Polonia

21 listopada 2022 r. Minister Jan Dziedziczak, Pełnomocnik Rządu do spraw Polonii i Polaków za Granicą wraz z przedstawicielami Kancelarii Premiera, Ministerstwa Edukacji i Nauki, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Polskiego Urządu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Instytutu Pamięci Narodowej, Wojska Polskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ambasady Polski w Irlandii oraz Fundacji Ormiańskiej - Armenian Foundation - Հայկական Հիմնադրամ sprowadził do Polski Doczesne szczątki śp. Profesora Jana Łukasiewicza - największego logika ostatnich stu lat.

Przed rozpoczęciem uroczystości pogrzebowych wszystkie delegacje zwiedziły wystawę poświęconą śp. Prof. Janowi Łukasiewiczowi🇵🇱 w The Royal Irish Academy w Dublinie.

Następnie w  kościele św. Audeona, siedzibie Duszpasterstwa Polskiego odbyła się uroczysta Msza Św. pożegnalna w intencji śp. Prof. Jana Łukasiewicza.

Mszę Św. celebrował Ks. Stanisław Hajkowski, Koordynator Duszpasterstwa Polskiego w Irlandii, który podczas homilii, kierując słowa do Prof. Jana Łukasiewicza powiedział - "Polska pamięta o Tobie i spotkamy Cię w Domu Ojca".

Po zakończeniu Mszy Św. Minister Jan Dziedziczak wygłosił przemówienie, w którym przypomniał życie i losy prof. Łukasiewicza podkreślając, że

 "był nie tylko wybitnym matemtykiem i logikiem, ale także patriotą, który czuł się odpowiedzialny za naszą Ojczyznę. Prof. Jan Łukasiewicz mówił o Polsce podczas pobytu w Irlandii, że jego życie to lekcja pielęgnowania polskości za granicą. Cieszę się, że dzisiaj wspólnie przeżywamy powrót Profesora do jego ukochanej Polski".

W trakcie okolicznościowych przemówień zabrał głos Arkady Rzegocki Minister Spraw Zagranicznych, który podziękował za zorganizowanie uroczystości i za pamięć o Profesorze Łukasiewiczu. Następnie, Prezes Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk  podkreślił, że Prof. Jan Łukasiewicz służył Polsce przez całe życie a w II RP zawiesił swoją karierę naukową, aby zostać ministrem odpowiedzialnym za oświatę.

Profesor Jan Łukasiewicz, minister oświaty II Rzeczpospolitej, spoczął na Starych Powązkach.

 

Biografia prof. Jana Łukasiewicza

Jan Łukasiewicz (1878-1956)

Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (16 I 1919 - 09 XII 1919)

Urodził się 21 grudnia 1878 r. we Lwowie w rodzinie inteligenckiej. Ojciec Franciszek był rotmistrzem rachunkowym żandarmerii w armii austriackiej. Matka Leopoldyna z domu Holzer była córką austriackiego urzędnika. Rodzina ojca mieszkała na ziemiach polskich, ale nie była polska. Wśród przodków matki byli Polacy, ale w mniejszości. Łukasiewicz uczęszczał do II Gimnazjum Państwowego we Lwowie, było to jedyne gimnazjum niemieckie we Lwowie. O wyborze szkoły zadecydował ojciec, których chciał, by syn dobrze znał język niemiecki. Maturę zdał w tym gimnazjum w 1897 r. Nie miał sprecyzowanych zainteresowań i za namową rodziny i kolegów rozpoczął studia na Wydziale Prawa na Uniwersytecie Lwowskim, z zamiarem zastania urzędnikiem. Dzięki protekcji otrzymał dorywczą pracę w Krajowej Dyrekcji Skarbowej, gdzie pomagał we wprowadzaniu w życie w Galicji ustawy o podatku bezpośrednim. Szybko porzucił myśl kariery urzędniczej, uznając, że nie jest to droga życiowa, którą chciałby iść. W tym czasie uczestniczył w zebraniach Kółka Filozoficznego, gdzie poznał Kazimierza Twardowskiego, którym był zafascynowany. W semestrze letnim 1789 r. przeniósł się na Wydział Filozoficzny i rozpoczął studia, obierając filozofię jako przedmiot główny i matematykę jako poboczny. 

W dniu 15 listopada 1902 roku został promowany na doktora na podstawie rozprawy O indukcjijako inwersji dedukcji (kilka uwag w sprawie logicznej budowy wniosków indukcyjnych). Promotorem pracy był Twardowski. Promocja miała charakter uroczysty – "pod szczególnym protektoratem cesarskim". Przyznawana była ona kandydatom, którzy wszystkie szkoły i egzaminy od najniższych po najwyższe kończyli celująco. Uczestniczący w uroczystości namiestnik Galicji Leon Piński wręczył Łukasiewiczowi w imieniu cesarza pierścień doktorski z diamentem. W 1904 r. dzięki stypendium galicyjskiego Wydziału Krajowego wyjechał na studia zagraniczne. Studiował na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie uczęszczał na seminarium Carla Stumpfa oraz ćwiczenia w Instytucie Psychologii Eksperymentalnej. Następnie jeden semestr studiował na Katolickim Uniwersytecie w Lowanium, gdzie brał udział w zajęciach filozoficznych. Po powrocie ze stypendium został praktykantem w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie, gdzie zrodziły się jego zainteresowania logiką matematyczną. W czerwcu 1906 r. habilitował się z filozofii na podstawie pracyAnaliza i konstrukcja przyczyny. Zostaje zatrudniony jako docent prywatny na Uniwersytecie Lwowskim.

W roku 1908 r. Łukasiewicz otrzymał stypendium na wyjazd zagraniczny w celach naukowych fundacji Wiktora Osławskiego, którą zarządzała Akademia Umiejętności w Krakowie. Przebywał w Grazu, gdzie słuchał wykładów i uczestniczył w seminarium Alexiusa Meinonga. Na dalsze studia udał się do Paryża. Z powodu ciężkiej choroby matki przerwał pobyt w stolicy Francji. Gdy jej stan zdrowie się poprawiło, wyjechał ponownie do Grazu. W związku z wakatem katedr filozoficznych na UJ miał nadzieję na otrzymanie jednej z nich. Ostatecznie, zamiast katedry w Krakowie, został w 1911 r. mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytet Lwowskiego. Wykładał tamże logikę matematyczną do wybuchu pierwszej wojny światowej. Po wkroczeniu wojsk austriackich został powołany do wojska. Na skutek starań Twardowskiego został zwolniony. W 1915 r. otrzymał zaproszenie do prowadzenia wykładów na reaktywowanym przez władze niemieckie Uniwersytecie Warszawskim. Wszedł jako przedstawiciel Wydziału Humanistycznego do Senatu Akademickiego. Po połączeniu w roku akademickim 1916/1917 Wydziału Humanistycznego i Przyrodniczego w Wydział Filozoficzny został jego dziekanem. W styczniu 1918 r. objął funkcję prorektora UW. W styczniu 1919 r. został profesorem zwyczajnym UW i kierownikiem Katedrę Filozofii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. W obliczu zagrożenia stolicy w czasie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się do wojska. Został przydzielony do II Departamentu Ministerstwa Spraw Wojskowych jako referent biblioteczny. W roku akademickim 1922/1923 pełnił funkcję rektora UW, a następnie do końca 1923 r. funkcję prorektora. Niezadowolony z mieszkania w Warszawie, w której czuł się obco, oraz z powodu chęć poświecenia się studiom nad logiką zrezygnował z katedry. W maju 1924 r. na wniosek Rady Ministrów został mianowany profesorem honorowym Wydziału Filozoficznego UW. Tytuł ten przyznawano wybitnym profesorom ustępującym z katedry.

W wyniku reformy walutowej kapitał, który zgromadził Łukasiewicz na zabezpieczenie dalszego życia, stopniał na tyle, że był zmuszony podjąć pracę w Instytucie Nauczycielskim. Wykładał logikę dla nauczycieli szkół powszechnych. Dochody te nie starczały na utrzymanie. W związku z tym podjął pracę na UW jako kontraktowy profesor nadzwyczajny i wykładał na Wydziale Filozoficznym. W 1929 r. ponownie został mianowany profesorem zwyczajnym filozofii na UW na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Pracował na UW do wybuchu drugiej wojny światowej. W roku akademickim 1931/1932 pełnił po raz drugi funkcję rektora tego uniwersytetu, a w następnym roku akademickim 1932/1933 funkcję prorektora. W listopadzie 1932 r. został warszawskim mężem zaufania Tajnego Komitetu powstałego na Uniwersytecie Jagiellońskim koordynującego protestem profesorów przeciw projektowi reformy szkolnictwa Janusza Jędrzejewicza. W 1936 r. wykładał na uniwersytecie w Monasterze oraz Uniwersytecie Paryskim.

 W czasie okupacji Łukasiewicz pracował jako urzędnik w Archiwum Miejskim w Warszawie. Wykładał w Sekcji Matematycznej Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego podziemnego UW. W obawie przed wojskami sowieckimi i aresztowaniem opuścił 17 lipca 1944 r. Warszawę. Zamierzał udać się przez Niemcy do Szwajcarii. Na skutek wydarzeń wojennych pozostał w Niemczech. Tam pomocy udzielali mu niemiecki logik Heinrich Scholz oraz prawnik pochodzący z rodziny polskiej Jurgen von Kempski. Przez pewien czas mieszkał w piwnicy zburzonego domu. Jego tułaczka zakończyła się w kwietniu 1945 r. Przebywając w Hembsen został wyzwolony przez Amerykanów. Latem 1945 uczył w Hohenwopel w szkole średniej, następnie udał się do Brukseli, gdzie wykładał logikę w Polskim Instytucie Naukowym. Na początku marca 1946 r. wyjechał do Dublina na zaproszenie rządu Irlandii, który zaoferował mu możliwość pracy naukowej. Pod koniec 1946 r. został mianowany profesorem tymczasowym Królewskiej Akademii Irlandzką. W styczniu 1947 r. zostaje mianowany na profesora logiki matematycznej Królewskiej Akademii Irlandzkiej. W 1949 r. wygłosił cykl wykładów na uniwersytecie w Dublinie i Belfaście oraz wykład na uniwersytecie w Manchesterze. Rok później wygłosił dwa wykłady na uniwersytecie w Paryżu. W roku 1952 r. przedstawił drugi cykl wykładów na uniwersytecie w Belfaście.

Był jednym z inicjatorów powstania w 1904 r. Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie. Pełnił w nim funkcję sekretarza. W 1921 r. przyjęto go do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1937 r. został członkiem zwyczajnym PAU. Pod naciskiem władz komunistycznych w 1949 r. został oficjalnie skreślony z PAU. W tym samym czasie jego nazwisko znika z wykazu członków TNW. W latach 1916 -1918 był wiceprezesem zarządu Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie. Od 1918 r. do rozwiązania w 1927 r. kilkukrotnie pełnił funkcję przewodniczącego i zastępcy Warszawskiego Instytutu Filozoficznego. W 1937 roku założył Polskie Towarzystwo Logiczne i został jego prezesem. Od 1950 r. był czynnym zamiejscowym członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Łukasiewicz brał czynny udział w międzynarodowym życiu naukowym. W 1926 r. uczestniczył w VI Kongresie Filozoficznym w Cambridge, a dwa lata później w V Kongresie Matematycznym w Bolonii.  W 1934 r. wziął udział w Międzynarodowym VIII Kongresie Filozoficznym w Pradze.  W 1938 r. uczestniczył w specjalnym kolokwium dotyczącym podstaw matematyki zorganizowanym przez Międzynarodowy Komitet Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów. Po drugiej wojnie światowej w 1953 r. brał udział XI Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w Brukseli.

W 1911 r. Łukasiewicz został członkiem zespołu redakcyjnego "Ruchu Filozoficznego". W latach 1916 – 1918 sprawował funkcję redaktora naczelnego "Przeglądu Filozoficznego". Od 1920 r. do 1928 r. pełnił funkcję członka Komitetu Redakcyjnego "Fundamenta Mathematicae". W 1934 r. ukazał się pod jego redakcją pierwszy tom serii "Studia Logica" poświęconej logice i jej historii. W 1939 r. założył czasopismo "Collectanea Logica", którego numer przygotowany do druku spłonął w czasie bombardowania Warszawy.

W 1938 r. otrzymałdoktorat honoris causaUniwersytetu w Monasterze. Dyplom został uroczyście wręczony w ambasadzie niemieckiej w Warszawie. Rok przed śmiercią otrzymał doktorathonoris causaKolegium Trójcy Świętej w Dublinie.

Łukasiewicz zalicza się do przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej w filozofii polskiej. W kształtowaniu jej naukowego oblicza zasadniczą rolę odegrała warszawska szkoła logiczna, której obok Stanisława Leśniewskiego był głównym twórcą. Początkowo zajmował się metodą indukcyjną, zagadnieniami przyczynowości i logicznymi podstawami teorii prawdopodobieństwa. Największe osiągnięcia uzyskał zajmując się logiką matematyczną. Wynalazł notację nazywaną polską lub beznawiasową. Jej modyfikacja ma zastosowanie w informatyce. Do najważniejszych jego osiągnieć należy stworzenie logiki wielowartościowej. Zainicjował badania nad historią logiki za pomocą logiki współczesnej. Był autorem 91 prac – artykułów i książek.  Do jego głównych prac należą: O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa (1910), Elementy logiki matematycznej. Skrypt autoryzowany (1929), Sylogistyka Arystotelesa z punktu widzenia współczesnej logiki formalnej (1951). Kluczowe artykuły zostały zebrane i opublikowane w Z zagadnień logiki i filozofii. Pisma wybrane (1961).

W dniu 25 lutego 1918 został mianowany przez Radę Regencyjną szefem Sekcji Nauki i Szkół Wyższych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W dniu 20 stycznia 1919 r. został powołany na stanowisko ministra WriOP w gabinecie Ignacego Paderewskiego. Nie był związany z żadnym stronnictwem politycznym. Nie ujawniał swoich preferencji politycznych. Sympatyzował jednak z prawicą. W swoim najbliższym otoczeniu miał opinię antykomunisty. Kierując ministerstwem, kontynuował politykę oświatową zapoczątkowaną przez poprzednika Ksawerego Praussa. W lutym 1919 r. ogłoszono dwa dekrety przygotowane jeszcze przez poprzedniego ministra. Pierwszy dotyczył obowiązku szkolnego dla wszystkich dzieci w wieku od 7 do 14 lat. Drugi – kształcenia nauczycieli szkół powszechnych i tworzenia pięcioletnich seminariów nauczycielskich. Były to bardzo ważne akty normatywne, których celem była walka z analfabetyzmem i zapewnienie kadry nauczycielskiej polskiej szkole. Kolejny dekret dotyczył odpowiedzialności dyscyplinarnej stałych nauczycieli publicznych szkół powszechnych oraz postępowania dyscyplinarnego. Został on przychylnie przyjęty przez nauczycieli. Przejrzyście i jasno określał kwestie kar, ale także bronił interesów nauczycieli. Dla tworzenia nowych kadr nauczycielskich bardzo ważne było zatwierdzenie regulaminu egzaminów dla nauczycieli czynnych nieposiadających kwalifikacji. Podjęto także regulację płac nauczycieli we wszystkich trzech zaborach. W dyskusji nad ustawą o ustaleniu i wynagradzaniu publicznych szkół powszechnych Łukasiewicz odwoływał się do tradycji Komisji Edukacji Narodowej. W ten sposób wskazywał na polski rodowód tej ustawy oraz zachowywanie historycznej ciągłości. Sprawę płac nauczycieli szkół średnich rozwiązano poprzez akty prawne dotyczące urzędników państwowych. W czasie sprawowania przez niego stanowiska ministra podjęto także sprawę szkolnictwa mniejszości narodowych. W specjalnym dekrecie, a następnie uchwale Rady Ministrów, określono warunki istnienia powszechnych szkół publicznych z niemieckim językiem wykładowym. Uregulowano także kwestię oświatowe ludności żydowskiej. W nowych przepisach potraktowano Żydów jako Towarzystwo Religijne, a nie mniejszość narodową i niemal całkowicie podporządkowano władzom państwowym.

Łukasiewicz w czasie swojego urzędowania szczególą uwagę poświęcił szkolnictwu wyższemu. Za jego urzędowania powstały dwa nowe uniwersytety: Uniwersytet Poznański i Wileński oraz Akademia Górnicza w Krakowie. Zatwierdził statut Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Ministerstwo WriOP przejęło pod swój zarząd Akademię Rolniczą w Dublanach, która następnie została włączona do Szkoły Politechnicznej we Lwowie jako osobny Wydział Rolniczo-Leśny. Podjęto działania, które miały zapewnić pomoc finansową kształcącej się młodzieży. Zatwierdzono awans 170 urzędników zatrudnionych na różnych stanowiskach, nie tylko w samym ministerstwie WriOP, ale także instytucjach mu podległych oraz w terenie. W ten sposób kształtowała się i przystosowywała do aktualnych potrzeb oświaty struktura dopiero co powstałego ministerstwa. Na mocy dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami powołano Wydział Archiwów Państwowych, który wszedł w strukturę ministerstwa. Wraz z dymisją rządu Paderewskiego Łukasiewicz opuścił ministerstwo z uczuciem ulgi, nie widział się w roli urzędnika.

Jan Łukasiewicz zmarł 13 II 1956 r. na zawał serca po przeprowadzonej operacji kamieni woreczka żółciowego. Został pochowany w Dublinie na cmentarzu Mount Jerome (A+36, nr 495)

Bibliografia:

J. Słupecki, Łukasiewicz Jan Leopold, Polski Słownik Biograficzny, Wrocław 1973, s. 523-526; E. J. Szablicka-Żak, Szkolnictwo i oświata w pracach sejmu ustawodawczego II Rzeczypospolitej, Warszawa 1997; Brodacka-Adamowicz,Ministrowie oświaty drugiej Rzeczypospolitej. Okres rządów parlamentarnych (1918-1926), Siedlce 2010; Jan Łukasiewicz,Pamiętnik, wyd. J. Jadacki, P Surma, Warszawa 2013; J. Jadacki, Calendarium, [w:] Jan Łukasiewicz,Pamiętnik, wyd. J. Jadacki, P Surma, Warszawa 2013, s. 132-150. J. Skoczyński, J. Woleński, Historia filozofii polskiej, Kraków 2010. Wykaz Cmentarny. Groby rządowe, KPRM.

Autor: Wojciech Piasek.