementacji zakłada realizację 27 projektów w obszarach współpracy przemysłowej, rozwoju rolnictwa oraz promocji handlu. Znaczącym wymiarem CPEC jest związana z nim druga umowa o wolnym handlu z Chinami, która stopniowo otwiera rynek chiński dla pakistańskich eksporterów. 

Obecnie cele rozwojowe w dużym stopniu zostaną skorelowane z założeniami odbudowy przeciwpowodziowej w oparciu o program 4RF (Resilient, Recovery, Rehabilitation and Reconstruction Framework). Zakłada się, że 4RF stanie się istotnym krokiem na drodze realizacji przez Pakistan strategii zrównoważonego rozwoju do roku 2030. W programie upatruje się również szansy na gruntowną modernizację niektórych obszarów w oparciu o założenie towarzyszące 4RF - Build Back Better.

W sferze inwestycji strategicznych w Pakistanie dominują podmioty chińskie, które uzyskują niektóre kontrakty i koncesje w trybie bezprzetargowym. W 2022 r. dwustronne relacje gospodarcze z Rosją koncentrowały się głównie wokół dostaw takich kluczowych dla Pakistanu dóbr jak pszenica i ropa naftowa. Islamabad zabezpieczył dostawy 750 000 ton rosyjskiej pszenicy, która zostanie dostarczona do portów w Karaczi i Gwadarze. Pakistańskie władze zabiegały również o podpisanie porozumienia na dostawy taniej rosyjskiej ropy wg. analogicznego mechanizmu, na mocy którego umowę z Rosją podpisały wcześniej Indie. W tej sprawie toczą się rozmowy, a rozstrzygnięć należy się spodziewać pod koniec stycznia 2023 r. w związku z wizytą w Islamabadzie przedstawicieli rosyjskiego ministerstwa energii. Moskwa w 2022 r. zadeklarowała również gotowość do przesyłu gazu do Pakistanu. Na przeszkodzie stoją jednak kwestie infrastrukturalne, zarówno w kwestii obsługi importu błękitnego paliwa, jak i niewystarczającej zdolności istniejącego systemu przesyłowego.  

Do długoterminowych wyzwań dla dalszego rozwoju gospodarczego należą dostęp do szkolnictwa i jego jakość, niedorozwój infrastruktury, zawodność sieci elektrycznych, zależność od importu energii, kurczący się dostęp do wody i jakość pozostałych zasobów, a także kwestie korupcji i relacji politycznych i gospodarczych bazujących na patronacie i klanowości.​​​​​​

Główne sektory gospodarki

Choć pod względem udziału w gospodarce Pakistanu rolnictwo ustępuje usługom i regularnie spada na wartości, to wytwarzając ok. 19% produktu krajowego brutto jest ono porównywalne z sektorem przemysłowym. To w połączeniu z faktem, że w rolnictwie zatrudnione jest ponad 41% populacji, oddaje prawdziwą skalę, pod wieloma względami wciąż rolniczego charakteru kraju. Najważniejszymi produktami rolymi są pszenica, ryż, bawełna, owoce i warzywa, tytoń oraz trzcina cukrowa. Pszenica jest stanowczo najważniejszym zbożem Pakistanu. Jego produkcja w kraju, rzędu 25-26 mln ton, jest porównywalna z całkowitą produkcją pszenicy Afryki czy Ameryki Południowej. Pakistan produkuje też znaczne ilości wołowiny i cielęciny, jednak głównie na użytek własny. Centrum pakistańskiego rolnictwa jest najludniejsza prowincja Pendżab.

Przemysł w Pakistanie już od ponad 20 lat stanowi ok. 20% PKB kraju. Tekstylia wciąz pozostają główną branżą przemysłu w Pakistanie, mają największy udział w eksporcie oraz stanowią podstawowe źródło walut zagranicznych. Ważnymi elementami są również: produkcja cementu, przetwórstwo oleju, produkcja nawozów, obróbka metali, górnictwo, chemikalia, oraz branża produkcji narzędzi chirurgicznych, w której Pakistan jest jednym z największych eksporterów świata.

Sektor usług stanowi ok. 61% PKB Pakistanu. Jego najważniejszą częścią składową pozostaje handel drobny jak i wielkogabarytowy, ale znaczny wkład wytwarzają także magazynowanie, finanse i transport. W kontekście usług należy wymienić szybko rosnący przemysł telekomunikacyjny, który od czasu deregulacji uległ znaczącemu rozwojowi, a w FY21 osiągnął przychody na poziomie 3,5 mld USD (rekordowo wysokie w ujęciu PKR, jednak bez większej zmiany względem FY19 w ujęciu dolarowym z uwagi na znaczną deprecjację waluty). Poprzez zachęty podatkowe, rząd stara się w podobny sposób zaktywizować powiązany sektor IT.

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych 

(Dane: Pakistan Bureau of Statistics, State Bank of Pakistan, World Bank, Finance Division)

* (rok fiskalny w Pakistanie rozpoczyna się w lipcu, a kończy w czerwcu, przykładowo FY22 to 07.2021 – 06.2022)

Handel zagraniczny

Podstawowym źródłem eksportu z Pakistanu są tekstylia, przede wszystkim ubrania, które z uwagi na swoją różnorodność oraz szeroką bazę produkcyjną w Pakistanie, stanowią ponad połowę eksportu tego kraju. Dodatkowo do dużych grup eksportowych należą nieprzetworzone produkty spożywcze (głównie ryż i owoce), przetworzone wyroby spożywcze (cukry), minerały i produkty pokrewne, wyroby ze skóry zwierzęcej i produkty chemiczne.

Najważniejszym importem Pakistanu wciąż pozostaje ropa, która wraz z innymi węglowodorami stanowi ponad 20% pakistańskiego importu. Ponadto, Pakistan sprowadza również znaczne ilości oleju palmowego, pojazdów mechanicznych, maszynerii elektrycznej, produktów chemicznych oraz półprzewodników i komputerów.

Do największych odbiorców pakistańskich produktów należą: UE, USA, Chiny i Afganistan, natomiast w imporcie do Pakistanu pierwsze miejsce zajmują Chiny, za nimi ZEA, UE i Arabia Saudyjska. Dużymi źródłami importu są też Japonia, Indonezja i Arabia Saudyjska, jednak dotyczy to wąskich kategorii produktów. 50% importu z Japonii stanowią samochody, 64% importu z Indonezji olej palmowy, zaś ponad 75% importu z Arabii Saudyjskiej to ropa i wyroby z niej pochodzące. 

Pod względem importu, najważniejszymi partnerami handlowymi są:

• Chiny – 27,21%
• Zjednoczone Emiraty Arabskie – 12,58%
• Arabia Saudyjska – 5,93%
• Indonezja – 5,85%
• USA – 4,21%
• Katar – 3,43%
• Japonia – 2,94%

Pod względem eksportu, najważniejszymi partnerami handlowymi są:

• USA – 22,21%
• Chiny – 8,79%
• UK – 7,80%
• Niemcy – 5,91%
• Niderlandy – 5,44%
• Hiszpania – 3,99%
• Zjednoczone Emiraty Arabskie – 3,99%

(Dane: Pakistan Bureau of Statistics, I kw. FY23)
 

Inwestycje zagraniczne

Głównym źródłem inwestycji zagranicznych w Pakistanie jest program CPEC - China Pakistan Economic Corridor - który jest częścią chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku. W ramach CPEC w Pakistanie powstaje szereg dużych inwestycji infrastrukturalnych, koncentrujących się na energetyce, transporcie drogowym i kolejowym oraz rozwoju portu w Gwadarze. Najważniejszymi projektami energetycznymi są elektrownie węglowe w Sub, Qasim i Sahiwal, hydroelektrownie Karot i Kohala oraz linia transmisyjna z Matiari do Lahore. Największym projektem kolejowym jest linia ML-1, a drogowym budowa autostrady z Peszawaru do Karaczi. M.in. z uwagi na zaangażowanie w kwestii CPEC, w sferze inwestycji strategicznych w Pakistanie dominują podmioty chińskie, które uzyskują niektóre kontrakty i koncesje w trybie bezprzetargowym. 

Po rozwiązaniu zadawnionego sporu handlowego z czasów ZSRR, Pakistan i Rosja są na drodze do zintensyfikowania współpracy gospodarczej. W grudniu 2019 r. Rosja przedstawiła wiele ofert handlowych i inwestycyjnych, w szczególności w sektory o strategicznym dla obu państw znaczeniu, tj. energetykę, przemysł ciężki i wydobycie ropy i minerałów. Skala proponowanych projektów świadczy o znacznym potencjale Pakistanu w tych kwestiach. Zainteresowane tymi sektorami są również Turcja, Katar i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Obecnie największą inwestycją Federacji Rosyjskiej w Pakistanie jest warty 2,5 mld USD projekt PSGP (Pakistan Stream Gas Pipeline), który docelowo będzie łączył portowe miasto Karaczi z Kasur, znajdującym się nieznacznie na południe od Lahore. Ostatnie rozmowy zainteresowanych stron miały miejsce na marginesie szczytu Szanghajskiej Organizacji Współpracy w Samarkandzie we wrześniu 2022 r. Islamabad ponagla Moskwę w sprawie finalizacji projektu gazociągu, który pierwotnie miał być uruchomiony jeszcze w 2020 r. Ponadto Gazprom zadeklarował chęć zainwestowania 14 mld USD w pakistański sektor gazowy.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Najważniejsze organizacje i umowy gospodarcze, których członkiem jest Pakistan to

• Południowo Azjatycki Obszar Wolnego Handlu (SAFTA),
• wielostronne porozumienie podatkowe między państwami Południowoazjatyckiego Stowarzyszenia Współpracy Regionalnej (SAARC)
• Światowa Organizacja Handlu (WTO)
• Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT)
• Konwencja o Wzajemnej Pomocy Administracyjnej w Sprawach Podatkowych
• Plan działań BEPS (dot. erozji podstawy opodatkowania i transferu zysków)
   

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Unia Europejska jest największym odbiorcą pakistańskiego eksportu i największym partnerem handlowym Pakistanu z rocznym obrotem ok.13,2 mld EUR (2021). Ponadto Unia Europejska jest jednym z największych dawców pomocy rozwojowej dla Pakistanu, co jednak nie przekłada się na jej pozycję polityczną. Główne priorytety UE wobec Pakistanu wyrażone są w tzw. „5-letnim Planie Zaangażowania”, którego celem jest dialog strategiczny z Islamabadem. Priorytetowe znaczenie ma wspieranie rządów prawa, demokracji i praw człowieka, w tym wolności religii i wyznania, praw kobiet oraz zniesienia kary śmierci.

W ramach przyznanego Pakistanowi statusu GSP+ kraj ten zgodził się na wymogi w zakresie sprawozdawczości, w tym na regularne monitorowanie i przegląd realizacji 27 konwencji, które stanowią część obecnego systemu GSP+. W kwietniu 2021 r. Parlament Europejski wezwał Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ) do dokonania przeglądu statusu GSP+ Pakistanu po odnotowaniu wzrostu liczby spraw związanych z naruszeniem praw człowieka. Pakistanowi nie przyznano ogólnego przedłużenia GSP+. W efekcie, status GSP+ wygaśnie w grudniu 2023 roku. Pakistan będzie musiał ponownie złożyć wniosek i zobowiązać się do wypełnienia dodatkowych konwencji (łącznie 32) aby zapewnić sobie wejście w kolejny etap GSP+ na 10 lat (2024-34). Prace nad przyszłym projektem tego programu wciąż trwają.

Gospodarcze umowy dwustronne

Podstawę prawną dwustronnych stosunków gospodarczych pomiędzy Polską a Pakistanem stanowią:

1.    Porozumienie w formie wymiany not między Rządem PRL a Rządem Pakistanu dotyczące wzajemnego uznawania świadectw pomiarowych statków morskich, obowiązujące od 21 marca 1967 r.;
2.    Umowa między Rządem PRL i Rządem Muzułmańskiej Republiki Pakistanu o komunikacji lotniczej, sporządzona w Rawalpindi dnia 30 października 1970 r.
3.    Umowa między PRL a Muzułmańską Republiką Pakistanu o zapobieżeniu podwójnemu opodatkowaniu dochodu, obowiązująca od 24 listopada 1975 r.;
4.    Umowa między Rządem PRL a Rządem Muzułmańskiej Republiki Pakistanu w sprawie morskiej żeglugi handlowej, obowiązująca od 25 stycznia 1975 r.;
Teksty umów dostępne są na portalu http://www.traktaty.msz.gov.pl/.
​​​​​
Dwustronna wymiana handlowa

Współpraca gospodarcza między Polską a Pakistanem nabiera tempa. W 2021 r. wartość obrotów handlowych wyniosła 725 mln Euro. Szczególnie znaczący jest obszar poszukiwań i wydobycia złóż gazu ziemnego w Pakistanie, w którym polskie przedsiębiorstwa z grupy PGNiG S.A. są zaangażowane już od ponad 20 lat.

Polska wsparła objęcie Pakistanu europejskim systemem preferencji celnych GSP+, wspierającym zrównoważony rozwój i dobre praktyki administracyjne poprzez znaczącą redukcję ceł unijnych. Dzięki temu programowi od 2014 r. (kiedy status GSP+ wszedł w życie) do pandemii COVID-19 eksport z Pakistanu do Unii Europejskiej odnotował skumulowany wzrost o 66% – do ponad 6 mld EUR (znaczący spadek w statystykach spowodowało wyjście UK z UE). 

Wymiana handlowa Polski z Pakistanem w mln EUR:

 (Dane: GUS)
 

Po częściowym załamaniu w 2020 r. spowodowanym przede wszystkim pandemią Covid-19, dane za 2021 r. (do sugerują znaczną poprawę wymiany handlowej z Pakistanem. W 2021 r. obroty wyniosły 725 mln EUR co wskazuje na znaczne ożywienie względem nie tylko nietypowego roku 2020, ale także ubiegłych lat. Należy zwrócić uwagę na znaczny i wciąż rosnący deficyt handlowy, jaki Polska posiada z Pakistanem od wielu lat, co wynika z relatywnie łatwego dostępu Pakistanu do europejskiego rynku oraz konkurencyjności cenowej w kategoriach najprostszych produktów. Stąd też, głównymi produktami importowanymi z Pakistanu pozostają produkty pochodzenia roślinnego, skóry i artykuły z nich produkowane oraz przede wszystkim materiały i artykuły włókiennicze, które stanowią ok. 85% importu z tego kraju. Natomiast jeśli chodzi o eksport z Polski do Pakistanu, to jest on stosunkowo zróżnicowany – jego główne elementy składowe to produkty mineralne, metale nieszlachetne, maszyny i urządzenia mechaniczne oraz produkty przemysłu chemicznego.

Wzajemne inwestycje

Aktualne działania o charakterze inwestycyjnym prowadzi Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. – obecnie będące częścią Grupy Orlen - które realizuje koncesję wydobywczą w pakistańskiej prowincji Sindh na złoże Rehman w bloku koncesyjnym Kirthar, wraz z eksploatowanym już wcześniej przez PGNiG złożem Rizq. Obok PGNiG na terenie Pakistanu obecny jest inny podmiot z Grupy Orlen – Exalo. Obydwa przedsiębiorstwa obchodziły w 2022 r. jubileusz 25-lecia działalności na rynku pakistańskim.

Znaczące możliwości stwarza branża wydobywcza, energetyczna i gospodarki wodnej. Potencjalni inwestorzy muszą się jednak zmierzyć z konkurencją oferującą własne środki finansowania lub niskooprocentowane kredyty zewnętrzne. Zwiększenie polskiego eksportu do Pakistanu może dokonać się poprzez aktywizację branż, które znajdują się w priorytetach rozwojowych miejscowych władz, tj. głównie w przemyśle wydobywczym, energetyce i systemach irygacyjnych. Warto również wykorzystać potencjał polskich centrów badawczo-rozwojowych w powiązaniu z konkretnymi planami inwestycyjnymi polskich inwestorów. Spośród obszarów priorytetowych polskiej dyplomacji ekonomicznej, w kontekście niedawnych powodzi w Pakistanie, możliwości inwestycyjne mogą otworzyć się przed sektorem wodnym.  W ramach odbudowy popowodziowej i realizowania programu „Climate Resilient Pakistan” potencjalnie wykorzystane mogą zostać polskie rozwiązania w zakresie szeroko rozumianych zielonych technologii.

Do głównych projektów polskiej pomocy rozwojowej zrealizowanych przez Ambasadę RP w Islamabadzie należą: utworzenie laboratorium audiologicznego w dystrykcie Dir, biblioteki w szkole w Dolinie Kaghan (prowincja Chajber Pasztunchwa), seria projektów dot. programu edukacyjnego, doposażenia placówki i unowocześnienia nauczania w szkole podstawowej w Bari Imam (Islamabad),  budowa i zakup wyposażenia dla instytucji nauczania wczesnoszkolnego w wiosce Ispinj w dolinie Chipursan (Gilgit-Baltistan) oraz projekt Energia dla obszarów wiejskich – dostarczenie mobilnych systemów solarnych dla lokalnej ludności i szkół w prowincji Sindh.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

W opublikowanej edycji z 2021 r., Pakistan po raz drugi z rzędu odnotował znaczną poprawę pozycji w corocznym rankingu Banku Światowego. Największą poprawę odnotowano w dostępie do elektryczności z 43,1 (2019) do 64,0 (2020) oraz rozwiązywaniu kwestii związanych pozwoleniami na budowę z 51,9 (2019) do 66,5 (2020). Natomiast największą poprawę relatywnie do innych państw odnotowano w kwestii rozpoczynania nowej działalności gospodarczej. Chociaż wynik w tej kategorii poprawił się o „tylko” 7,4 punktów, to stojąc obecnie na stosunkowo wysokim poziomie 89,3 wzmocnił pozycję Pakistanu o aż 58 miejsc ze 130 (2019) na 72 (2020). Znaczny wpływ nań miała integracja portali pakistańskich organów, która umożliwiła praktycznie jednookienkowe załatwianie kwestii rejestracji firmy, tym samym zmniejszając liczbę wymaganych procedur z 10 do 5. Jest to drugi najlepszy wynik w Azji Południowej w tej kategorii, jednak ogółem Pakistan pozostaje daleko w tyle za Indiami, które przodują pod względem łatwości prowadzenia biznesu w regionie. Poważnymi problemami nadal pozostają kwestie płacenia podatków, które wymagają ponad 30 płatności i blisko 300 godzin poświęconej pracy rocznie, rejestrowania posiadłości (9 procedur trwających 150 dni) oraz, pomimo znacznej poprawy, dostępu do elektryczności, którego uregulowanie wymaga od przedsiębiorcy przejścia 6 procedur i poświęcenia kapitału wartego 1610% dochodu narodowego per capita, a mimo to również trwa 134 dni. Pakistan dobrze radzi sobie natomiast w kwestii ochrony mniejszościowych udziałowców, choć pozycja ta (28.) pozostaje niezmieniona. Należy nadmienić, że głównymi badanymi ośrodkami biznesu pozostają Karaczi i Lahore, dwa największe miasta, które mogą nie do końca oddawać pełny zakres i skalę problemów dotykających przedsiębiorców w pozostałych regionach kraju. Obecny wynik oraz pozostające do poprawy elementy wskazują, że zaskakujące wzmocnienie pozycji dwa lata z rzędu odbyło się dzięki osiągnięciu łatwych celów i przeskoczeniu niekonkurencyjnych rywali. Dalsza poprawa będzie uzależniona od dużo trudniejszych i bardziej kompleksowych zmian w prawodawstwie oraz sposobie funkcjonowania administracji. Jeśli natomiast chodzi o Index of Economic Freedom, to z wynikiem 51,7 Pakistan plasuje się dopiero na 152. pozycji, co kategoryzuje go jako przeważnie nieswobodny rynek.

W ostatnich latach miała miejsce poprawa niektórych aspektów swobody gospodarczej. Jednakże wcześniejsze dekady braku stabilności politycznej, konfliktów i niskiego poziomu inwestycji zagranicznych rzutowały na nieregularny wzrost, niedokapitalizowanie i słaby poziom uprzemysłowienia pakistańskiej gospodarki. Duża ingerencja państwa, restrykcyjne przepisy dot. inwestycji zagranicznych oraz silne zbiurokratyzowanie życia gospodarczego utrudniają powstawanie i wzrost przedsiębiorstw. Problemów przysparzają też kosztowne opóźnienia w sądownictwie, również w sprawach komercyjnych, a także kwestie bezpieczeństwa i korupcji oraz ochrona praw własności.

Przy generalnej, stopniowej poprawie sytuacji warunków przedsiębiorczych, koszt spełnienia wymagań administracyjnych i uzyskania wszystkich wymaganych licencji nadal pozostaje wysoki. Z tego powodu duża część siły roboczej nadal jest zatrudniona na część etatu w sektorze nieformalnym. 

Z uwagi na duży deficyt handlowy Pakistan stara się promować eksport przy jednoczesnym hamowaniu importu. Stąd wynika obecność zarówno bezpośrednich jak i pośrednich subsydiów w formie rabatów celnych, zwrotów czy obniżonego podatku dochodowego. Z uwagi na jego czasochłonność, nie wszystkim rodzimym producentom udaje się jednak skorzystać z tego systemu. Proces ten najbardziej obciąża małe i średnie przedsiębiorstwa.

Ponadto, zagraniczni eksporterzy spotykają się z trudnościami z powodu nasilających się tendencji protekcjonistycznych, w tym: wprowadzonych w 2019 roku dodatkowych, trudnych do spełnienia wymagań dla towarów importowanych, m.in. wymogu szczegółowego etykietowania towarów w języku urdu, drukowania certyfikacji halal, czy opodatkowania niektórych produktów (np. serów żółtych) jako „artykuły luksusowe”.

W Pakistanie cła na produkty naliczane są ad valorem. W 2018 r. rząd ograniczył ilość kategorii celnych oraz zmniejszył najwyższą, która wcześniej wynosiła 25%. Obecnie istnieją cztery, tj. 3%, 11%, 16% i 20%, zaś na wiele produktów jest nałożone dodatkowe cło w wysokości 2%. Wg danych Banku Światowego, średnia ważona wartość taryf w 2021 r. wynosiła 8,69%, co jednak nie oddaje efektywnego wymiaru ceł, gdyż na wiele produktów, (tzw. artykuły luksusowe lub artykuły „niekonieczne” – sundry non-essential items) naliczane są cła regulacyjne, mające zahamować wzrost importu. Przykładowo, na wyroby cukiernicze nałożone jest regulacyjne cło w wysokości 40%, na sery 50%, jabłka 45%, warzywa 50%, soki 60%, sosy 50% zaś miód 30%. Łącznie jest to blisko 600 pozycji, zaś rząd nie waha się powiększać tej listy (przykładowo w 2021 r. nastąpiło rozszerzenie ceł regulacyjnych o ponad 100 linii taryfowych). Wyjątkiem z tego systemu są samochody, na które cło ustalone jest w formie bardzo wysokiej kwoty nominalnej, zależnej od rozmiaru silnika. Dodatkowo naliczany jest podatek od sprzedaży, podobny do VAT, w wysokości 17%. Wszystkie cła i inne opłaty muszą być uiszczone w PKR, nawet jeśli dla uniknięcia wahań spowodowanych inflacją niektóre sumy są wyliczone w USD. 

Dostęp do rynku pracy

Pakistański rynek pracy jest otwarty dla obywateli UE, w tym Polski. Pakistańskie placówki dyplomatyczne wydają wizy pracownicze, które zazwyczaj mają okres ważności 1 roku. W Pakistanie konieczne jest coroczne przedłużenie tak uzyskanej wizy.

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Nabywanie i rejestracja nieruchomości w Pakistanie jest procesem stosunkowo skomplikowanym, wymagającym 9 procedur trwających blisko 150 dni, co stawia Pakistan nie tylko za rynkami rozwiniętymi, ale także poniżej średniej w Azji Południowej. Pocieszeniem może być fakt, że proces ten kosztuje średnio ok. 4,2% wartości nieruchomości, co jest wartością średnią w krajach OECD. Najdłuższym elementem procedury jest wykonanie i rejestracja aktu własności przed organem rejestracyjnym, który trwa ok. 120 dni. Akt sporządza się przed urzędnikiem właściwym dla danego obszaru, odpowiedzialnym na mocy ustawy rejestracyjnej. Rejestracja aktu następuje automatycznie po zawarciu aktu sprzedaży, a pokwitowanie jest wydawane natychmiast, ale gotowy akt jest dostarczany zainteresowanej stronie kilka miesięcy później. 

System zamówień publicznych

Urząd Regulacji Zamówień Publicznych (PPRA) jest organem odpowiedzialnym za ustanawianie przepisów i procedur dotyczących zamówień publicznych dokonywanych przez organizacje sektora publicznego należące do rządu federalnego. Instytucja ta jest również odpowiedzialna za monitorowanie zamówień publicznych dokonywanych przez agencje/organizacje sektora publicznego. Na jej stronie (www.ppra.org.pk), można znaleźć aktualne i przeszłe zamówienia. 

Z uwagi na głęboko sfederalizowanym system kraju, wszystkie prowincje, tj. Beludżystan, Sindh, Pendżab i Chajber Pasztunchwa, a także regiony o specjalnym statusie – Gilgit Baltistan i Azad Jammu i Kashmir (AJK) również ustanowiły swoje odpowiednie organy ds. zamówień publicznych, zasadniczo zgodne z systemem federalnym PPRA choć z niewielkimi różnicami. 
 

Podawanie ręki na powitanie w Pakistanie zwykle odbywa się między mężczyznami, choć zauważyć można stopniowe rozluźnienie zasad w tej kwestii. Mimo wszystko, należy zwrócić szczególną uwagę w kontakcie biznesowym z kobietami i aby uniknąć nieporozumień, poczekać aż ta wyciągnie rękę, badź przyłoży ją do serca. Gest ten można odwzajemnić.

Zasadą generalnej etykiety jest planowanie spotkania na kilka tygodni wprzód. Pakistańczycy lubią być przygotowani na spotkania i rozplanowywać grafik z wyprzedzeniem. Ważnym jest też podanie wszelkich możliwych informacji, tj. kto będzie brał udział w spotkaniu, pozycje i tytuły tych osób oraz kwestie, które zostaną przedyskutowane. Szczególnie w sferze administracyjnej, sprawy są często przekładane, dlatego należy spodziewać się, że w dość krótkim terminie może nastąpić zmiana terminu spotkania.

Kluczowe w miejscowej kulturze biznesowej są też kontakty osobiste i poznanie kontrahenta. O ile cena i konkurencyjność produktu są jak najbardziej istotne, to często znaczną uwagę zwraca się również na atmosferę między firmami i ich przedstawicielami. Zdarzają się przypadki niezrozumienia, a sporadycznie także obrazy, gdy zachowanie partnera jest zbyt obcesowe. Pakistańczycy potrafią być bardzo życzliwi, co często nie jest zagrywką biznesową, a przejawem autentycznej gościnności. Przy nawiązaniu takiej formy znajomości, pakistański partner może być skłonny poprawić warunki negocjowanej umowy. Z drugiej strony, sytuacja odwrotna, czyli brak przedstawiciela na miejscu i nieznajomość osobista partnera biznesowego może utrudniać skuteczną finalizację kontraktów.

Wyszukiwarka firm pakistańskich
 - www.businesslist.pk/

Biuro Statystyczne Pakistanu – Rejestr Biznesowy
 - www.pbs.gov.pk/content/business-register

Przetargi w Pakistanie
- www.ppra.org.pk/dad_tenders.asp
- www.tenderserviceonline.com/
- www.tendersinfo.com/global-pakistan-tenders.php

Administracja gospodarcza i oficjalne strony o charakterze ekonomicznym
- www.pakistan.gov.pk (Government of Pakistan)
- www.fbr.gov.pk (Federal Bureau of Revenue)
- www.commerce.gov.pk (Ministry of Commerce)
- www.mpnr.gov.pk ( Ministry of Petroleum and Natural Resources)
- www.privatisation.gov.pk (Ministry of Privatization and Investment)
- www.planningcommission.gov.pk (Ministry of Planning and Development)
- www.sbp.org.pk (State Bank of Pakistan)
- www.pak.gov (Ministry of Information & Broadcasting)
- www.pakboi.gov.pk (Board of Investment)
- www.finance.gov.pk (Ministry of Finance & Revenue)
- www.secp.gov.pk (Securities & Exchange Commission of Pakistan)
- www.statpak.gov.pk (Federal Bureau of Statistics)
- www.pide.org.pk (Pakistan Institute of Development Economics)

Samorządy gospodarcze
- www.fpcci.com (Federation of Chamber of Commerce & Industry, Karachi)
- www.gcci.org.pk (Gujranwala Chamber of Commerce & Industry)
- www.icci.com.pk (Islamabad Chamber of Commerce & Industry)
- www.karachichamber.com (Chamber of Commerce & Industry, Karachi)
- wwwlcci.org.pk (Lahore Chamber of Commerce & Industry)
- www.rcci.org.pk (Rawalpindi Chamber of Commerce & Industry)
- www.scci.com.pk (Sialkot Chamber of Commerce & Industry)